12 август – августы хæсты кæрон

Цымæ царды сæрибардзинадæй хуыздæр исты ис? Æвæццæгæн, ницы ис. Ныр 9 азы хæдбар æмæ сæрибарæй цæрæм. Нæ цæрæнбонты цыфыддæр знæгтæй нын ничиуал дæр дæлдæр абад зæгъы, æмæ ничиуал дæр уæлдæр абад зæгъдзæн.

2008 азы 12-æм август Ирыстоны ногдæр историмæ бацыд Уæлахизы бонæй. Ацы бон кæрон æрцыд Хуссар Ирыстоны зæххыл гуырдзиаг фашиз-мæн. Гуырдзыстоны ныхмæ Хуссар Ирыстоны адæмы Фыдыбæстæйон хæст райдыдта 1989 азы 23 ноябры фашист Гамсахурдияйы сæргълæудæй. Гуырдзыстонимæ Хуссар Ирыстоны национ-сæрибаргæнæн Фыдыбæстæйон хæст цыд 20 азы дæргъы æмæ йын кæрон æрцыд 2008 азы 12-æм августы. Алы хæсты дæр вæййы уæлахиздзау æмæ састы бынаты баззайæг. Кæй зæгъын æй хъæуы, Гуырдзыстонимæ Хуссар Ирыстоны хæсты Уæрæсейы æххуысæй уæлахиздзау ссис Республикæ Хуссар Ирыстон. 12 августы – Уæлахизы боны Гуырдзыстон йæ къух æрфыста хæстон архайдтытæ æруромыны тыххæй документыл. Уæрæсейы Федерацийы къухты бафтыд Гуырдзыстоны сабырадмæ æркæныны фæдыл операци æнтыстджынæй сæххæст кæнын. 2008 азы 12 августы хуссарирыстойнаг адæм ацы цины хабар фехъусгæйæ, сæ ныккæндтæй рахызтысты æмæ сæ риуты дзаг сулæфыдысты, кæд ма цалдæр боны хъуыст æхстыты хъæр, уæддæр. Карз æмæ æнæмсæр хæсты фæстиуæгæн горæты рухс кæй нал уыд, уымæ гæсгæ ацы рæнхъыты авторы сыхаг Плиты Гурам дзулфыцæн комбинатæй рауагъта рухс æмæ-иу йæ фатеры æрæмыбрд сты сыхæгтæ иууылдæр æмæ афтæмæй зонгæ кодтам ног хабæрттимæ.

Хуссар Ирыстон йæ сæрибардзинад æмæ хæдбардзинады фæндагыл цæугæйæ, стыр хъизæмæрттæ бавзæрста. Ацы сæрибардзинады тыххæй сæ цард рауæлдай кодтой мингай хуссарирыстойнаг цæрджытæ. Æрмæст 1989-1992 азты Хуссар Ирыстоны фæмард сты 2 мин адæймаджы, цæфтæ та фесты 3,5 мин адæймаджы, æбæрæгæй фесæфтысты 120 адæймаджы, Цæгат Ирыстоны регистраци æрцыдысты 20 мин лигъдоны Хуссар Ирыстонæй æмæ 100 мин лигъдоны та – Гуырдзыстонæй. Гуырдзиаг фашисттæ ныппырх кодтой 117 ирон хъæуы æмæ афтæмæй Хуссар Ирыстоны экономикæйæн зиан æрхастæуыд 34,2 миллиард сомы (1992 азы æргътимæ абаргæйæ уый у тынг егъау суммæ). Ноджы стырдæр зиан æрхастæуыд уый фæстæ азты дæр. 2008 азы августы хæстæ рæстæджы Цхинвал æмæ республикæйы хъæутæ пырх æмæ сыгъд æрцыдысты. Уæззау уавæры бахаудта Хуссар Ирыстоны экономикæ. Фæлæ уымæ нæксæгæйæ, нæ къухты бафтыд дæргъвæтин азты дæргъы цæуыл тох кодтам, уыцы сæрибардзинад. Абон нæ горæты уынгтæм акæсгæйæ, зæрдæ барухс вæййы. Арæзт æрцыд тынг бирæ, фæлæ нырма саразын хъæуы ноджы фылдæр.

Рæстæг рацæудзæн, фæлæ Райгуырæн бæстæйы сæрибардзинады сæрвæлтау сæ сæртæ нывондæн чи æрхастой, уыдоны нæмттæ рох нæ уыдзысты. Махæн уый бар нæй æмæ дзы иуы ном дæр ферох кæнæм. Сæ хъайтардзинад æнæмæлгæ у. Ирон адæм рагæй фæстæмæ дæр сæрибаруарзаг адæм уыдысты æмæ ныр дæр сты афтæ. Ирон лæг-иу цагъайраджы къæлæт хæссыны бæсты алыхатт дæр равзæрста кады мæлæт. Уымæн та æвдисæн сты зынгæ революционертæ Харебаты Исахъ, Дриаты Антон, Пухаты Иликъо, Айдарты Знауыр, Коцты Бега æмæ бирæ æндæртæ. Уыдоны хайтардзинæдтыл фыст æрцыдысты зарджытæ, кæцытæ æрхæццæ сты абоны фæлтæрты онг дæр æмæ сæ абон дæр зарынц. Куыд зæгъæм, Харебаты Исахъы зарæджы мæнæ ахæм рæнхъытæ: «Ой, кæнæ сæрибар кæнæ мæлæт, бирæ фæхастам знаджы къæлæт». Абон дæр кæддæрты райхъуысынц Пухаты Иликъойы æмæ Дриаты Антоныл фыст зарджытæ æмæ афтæмæй сæ ном цæры.

Ацы зынгæ адæймæгты хъайтардзинæдтæ сфæлахтт кодтой æмæ но-джы стырдæр æхсардзинад равдыстой ирон лæппутæ 1989-2008 азты. Хатт мæм афтæ фæкæсы, цыма нæ лæппутæ 20 азы дæргъы цы стыр фыдæбæттæ бавзæрстой сæ Райгуырæн бæстæйы сæрибардзинад, сæ мæдтæ, сæ хъæбулты, сæ хоты цард бахъахъхъæныны тыххæй, афтæ никæйы бон суыдаид. Уыдон удуæлдайæ лæууыдысты знаджы ных-мæ нал дæр сын æхсæв æмæ нал дæр бон, афтæмæй. Бирæтæ дзы фесты æвæстаг.

О, фæлæ цæмæй сæ рухс нæмттæ æнустæм цæрой, уый тыххæй сыл хъæуы зарджытæ ныффыссын уæлдæр ранымад адæймæгтыл куыд ныффыстой, афтæ, цæмæй зарджыты руаджы сæ нæмттæ æнустæм цæрой сæ радтæг адæмы зæрдæты, сæ хъæбатырдзинæдтимæ сын зонгæ кæной ирон адæм фæлтæрæй фæлтæрмæ. Науæд кæд мысынад тыхджын у, уæддæр, гæнæн ис, æмæ дзы сомбоны иуæй-иуты нæмттæ айрох уой. Кæй зæгъын æй хъæуы, нæ хъайтар лæппутæ æгæр бирæ кæй сты, уымæ гæсгæ сæ алкæцыйыл зарæг ныффыссын зын у, фæлæ уæддæр сæ раздзогтыл æнæмæнгæй хъæуы кады зарджытæ ныффыссын. Хуыцау арфæ нæ поэттæ æмæ музыканттæм. Куыд хъуамæ ферох уой кæддæр Багаты Амиран, Джиоты Азæмæт, Джиджджойты Джетæ æмæ ноджы бирæ æмæ бирæ æндæр лæппуты нæмттæ, кæцытæ, тас цы уыд, уый нæ зыдтой æмæ афтæмæй сæ риуты æмбæрц цыдысты знаджы ныхмæ иннæтæн сæ хъайтардзинадæй цæвиттон æвдисгæйæ. Куыд хъуамæ ферох уой гуырдзиаг-ирон ныхмæлæуды райдианы стыр хъайтардзинæдтæ чи равдыстой, уыдоны нæмттæ. Куыд, зæгъæм, Джиоты Владик (Басмач), Тасойты Инал (Коммунист), Санахъоты Гришик, Михайленко Саша, Галуанты Таймураз (Тымы) æмæ ноджы бирæ æн-дæр лæппуты нæмттæ.  Уыдоныл æнæмæнгæйдæр хъуамæ фыст æрцæуой зарджытæ, цæмæй сæ æххæст кæной ныры фæлтæртæ æмæ афтæмæй сæ ном цæргæйæ баззайа æнустæм. Уадз, кæд се ‘взонг удтæ царды хорзæй ницы федтой гуырдзиаг лæгмарты аххосæй, уæд сæ ном æнустæм уæддæр цæра.

2008 азы ирон хъайтар лæппутæ знаджы ныхмæ хъæбатырæй куынæ фæлæууыдаиккой, цалынмæ уæрæсейаг æфсад хæццæ кодта, уæдмæ, уæд нын æцæгæйдæр нæ Ирыстонæй сарæзтаиккой «сыгъдæг быдыр». 2008 азы УФ-йы Президент В.Путин пресс-конференцийы рæстæджы загъта: «Осетины мужественно защищали свою Родину…». Документалон фильм «Потерянный день»-ы УФ-йы Гарзджын тыхты уæлдæфон десантон æфсæдтыл коман-дæгæнæг Владимир Шаманов дзуры 2008 азы августы хæсты тыххæй: «Трижды грузины заходили в Цхинвал. И трижды осетины их выбрасывали…». УФ-йы Гарзджын тыхты фистæг æфсæдтыл сæйраг командæгæнг Владимир Болдырев банысан кодта: «Осетины воевали отважно, храбро. Нигде не дрогнули, не разбежались, не бросили своих до-мов…». 2008 азы августы цаутæ йæхи цæстæй чи федта, уыцы журналист Руслан Гусаров фыста: «Сумев сохранить и очистить город до прихода российских войск, ополченцы совершили великий подвиг. К тому же они просто не сдали город, а совершали чудеса героизма – только в черте города ими было подбито 12 единиц грузинской бронетехники. Эти потери отрезвили противника…». ТВЦ-йы æфсæддон уацхæссæг Евгений Поддубный банысан кодта: «Самым удивительным для меня стало то, как оборонялись в этой непропорциональной расстановке сил осетинские ополченцы, которые сначала было растерялись, но потом собрались с духом и, разбившись на группы, как звери дрались за свою землю. Об этом невозможно не сказать. И за это им большое спасибо. Ведь если бы не их бесстрашие, не их подвиг, мы бы вообще не выжили, они спасли жизнь журналистам, на тот момент находившимся в пылающем Цхинвале…». УФ-йы Паддзахадон Думæйы депутат Ю. Квицинский фыста: «Грузины не добились успеха прежде всего из-за героического сопротивления югоосетинских войск и добровольцев, а также небольшого отряда наших миротворцев…». «Цхинвал  это город-герой. Хочу выразить свое восхищение народу Южной Осетии», – загъта Гергиты Валери 2008 азы 21 августы концерт-реквиемы размæ. Журналист Александр Сладков загъта: «Именно этим ребятам Цхинвал обязан жизнью в первую очередь. Если бы не они, российским войскам просто некого было бы спасать, и эти ребята заслуживают мира и достойной жизни».

Æппæт ацы ныхстæ хуымæтæджы загъдгонд не ‘рцыдысты. Ирон хъайтар лæппутæ цы кады ныхæсты аккаг сты, ахæмтæ загъдæуыд сæ адресыл. Ноджы ма йæ иу хатт зæгъон, тынг ахсджиаг у 1989-2008 азты Фыдыбæстæйон хæсты ирон адæмы сгуыхтдзинад сæнусон кæнын. Бирæнымæц тохты æмæ хæстон операциты Хуссар Ирыстоны хъахъ-хъæнджытæ æвдыстой хъæбатырдзинады диссæгтæ. Ирон лæппутæн хъæбатырдзинад ссис сæ царды æгъдау.

Хорз уаид æмæ 12 август  1989-2008 азты Фыдыбæстæйон хæсты Уæлахизы бон æрвылаз дæр нысан куы цæуид официалон æгъдауæй. Хорз уаид, уыцы бон-иу иууылдæр куы æрымысиккам фæмардуæвджыты нæмттæ.

Джиоты Екатеринæ