7-æм майы Ирыстоны дзыллæтæ йæ фæстаг фæндагыл афæндæраст кодтой ирон адæмы æнувыд хæлар, зынгæ ахуыргонд Владимир Кузнецовы. Уый цардæй ахицæн 5 майы горæт Кисловодскы. Ныгæд æрцыд Дзæуджыхъæуы Скæсæн уæлмæрды Кады аллейæйы. Йæ ном сыгъзæрин дамгъæтæй фыст æрцыд Ирыстон æмæ ирон адæмы историйы. Йæ лæггæдтæ йын никуы ферох кæндзысты ирон адæм.
Ирон этносмæ чи нæ хауы, уыцы ахуыргæндтæй зонадон ирзонынады рæзтмæ иууыл стырдæр хайбавæрд чи бахаста, уыдон – Андрей Шегрен, Всеволод Миллер, Максим Ковалевский æмæ Жорж Дюмезилы аккаг нæмтты фæстæ зæгъын хъæуы нæ зынгæ ахуыргонд-аланзонæг Владимир Кузнецовы ном. Уый уарзта ирон культурæ æмæ традицитæ æмæ йæ царды фæстаг боны онг ахуыр кодта чысыл ирон адæмы хъæздыг истори. Уымæн йæном хорз зындгонд у дыууæ Ирыстоны дæр.
Кузнецовы биографион бæрæггæнæнтæй
Райгуырд 1927 азы 25 июлы Минводы фармацевтты бинонты ‘хсæн. Астæуккаг скъола каст фæцис йæ райгуырæн горæты. 1944 азы йæм æрсидтысты æфсадмæ, хайад иста Японимæ хæсты, ис ын æфсæддон хорзæхтæ. 1949 азы ссис Пятигорскы педагогон институты историон факультеты студент. Институты фæстæ каст фæцис Советон Цæдисы Зонæдты академийы археологийы институты аспирантурæ (йæ разамонæг Е.Крупнов). 1961 азы æвзонг ахуыргонд бахъахъхъæдта кандидатон диссертаци ахæм темæйыл: «Локальные варианты аланской культуры Северного Кавказа». 1970 азы та бахъахъхъæдта докторон диссертаци. Уыйфæстæ æхсæз азы куыста Советон Цæдисы Зонæдты академийы археологийы институты. Цæгат Ирыстоны зонад-иртасæн институты дирекцийы куырдиатмæ гæсгæ кусынмæ рацыд Дзæуджыхъæумæ. Уæдæй фæстæмæ, 44 азы дæргъы, Кузнецов намысджынæй лæггад кодта ирон зонадæн. Куыста Абайты Васойы номыл Цæгат Ирыстоны гуманитарон æмæ социалон иртасæнты институты зонадон кусæгæй, археологийы хайады сæргълæууæгæй, институты директоры хæдивæгæй. Фæстаг азты та уыд Уæрæсейы зонæдты академийы Дзæуджыхъæуы зонадон центры координацион зонад-иртасæн хайады сæйраг зонадон кусæг.
Институты ахуыр кæнгæйæ, фыццаг курсы фæстæ хайад райста Нижний Архызы археологон экспедицийы. Номхуындæй йын ацы балц æххæстæй фæивта йæ интерестæ. Йæ разамонæг Евгений Крупновы фæрцы, Кузнецов зонады сарæзта йæ фыццаг къахдзæфтæ æмæ цæрæнбонтæм йæ цард сбаста зонадимæ. Ахуыр кодта Цæгат Кавказы астæуккаг æнусы истори æмæ археологи.
Археолог Кузнецов нымад цæуы аланты историйы фæдыл иууыл егъаудæр специалистыл. Аланзонынады фæдыл йæ саразгæ куыстытæ зындгонд сты дунейы. Аланты фæдтæ ссарыны тыххæй уый сарæзта дæсгай сгарæн экспедицитæ æмæ археологон къæхтытæ æрмæст Цæгат Кавказы нæ, фæлæ ма алантæ цы бынæтты уыдысты, уымыты дæр (Венгри, Франци). Кузнецовы куыстытæн аргъ кæнынц Уæрæсейы æмæ фæсарæнты дæр, уымæн æмæ уый йæхи базонын кодта, куыд æцæг профессионал, археолог, афтæ. Уæлдай ахсджиагдæр сты 10-12-æм æнусты æрæгалайнаг культурæйы егъаудæр археологон цытрдзæвæнтæ – Цæгат Ирыстоны Змейкæйы зæппадз æмæ Хъæрæсе-Черекссийы Нижний Архызы стыр горæты иртасæнтæ. Уыдон бирæбæрцæй фæивтой алайнаг æхсæнады, йæ истори æмæ культурæйы, рагфеодалон паддзахаддзинады сæвзæрды тыххæй зонæнтæ æмæ афтæ дарддæр. Кузнецов, йæ аспирант (фæстæдæр профессор) Тменаты Виталиимæ раиртæста Дæргъæвсы зындгонд зæппадз «Город мертвых» æмæ бирæ æндæртæ.
Хистæр фæлтæрæн сæ зæрдыл хорз лæууы, советон рæстæджы Цæгат Ирыстоны афтæхуыйнæг «одинцовщина» йæ тæккæ тæмæны куы уыд, уæд уырыссаг адæймаг Кузнецовы аххосджын кодтой ирон национализмæн «гъо» кæнынæй йæ чиныг «Очерки истории алан» рухс куы федта, уæд. Абайты Васо æмæ национ интеллигенцийы æндæр минæвæртты фæрцы куынæг æрцыд чиныджы тиражы æрмæстдæр иу хай, иннæ хай та æрвыстой Астæуккаг Ази æмæ Хуссар Ирыстонмæ. Фæстдæр чиныджы ногæй рауагътой дыууæ хатты. 2017 азы «Очерки истории алан» æртыккаг хатт мыхуыры куы рацыд, уæд Владимир Кузнецовæн лæвæрд æрцыд Александр Невскийы диплом (г.Санкт-Петербург). Уымæй дарддæр ма 1997 азы рауагъдад «Эранс»-ы чиныг рацыд французаг æвзагыл æмæ 2005 азы Анкарайы та туркаг æвзагыл. Чиныг бирæбæрцæй у уникалон иумæйаг куыст алан-ты историйы фæдыл, Фыдыбæстæйон æмæ фæсарæйнаг историографийы алайнаг проблемæ бындуронæй сахуыр кæнынæн хатдзæгтæ дзы арæзт æрцыдысты.
Ацы чиныгæй дарддæр куы ницыуал сарæзтаид, уæддæр аккаг уыд, цæмæй йын ирон адæм стыр аргъ скодтаиккой. Фæсарæйнаг зонадон журналты мыхуыр æрцыдысты ахуыргонды æндæр куыстытæ дæр.
Куыд уæрæх диапазоны ахуыргонд, афтæ Кузнецов йæ иртасæнты хизы археологийæ этногенетикон характеры фарстатæм. 1966 азы ирæтты этногенезы фæдыл Æппæтцæдисон сессийы уый ралæууыд докладимæ ахæм темæйыл: «Этногенез осетин по данным археологии». Уый ма у 2013 азы Дзæуджыхъæуы æхсæнадæмон конгресс «Этногненез и этническая история осетин»-ы сæйраг консультанттæ æмæ хайадисджытæй иу. Конгрессы куысты бонты уый рахæцыд профессор Басаты Барисы хъæппæрисы æвварс Алайнаг-Кавказаг библиотекæ саразыны тыххæй. Уый фæстиуæгæн æртæ азмæ рухс федта чингуыты бындурон сери, кæцыты ног археологон гуырæнтæй ноджы аргументацигонд æмæ бындуронæй æвдыст цæуы аланты-ирæтты фæдфæдылондзинад. Ацы серийы рауадзгæ фараст чиныгæй фондз баххæст кодтой Кузнецовы куыстыты номхыгъд.
Монографи «Алани и Кавказ: осетинская эпопея обретение Родины»-йы (2014) конкретон æрмæджы анализы бындурыл Кузнецов максималон æввахс бацыд ирæтты равзæрды фарстмæ. Йæ дыккаг монографи «Древности Алагирского ущелья»-йы дæр ахуыргонд фыццаг хатт банысан кодта ацы комы æрцæрыны тыххæй цымыдисон верси. Абоны онг дæр ма ныры Цæгат æмæ Хуссар Ирыстоны хæххон зонæйы алантæ-ирæттæ дзыллон æгъдауæй æрцæрыны æмæ Централон Кавказы ахсджиагдæр ирон æхсæнадты сырæзт бæттынц 13-14-æм æнусты тæтæр-монголты хæстытимæ. Ног концепцимæ гæсгæ та Алагиры комы уæллаг хайы алантæ дзыллон æгъдауæй æрцардысты 7-8-æм æнусты. Ахуыргонды куыстытæ уæлдай тынгдæр бахъуыдысты фæстаг дæсгай азты, «аланоманийы» низæй мæхъæлон, хъæрæсейаг, балхъайраг æмæ черкескак æхсæнадты фæлтæртæ куы фæрынчын сты, уæд.
Аланты тыххæй ахуыргонды позици ирдæй бæрæг у:
«Аланы – сарматского происхождения – ранняя средневековая народность, относящаяся к североиранской группе индоевропейской языковой семьи и генетически восходят к скифо-сарматским истокам».
Алайнæгты ирайнагдзинадыл чи дызæрдыг кæны, уыдонæн дзуапп кæнгæйæ та фыссы: «Осетины принадлежат к числу интереснейших в историческом, этнографическом отношениях народов Кавказа. Иранское происхождение их языка резко выделяет осетин среди окружающих народов – грузин, ингушей, кабардинцев, балкарцев, говорящих на кавказских и тюркских языках. Именно эта загадка происхождения и истории осетин, издавна привлекала к ним внимание русской и мировой науки».
Абон стыр быцæутæ цæуы Нарты кадджыты тыххæй дæр. Уый фæдыл та ахуыргонд загъта: «Осетины получили свой эпос из рук алан, а «этнические нарты» – фольклорный псевдоним алан». Уый дарддæр фыссы: «Не только российской, но и мировой наукой установлено, что ядро Нартиады восходит к древнеиранским фольклорным пластам 1 тыс. н.э. и принадлежат аланской этнической общности, с которым генетически связаны осетины».
Кузнецовы 3-аг чиныг «Кто мы? Осетины-Аланы Кавказа». Уый у æнахуыр чиныг, уæлдай цымыдисон та сты йæ хатдзæгтæ: «Алайнаг бынтæ цымыдисон æмæ хъæздыг сты. Уымæ гæсгæ цыппар адæмы хатты фæнды алантæ уæвын, фæлæ уыдон алантæ не сты. Хуымæтæджы арæзт цæуы уæлдай æндыгъддзинад æхсæннацион ахастыты». Æмæ дыккаг: «Ирæттæ систы Кавказы ирайнæгтæ. Уый мидæг ис уæ уникалондзинад. Сымах Кавказы стут 2 мин азы. Фæлæ кавказаг адæмтæ суæвгæйæ, бахъахъхъæдтат уæ ирайнаг арийаг æрдз». Дарддæр фыссы: «В распрях за аланское наследие вы можете быть спокойны, ибо научная истина на вашей стороне». Æмæ чиныг фæуд кæны баналон фразæйæ: «Вот это я и хотел популярно по-«абаевски» рассказать вам, уважаемые осетинские читатели. Знаю, по-«абаевски» не получилось, но для этого надо быть Абаевым, а я Кузнецов Вало, Куырды фырт».
Йæ рады ирон адæм дæр стыр кад кодтой ахуыргондæн. Цæгатирыстойнаг æхсæнады йæ авторитет афтæ бæрзонд уыд æмæ 1990 азы æвзæрст æрцыд УФ-йы Уæлдæр Советы адæмон депутатæй. Алы æмæ алы азты Кузнецовæн лæвæрд æрцыд Цæгат Ирыстоны автономон республикæйы æмæ УФ-йы зонæдты сгуыхт кусæджы ном. Хорзæхджын уыд РХИ-йы Хæлардзинады орденæй, «Во славу Осетии»-йы майданæй. Йæ зонадон æнтыстыты тыххæй ссис Хетæгкаты Къостайы номыл паддзахадон премийы лауреат (РЦИ-Алани). Йæ 95 азы юбилейы цытæн йын РЦИ-Аланийы Сæргълæууæг Сергей Меняйло радта Республикæ Цæгат Ирыстон-Аланийы кадджын æмбæстаджы мандат.
Абон стыр ахуыргонд не ‘хсæн нал ис, фæлæ йæ ном цæрдзæн æнустæм ирон адæмы зæрдæты.
ДЖИОТЫ Екатеринæ
