Æрвылаз дæр 4-æм февралы æппæт дунейы банысан кæнынц Ракы низтимæ тох кæныны бон. Онкологион низтæ кæй рапарахат сты, æгæрыстæмæй дзы сабитæ дæр кæй фæрынчын вæййынц, уый стыр хъыгаг æмæ æнамонд хъуыддаг у, уымæ гæсгæ Ракы низтимæ тох кæныны боны сæвзæрды нысан у, цæмæй æппæт дунейы дæр сæ хъус аздахой ацы глобалон проблемæмæ. Куыд дохтырты æххуысæй, афтæ адæм сæхæдæг дæр хъуамæ хъахъхъæной се ‘нæниздзинад, арæхдæр-иу рацæуой басгæрстытæ, æппынкъаддæр – афæдз иу хатт. Уымæн æмæ медицинæ иу ран нæ лæууы, онкологиимæ тох кæныны фадæттæ хуыздæр æмæ ногдæр кæй кæнынц, уый фидарæй зæгъынц ахуыргонд онкологтæ. Кæд раздæр ракы низы скойæ дæр адæм тæрсгæ кодтой, бирæ адæм дзы кæй мардысты, уый тыххæй, уæд ныр та йæ низы ныхмæ райдианы фидар чи фæлæууы, рагацау æй чи сбæрæг кæны, уыдон фæтых вæййынц æгъатыр низыл. Пациенттæ æмæ сæ бинонтæ, стæй уæд сæ дохтыртæ дæр вæййынц амондджын.
Дунейы алы бæстæты дæр, уыдон нымæцы Уæрæсейы Федерацийы Ракы низтимæ тох кæныны дунеон боны цытæн сæрмагондæй бацæттæ кæнынц алыгъуызон профессионалон мадзæлттæ – онкологион низтæ бæрæг кæныны фæдыл ахуыргæнд-тæ бакæнынц зонадон куыстытæ, афтæ ма адæмæн ауадзынц диспансеризаци æмæ бирæ æндæр ахæмтæ.
Ракы низтимæ тох кæныны боны цытæн Информаци æмæ мыхуыры комитеты пресс-центрмæ хуынд æрцыдис зындгонд дохтыр-онколог, медицинон зонæдты кандидат Кулиджанов Григори, кæцы медицинæйы кусы 48 азы бæрц. Уымæн фыццаджыдæр йæ ныхасы сæр уыдис, нæ республикæйы дæр онкологийæ рынчынтæ кæй ис æмæ ракы низтæм уæлæнгай кæнæ куыдфæндыйы цæстæй кæй нæ хъæуы кæсын, уый фæдыл. Афтæ ма банысан кодта, рæстæгыл кæй фæхъæуы дохтыртæм бацæуын æмæ йын рæстæгыл схос кæнын. Дохтыр-онколог радзырдта, цы у онкологи, фыдхъæд æмæ æдас онкологион фыдтæ (злокачественная и доброкачественная опухоль) кæрæдзийæ цæмæй хицæн кæнынц, ныртæккæйы дуджы йын куыд хос кæнынц. Ракы характерон нысæнттæй сæ иу у буары чырæгты тагъд сæвзæрд æмæ ацы процесс фæхонынц метастазтæ. Метастазтæ арæх вæййынц адæймаджы æнæниздзинадæн тæссаг, уымæй мæлы рынчын. Дунейы ацы низы ныхмæ цы арæзт цæуы, цæмæй дохтыртæн уа æнтыстытæ æмæ рынчын та фæуæлахиз уа йæ низыл, æппæт уыдæтты тыххæй радзырдта дохтыр. Уый ма журналистты зæрдыл æрлæууын кодта, бирæ азты размæ онкологтæ цы методтæй пайда кодтой, æмæ абон та медицинæ размæ кæй ацыд.
«Æз куы райдыдтон кусын, уæд рынчынтæн схос кæныны сæйраг метод уыдис хирургион æмæ тынон терапи (лучевая терапия), бирæ фæстæдæр, ома, ныртæккæ фæзынд химион терапийы руаджы хос кæныны метод. Уый фæстæ дæр онкологийы æрцыд егъау размæцыд, медицинæйы фæзындысты ракы низты ныхмæ хос кæныны ног методтæ, зæгъæм, таргетон терапи, афтæ ма диагностикæйы дæр.
Зæрдæ-дадзинты низтæй мæлыны цауты фæстæ онкологи ис дыккаг бынаты. Æппæт дунейы æрвылаз дæр онкологи сбæрæг вæййы 14 милуанæй фылдæр адæймагæн æмæ уыцы тенденци рæзы, рынчынты нымæц азæй-азмæ къаддæр нæ кæны. Фæлæ уыимæ иумæ хуыздæр кæнынц диагностикæйы фадæттæ æмæ уый фæстиуæгæн адæм фылдæр фæцæрынц. Онкологийæ арæхдæр рынчын кæнынц кардзыд адæймæгтæ. Ацы низы рапарахатыл тынг æндавы æвзæр экологи. Æрхъуыды ма кæнут, 20 азы размæ дæр нæ республикæйы уыйбæрц автотранспорт уыдис?
Абон ракæй æрвылаз амæлы 9 милуан æмæ 600 мин адæймаджы. Уымæ гæсгæ онкологи нымад цæуы медицинон зонæдты ахсджиаг фадыгыл. Цас раздæр сбæрæг уа адæймаджы низыхатт, уыййас ын рагацау схос кæндзысты. Табу Хуыцауæн, онкологийы бирæ низтæн абон нырыккон медицинæйы руаджы райдыдтой хос кæнын, уæлдайдæр – фыццаг дыууæ стадийы. Онкологи райдиан стадиты кæмæн сбæрæг кæнынц, уыцы рынчынты 80 проценты бынтондæр сдзæбæх вæййынц, уымæй дæр арæх вæййы афтæ æмæ сæ æрмæст бахъæуы операци, ома, аивæрзынц химион препараттæй. Куыд зонæм, афтæмæй уыдон та бандавынц адæймаджы организмыл æмткæй. Хуссар Ирыстоны кусын 45 азы, 70-æм азты кæмæн сопераци кодтон, уыдонæй ныр сæ низ рох дæр фæцис», – банысан кодта фæлтæрдджын дохтыр. Уый ма радзырдта, паддзахад рынчынтæн цы ‘хцайы фæрæзтæ рахицæн кæны, уыдон куыд хардз цæуынц, уый фæдыл.
«Зæгъæм, 2012 азы республикæйы бюджеты æндæр æмæ æндæр категориты рынчынты тыххæй уыд 35 милуан сомы бæрц. Ивгъуыд аз та фæфылдæр 200 милуан æмæ 144 мин сомы бæрц. Уыдонæн сæ дæс проценты бахардз сты онкологион рынчынтыл, фæлæ уæддæр уый фаг нæу. Уымæн æмæ ног методтæй хос кæнынæн хъæуы бирæ æхца», – зæгъы уый.
Сæйраг онкологы ныхæстæм гæсгæ, абон хыгъды цы рынчынтæ лæууынц, уыдонæн 95 проценты бæрц æххуыс кæны паддзахад. Банысан кæнын хъæуы уый, æмæ нæ республикæйы кæй кусы æртæ дохтыр-онкологы, уыдонæн сæ куысты стыр æххуыс у компьютерон томографы дæсны специалист дæр.
Кулиджанов Григори ма æрдзырдта, нæ республикæйы æмбæстæгтæ активонæй кæй нæ рацæуынц диспансеризаци æмæ уый аххосагæн бирæ хатт пациент-тæ кæй байрæджы кæнынц – низ æгæр арф ахизы буары. Дохтыр куыд амоны, уымæ гæсгæ æнæниз адæймаджы æртæ аз иу хатт æнæмæнг фæхъæуы басгæрст рацæуын. Онкологийæ рынчынтæ та афæдз цалдæр хатты, дохтыр куыд зæгъа, уымæ гæсгæ. «Диспансеризаци закъонмæ гæсгæ саразын у тынг зын. Зæгъæм, æнæмæнгхъуыддаг у диспансеризаци рацæуын ахуыргæнджытæн, медицинон кусджытæн æмæ йæ рацæуынц, фæлæ куыд басгæрст рацæуынц, уый у дыккаг фарст. Ис ахæм методæй спайдагæнæн, зæгъæм, адæймаг радон улæфты ацыд, уæд дзы æрдом диспансеризаци рацыды гæххæтт. Æз мæхæдæг Мæскуыйы онкоцентры куы ахуыр кодтон, уæд-иу нæ радон улæфты нæ уагътой, цалынмæ басгæрстытæ рацыдаиккам, уæдмæ. Фæлæ махмæ нырма афтæ нæу. Раст зæгъгæйæ, Уæрæсейы Федерацийы диспансеризацийæн рахицæн кæнынц æхцайы фæрæзтæ æмæ уæд медицинон кусджытæ дæр райсынц стимулы хуызы фылдæр мызд. Махмæ у æнæаргъæй, проблемæтæ ис, фæлæ хъуыддаг æрнывыл уыдзæн», – банысан кодта Кулиджанов. Дохтыр куы зæгъы, афтæмæй ракы низтæн схос кæнын иууыл эффективондæр рæстæг у низы райдиан этап – уæд æнæмæнгдæр вæййы хуыздæр фæстиуджытæ. Нырыккон диагностикæ уыцы фадат дæтты.
«Диспансеризаци рацæуыны хъуыддаг фæсарæнты хуыздæр у, уымæн æмæ сын медицинæйы ис сæхирдыгон культурæ, цыбыртæй йæ зæгъдзынæн – уым адæм уарзынц сæхи æмæ рагацау сбæрæг кæнынц онкологи. Махмæ бирæ хатт афтæ вæййы æмæ нæм рынчынтæ æрбацæуынц низы фæстаг этапы, æмæ уæд та зындæр вæййы онкологийы ныхмæ тох кæнын. Рынчыны куы бафæрсын, зæгъгæ, ахæм знагиуæг дæхицæн цæмæн бакодтай, уæд райсын дзуапп, зæгъгæ, тарстæн, дохтыр мын æвзæрæй исты куы зæгъа. Æмæ, хъыгагæн, бирæ хатт байрæджы кæнынц. Ивгъуыд аз нæм ракæй амард 77 адæймаджы», – загъта дохтыр.
Раздæр-иу адæмæн (нæлгоймæгтæ æмæ сылгоймæгтæн) иууыл арæхдæр рабæрæг ахсæны рак, ныр æппæт Уæрæсейы дæр сылгоймæгтæн фыццаг рады ис риуты рак, нæлгоймæгтæн та низ арæхдæр зыны сæ рæуджыты. Афтæ у махмæ дæр. Хуссар Ирыстоны ма сарæх цармы æмæ зæнæгдоны рак. Фæстаг дыууæ азы нæ республикæйы онкологийæ рынчын сывæллæттæ не сбæрæг, фæлæ, хъыгагæн, ивгъуыд азы кæрон онкологион рынчынты хыгъды слæууыдис цыппар сывæллоны», – загъта Кулиджанов Григори.
Кæронбæттæны дохтыр бамбарын кодта, зæгъгæ, адæймаг йæхæдæг йæхиуыл куы нæ батыхса, уæд æй тыхæй ничи бакæндзæн диспансеризацимæ. Уый ма цыбыртæй радзырдта йæ куысты æндæр ахсджиаг фарстатыл дæр. Пресс-конференцийы кæрон журналисттæн йæ цæст бауарзта фидар æнæниздзинад.
ЦХУЫРБАТЫ Ларисæ
