Ныстуан Федералон æмбырдмæ
29 февралы Уæрæсейы Федерацийы президент Владимир Путин радон хатт ныстуанимæ раныхас кодта Федералон æмбырды. Мадзалмæ хуынд æрцыдысты Паддзахадон думæйы депутаттæ, сенатортæ, сæйраг ведомствоты минæвæрттæ, дины кусджытæ, æфсæддонтæ, культурæйы къабазы кусджытæ æмæ журналисттæ. Бауагътой æмбырдмæ фæсарæйнаг дзыллон информацийы фæрæзты, æгæрыстæмæй, ныгуылæн бæстæты минæвæртты дæр. Организатортæ райстой æппæт мадзæлттæ, цæмæй ныстуанимæ базонгæ уыдаиккой фылдæр адæм. Комкоммæ трансляцитæ сарæзтой Мæскуыйы бæстыхæйтты къултыл сæвæргæ экрантæй, регионты та Путины раныхас равдыстой кинотеатрты. Банысан кæнын ма хъæуы уый дæр æмæ ацы хатт Путин æмбырды кæй раныхас кодта куыд бæстæйы президент æмæ куыд президентон æвзæрстытæм кандидат.
Ацы аз фылдæр хъусдард здæхт æрцыд паддзахады стратегион пълæнттæм, сæрмагонд æфсæддон операцимæ, сывæллонджын бинонты льготæтæм æмæ инфраструктурон проекттæм. Йæ раныхасы райдианы дæр Путин бафæдзæхста, зæгъгæ, йæ ныхасы сæр уыдзæн æрмæст реализацицæуæг пълæнттыл нæ, фæлæ ма фыццаградон стратегион хæстыл дæр. Уыцы хъуыдытæ бæстæйы президентмæ æрцыдысты æмбæстæгтимæ фембæлдтыты рæстæджы.
«Не ‘мбæстæгтæн цахæм зондахаст ис, ныфсытæ цæмæйты ӕвæрынц, уыдон мæнмæ арф бахъардтой æмæ сæ мæ инициативæты фæнысан кодтон. Уырны мæ, нæ тыхтæ куы æрбаиу кæнæм, уæд сæ иууылдæр среализаци кæндзыстæм. Нæ тых ис нæ иудзинады, тыхст рæстæджы кæрæдзийы фарсмæ балæууыны, æмæ уыцы æргъæдтæ нæ хъæуы рох кæнын. Уæлдайдæр та ныры дуджы. Куыд уынæм, афтæмæй ныгуылæны бæллиц у æмæ æппынæдзух архайынц йæ сæххæст кæныныл, цæмæй Уæрæсейы территори феной, цард кæм мынæг кæны, ахæм тыгъдадæй. Фæлæ сæ фæндтæ сæ хъуыры фæбадтысты. Уымæн æмæ не ‘хсæнад æрбангом ис нæ цыфыддæр знаджы ныхмæ. Не ‘мбæстæгтæ стыр кад кæнынц хæсты быдыры уæвæг хъайтартæн. Уæрæсейаг бизнес миллиардгай сомтæ æрвиты фронтмæ æмæ йӕ Фыдыбӕстӕ хъахъхъӕнджытӕ дæр фидарæй æмбарынц, семæ кæй сты се ‘мбæстæгтæ. Уыцы хæстонты бинонтæ мацы цух хъуамæ уой, хæсджын стæм, цæмæй сын æххуыс кæнæм.
Донбассы хæст мах нæ райдытам, фæлæ алцыдæр сараздзыстæм, цæмæй дзы сабырдзинад ныллæууа. Уый тыххæй нæ гарзджын тыхтæн алцы уавæртæ дæр ис. Ноджы ма сæрмагонд æфсæддон операцийы исынц фæлтæрддзинад æмæ сæ хъомысад тыхджындæр кæны. Не ‘фсæддон конструктортæ мысынц ног æхсæнгæрзты хуызтæ. Ныридæгæн хæстон радты æвæрд æрцыдысты уникалон гиперзæлон æхсæнконтиненталон ракетæтæ «Авангард» æмæ лазерон комплекс «Пересвет». Не ‘фсæддонтæ хæсты быдыры æнтыстджынæй спайда кодтой ракетон комплекстæ «Кинжал» æмæ «Циркон»-æй. Уымæй уæлдай ма рæхджы не ‘фсæддонтæ райсдзысты ног ракетæ «Буревестник», кæцыйы хъомысадæн æмбал нæй – тæхы æгæрон дæрддзæгмæ. Стæй ма нæм ис ног æнæпилотон дæлдондзог аппарат «Посейдон». «Буревестник» æмæ «Посейдон»-æн ис уникалон характеристикæтæ».
Президент рæгъмæ рахаста ныгуылæн бæстæты къухдариуаггæнджыты дыдзæсгомдзинад æмæ банысан кодта, Уæрæсейы æвзæрмæбæлджыты архайдæн кæй уыдзæн уæззау фæстиуджытæ. «Ныгуылæн йæхи къухтæй дискредитаци сарæзта йæ политикæйæн, йæ валютæтæн æмæ банкон системæйæн. Уæрæсе æмæ йæ партнерты экономикæтæ та уыцы иурæстæджы райрæзтысты. Абон нæ экономикæ Европæйы нымад у иууыл егъаудæрыл, æгас дунейы та стæм фæндзæм бынаты. Сфидар ма кодтам нæ бастдзинæдтæ арабаг æмæ африкæйаг бæстæтимæ дæр».
Бинонтæ, æгъдау æмæ фæрныгад
Путин сæйрагыл банымадта бинонты æмæ традицион æргъæдтæ, кæцытæ лæвæрд цæ-уынц фæлтæрæй-фæлтæрмæ. Кæд æмæ ныгуылæн бæстæты æндæр æргъæдтæ равзæрстой, уæддæр Уæрæсе сæ фæндагыл цæуынмæ нæ хъавы – фыццаг бынатыл нын сты нæ сывæллæттæ æмæ сæ хъомылкæнынад. Æрыгон бинонтæн æххуыс кæнын паддзахад нымайы йæ сæйраг хæсыл.
2000 азы статистикон бӕрӕггӕнӕнтӕм гӕсгӕ, Уæрæсейы мæгуыр æмæ гæвзыккæй цардысты 42 милуан адæймаджы. Ныр та сæ нымæц у 13 милуаны æмæ, Путины ныхæстæм гæсгæ, нырма дӕр æгæр бирæ сты æмæ æвæстиатæй райсын хъæуы ӕмбӕлон мадзæлттæ. Ацы проблемæ аиуварс кæныны тыххæй райстой ног национ проект «Семья». 2030 азмæ адарддæр кодтой мады капитал æмæ бинонты ипотекæ. Хуыздæр кæны цæрджыты æнæниздзинад дæр. Статистикон бæрæггæнæнтæм гæсгæ Уæрæсейы цæрджытæ къаддæр нуазын райдыдтой карз нозтытæ æмæ се ‘ргом здахын райдыдтой спортмæ. Рахицæн ма кодтой æхцайы фæрæзтæ 400 миллиард сомы, цæмæй капиталонæй сцалцæг кæной скъолатæ æмæ рæвдауæндæттæ. Профессионалон зонындзинæдтæ цы уагдæттӕ дæттынц, уыцы бæстыхæйтты сцалцæг кæнынæн та хицæн æрцыд 120 миллиард сомы. Уымӕй уӕлдай ма ӕввахс рӕстӕджыты цалцӕг ӕрцӕудзысты кӕнӕ ногӕй сараздзысты музейтӕ ӕмӕ ӕндӕр культурон бӕстыхӕйттӕ.
Фæсивæдмæ аздахдзысты уæлдай хъусдард. Райдианы уал сарæзтой ног националон проект «Молодежь России». Фæлæ Путин куыд æмбарын кæны, афтæмæй рæзгæ фæлтæримæ кусын хъæуы скъолайы рӕстӕгӕй. Уымæ гæсгæ ацы аз ахуыргæнджытæн сæ мыздтæ фæфылдæр кæндзысты. Регионӕй регионмӕ ахуыргæнджыты мыздтæ алыхызон суммæтæ кæй сты, уый фæдыл Путин йе ‘нæразыдзинад равдыста æмæ бахæс кодта, цæмæй цыбыр рæстæгмæ ацы системæ хуыздæрæй баивой. Уый æрмæст ахуыргæнджытæм нæ хауы, фæлæ æндæр специалисттæм дæр.
Хицауады æрдыгæй егъау æххуыс кæндзысты бизнесæн. Путин бахатыд профилон министрадтæм, цæмæй сын саразой æппæт уавæртæ сæрибарæй кусынæн. Ныры онг йе ‘хцайы фæрæзтæ фæсарæнтæм чи æрвыста, уыдон фæсмойнаг фесты. Путин бафæдзæхста амалиуæггæнджыты, цæмæй ахæм рæдыд мауал æруадзой æмæ сæ бизнес уæрæх кæной сæ фыдыбæстæйы юрисдикцийы, ома, Уӕрӕсейы территорийы.
Уæрæсейы регионтæй кæцыдæртæ нырма дотацион сты, ома, сæхи фæдарын сæ бон нæу. Путин сæ бахæсджын кодта, цæмæй 2030 азмæ сæ къахыл фидар слæууой æмæ макæмæуал æнхъæлмæ кæсой. Уымæй уæлдай ма газификацийы программæ хъуамæ ауæрæх кæной æмæ милуангай хæдзæрттæм бауадзой æрдзон газ. Фæстæ нæ фæлæудзысты фæндæгты арæзтæдтæ дæр – фидаргонд цæуынц ног трассæты арæзтæдты проекттæ. Егъау æхцайы фæрæзтæ рахицæн кодтой туризм æмæ курортон бынæттæн дæр – арæзт æрцæудзысты ног уазæгдæттæ æмæ æндæр алыгъуызон инфаструктурæ. Стыр темптæй рæзы авиаци дæр – 2030 азмæ модернизаци æрцæудзысты 75 аэропорты, æмæ бæлцæтты нымæц та хъуамæ фæфылдæр уа иу æмæ æрдæг хатты. Фæсарæйнаг хæдтæхджыты та баивдзысты уæрæсейаг хæдтæхджытæй.
Программæ «Время героев»
Кæронбæттæны Путин ракодта элитæйы кой æмæ банысан кодта, ныры онг йæхи элитæ чи хуыдта, уыдон сæхи кæй ныххудинаг кодтой.
«Ныры онг нæм элитæйыл нымадтой, сæ райгуырæн бæстæйы экономикæйы лæмæгъдзинадæй чи спайда кодта, æмæ сæ дзыппытæ нӕ адӕмы фæллæйттæй чи байдзаг кодта, ахæмты. Уыдон ницæй элитæ не сты. Æцæг элитæмæ хауынц йæ райгуырæн бæстæйæн чи лæггад кæны, йе ‘нувыддзинад хъуыддагæй чи æвдисы, уыдон. Абоны бон элитæйыл фидарæй банымайæн ис хуымæтæг хæстонты, кæцытæ хъахъхъæнынц сæ Фыдыбæстæ. Уыдон фæстæмæ никуы алæудзысты, гадзрахатæй никуы рацæудзысты се ‘мбæстæгтыл. Æз сæ сæрыстыр дæн æмæ мæ фæнды, цæмæй фидæны уыцы хæстонтæ дарддæр кæной нæ паддзахады хъуыддæгтæ, активон хайад исой нæ царды æппæт къабæзты. Уый фæдыл арæзт æрцæудзæн кадртæ цæттæгæнæн программæ «Время героев» æмæ дзы ахуырдзинад исдзысты сæрмагонд æфсæддон операцийы хайадисджытæ. Стæй ма сын лæвæрд æрцæудзæн приоритетон бар уæлдæр ахуыргæнæндæттæм бацæуынæн дæр. Нæ паддзахады фидарæй баууæндæн ис ахæмтыл».
ДЖИОТЫ Алыксандр
