Ирон адæм æнусты дæргъы æнкъарынц Уæрæсейы æмæ уырыссаг адæмы æххуыс æмæ аудындзинад. Æмæ сын уыдон дæр дзуапп лæвæрдтой сæ иузæр-диондзинадæй. Афтæмæй Уæрæсейы знаг ссис ирон адæмы знаг дæр æмæ кæцыфæнды хæстыты рæстæджы дæр уыдысты æмæ абон дæр сты сæ фарсмæ.
Стыр Фыдыбæстæйон хæсты тугкалæн тохты дæр, Советон Цæдисы иууон бинонты ‘хсæн цæргæйæ, ирон адæмы хъæбатыр фырттæ цы сгуыхтдзинæдтæ равдыстой, уыдон диссагæн дзуринаг сты. Хæсты быдырмæ Ирыстонæй ацыд 85 мин адæймаджы. Уыдонæй 60 мин хорзæхджын æрцыдысты алыгъуызон хæрзиуджытæй. 78 дзы систы Советон Цæдисы Хъайтартæ, 12 хæстоны та – Намысы ордены æххæст кавалертæ. Ирон адæм сæ нымæцмæ гæсгæ, сæ хъæбатырдзинадæй иннæ адæмты æхсæн бацахстой фыццаг бынат.
Æз ацы хабæрттæ уымæн фæлхатт кæнын æмæ кæстæртæн ног æмæ ногæй сæ зæрдыл лæууын кæнæм сæ фыдæлты хæстон сгуыхтдзинæдтæ æмæ сæ ма рох кæной.
Стыр Фыдыбæстæйон хæсты фыдызнаджы ныхмæ хæцгæйæ, стыр æхсар æмæ лæгдзинад чи равдыстой, уыдонæй сæ иу уыдис Дзауы районы Къодибыны хъæуы цæрæг Магкоты Никъала дæр. Йæ ныййарджытæ уыдысты мæгуыр, зæхкусæг адæм. Фæлæ 30-æм азты, Октябры революцийы фæуæлахизы фæстæ колхозон арæзтад куы райтынг, уæд та систы колхозон арæзтады активон архайджытæ.
Коллективон хæдзарадты сырæзтимæ гом кæнын райдыдтой скъолатæ дæр æмæ ирон адæмы цотæн фадат фæцис ахуыры фæндагыл цæуынæн. Æмæ зонындзинæдтæм тырнæг æрыгон фæлтæр феггуырстысты сæ рухс фидæнмæ фæндагыл. Ирон адæм алæгæрстой размæ ахуыры фæндагыл.
1928 азы Магкоты Никъалайæн дæр йæ бæллиц сæххæст. Ахуыр кæнынмæ бацыд горæт Горькийы кусæгон факультетмæ æмæ йæ 1931 азы бакаст иттæг хорз нысæнттыл. Уыцы аз ма æнтысгæйæ фæлварæнтæ радта горæт Мæскуыйы К. Либкнехты номыл педагогон институтмæ æмæ йæ каст фæцис 1936 азы. Æрыздæхт йæ райгуырæн Ирыстонмæ зæрдæрайæ, ныр ын фадат уыдис ирон сабитæн йæ зонындзинæдтæ æнæвгъауæй лæвар кæнынæн. Æмæ кусын райдыдта Куртайы хъæуы сидзæр сывæллæтты хæдзары физикæ-математикæйы ахуыргæнæгæй. Йе `взыгъддзинад, йæ зонындзинæдтæ йын бафиппайгæйæ, цыбыр рæстæджы фæстæ нысан æрцыд йæ директорæй. Фæлæ дзы афæдзæй фылдæр уым дæр нæ бакуыста. Раконд æрцыд Дзауы скъоламæ директорæй. Сывæллæттæн амыдта математикæ дæр. Фæлæ уыцы рæстæджы ахуыргæнджытæ кæй нæ фаг кодтой, уымæ гæсгæ-иу йæ æххуысы сæр кæм бахъуыд, уырдæм-иу æй арвыстой куыстмæ. Куыста Знауыры астæуккаг скъолайы, Салиниры 2-аг астæуккаг скъолайы математикæйы ахуыргæнæгæй. Райгонд уыд йæ куыст, йæ архайдæй. Нæ ауæрста йæхиуыл, ахуыргæнинæгтимæ ардта иумæйаг æвзаг æмæ йын уыдон дæр кад æмæ аргъ кодтой, буц, сæрыстыр дзы уыдысты. Йæ намысджын куысты тыххæй йæ райстой партийы рæнхъытæм дæр.
Фæлæ уыцы амондджын рæстæг бирæ нæ ахаста Магкоты Никъалайæн, æгас советон адæмæн. Райдыдта Фыдыбæстæйон Стыр хæст æмæ Магкойы фырт 1941 азы, хæсты райдианы, мобилизаци æрцыд. Æфсæддон дæсныйад райсыны тыххæй йæ ахуыр кæнынмæ арвыстой, Мæскуыйы кæм ахуыр кодта, уыцы уæлдæр ахуыргæнæндонмæ. Уый фæстæ хистæр лейтенанты чины æрвыст æрцыд фронтмæ. Йæ хæстон фæндаг райдыдта Цæгат Кавказæй. Зæгъæн ис æмæ йæ хæст цæттæйæ æрæййæфта. Немыцаг-фашистон тыххæйисджыты ныхмæ тохы дæр арæхстдзинад æмæ фæразондзинад уымæн æвдыста. Йæхи цæстæй уыдта, знаг сырдон æгъдауæй куыд бырста хъæутæм, горæттæм æмæ куыд цагътой æнæаххос адæмы, куыд сæ хынджылæг кодтой. Йæ зæрдæйы æвзæрыд стыр æнæуынондзинад æмæ йе `мхæстонтимæ сæхи æппæрстой размæ. Ахæм уæззау тохты-иу бахауд æмæ йæ цард æрдуйыл хæцыд, фæлæ та-иу йæ ныфсхастдзинады фæрцы, стæй амонд дæр, æвæццæгæн, йæ хъахъхъæнæг уыдис æмæ-иу æвыдæй аирвæзт. Дарддæр йæ хæстон фæндæгтæ цыдысты Крондштат, Белгородыл, суанг Берлинмæ.
Афтæ, Магкоты Никъала, хæсты судзгæ фæндæгтыл фæцыдис суанг йæ кæронмæ. Йæ хæстон сгуыхтдзинæдты тыххæй уый хорзæхджын æрцыдис «Сырх стъалы»-йы орденæй, “Кавказ бахъахъхъæныны”, “Хæстон сгуыхтдзинæдты”, “Кенигсбергссæрибаркæныны”, “Берлинсисыны” æмæ “Германылфæуæлахизы”-ымайдантæй.
Æрыздæхт йæ райгуырæн уæзæгмæ сæрæгасæй Магкоты Никъала æмæ йæ тохы фæндаг раивта фæллойы фæндагæй – адарддæр кодта йæ уарзон куыст.
Дзырд дæр ыл нæй Стыр Уæлахизы бон куы æрхæццæ, уæд æнæкæрон циндзинад æрхаста нæ адæмæн æмæ уыцы цин абон дæр ис нæ зæрдæты. Цæудзысты азтæ, æнустæ, фæлæ уыдоны сгуыхтдзинад никуы банымæг уыдзæн.
Мах абон сæрыстыр стæм не сгуыхт бæгъатыртæй, не `хсарджын хæстонтæй, Стыр Уæлахизмæ йæ бавæрд чи хаста æмæ йæ чи æввахсдæр кодта.
Уыдонæй сæ иу уыд Магкоты Никъала дæр.
БЕСТАУТЫ Валя
