Советон салдатæн – мемориалон комплекс

Стыр Фыдыбæстæйон хæсты æппæт салдæтты мысынады тыххæй 1942-1943 азты Ржевы цур тугкалæн тохты бынаты арæзт цæуы мемориалон комплекс, ам чи хæцыд, хæсты уыцы ветеранты хъæппæрисмæ гæсгæ.

Стыр Уæлахизы 75-азы бонмæ Ржевы цур Хорошевойы хъæуы бæрзонд къуылдымыл фæзындзæн салдаты 25-метрон фигурæ. Фæмардуæвджыты нæмттæ сæнусон кæндзысты æндонæй плитæтæ æмæ музейон павильоны мультимедион экспозицийы, кæцы суыдзæн Уæлахизы Музейы филиал, цыран байхъусæн уыдзæн лекцитæм, уыцы цауты тыххæй хроникæмæ бакæсын. Ржевы мемориал сæнусон кæндзæн иу милуан советон салдатæй фылдæры нæмттæ. Монумент байгом уыдзæн 2020 азы  майы мæйы. Дунейы историйы Ржевы районы æрцыд иууыл тугкалæндæр хæстытæй сæ иу. 1942 азы 8 январæй 1943 азы 31 мартмæ Ржев-Вяземскы тигъыл размæбырсæн æмæ хъахъхъæнынады операциты советон æфсæдтæ фесæфтой иу милуан 500 мин адæймагæй фылдæр, уыцы нымæцы æбæрæгæй сæфтытæ æмæ уацайрæгтæ. Оккупацийы рæстæджы Ржев æмæ сыхаг горæттæ æмæ хъæутæ пырх æрцыдысты. Ржевы 5443 хæдзарæй æнæхъæнæй аирвæзтысты æрмæстдæр 297 хæдзары. Горæты 20 мин адæймагæй, кæцытæ уыдысты оккупацийы, сæрибаргæнджытыл сæмбæлдысты æрмæстдæр 150 адæймаджы. Иннæты кæнæ фехстой кæнæ амардысты æххормагæй, кæнæ та сæ аластой Германмæ. Монумент у уникалон техникон арæзтад. Мидисмæ гæсгæ, цыртдзæвæн йæ бронзæйон хайæ нæ лæууы зæххыл, фæлæ æвæрд у сæрмагонд бирæтоннæйон каркасыл. Бахизæны æндонæй къултыл фыст æрцæудзысты, ацы быдыры чи фæмард, уыцы 60 мин салдаты мыггæгтæ, фæлæ ма æнусон хъуамæ æрцæуой фæмардуæвджыты æппæт нæмттæ, кæцытæ сты милуанæй фылдæр. Афтæ ма дзы æвæрд æрцæудзысты Сырх Æфсады командирты æмæ хæстонты нывтæ дæр.

Мемориал суыдзæн æфсæддон цыртдзæвæнты егъаудæртæй сæ иу. Уый йæ бæрзæндмæ гæсгæ къаддæр нæ уыдзæн Волгограды «Родина-мать»-ы цыртæй. Монументы автортæ сты скульптор Андрей Коробцов æмæ архитектор Константин Фомин. Архитекторы ныхæстæм гæсгæ скульптурæ дих у æртæ хайыл. Уыцыиу рæстæджы йыл кусынц  40-50 специалисты. Бахардз ыл уыдзæн æппынкъаддæрæй 80 тоннæйы згъæр. Хæстоны рахис къухы ис пистолет-пулемет, æмæ йæ галиу къухæй та хæцы пæлæз-цатырыл. Йæ уæлæ ис тæхгæ хърихъуппыты силуэттæ. Афтæ зыны, цыма мæргъты базыртæ сты æфсæддон пæлæз æмæ салдаты хæссынц уæлæмæ. Хæстон цæттæ у хæстмæ, уый фæндвидарæй кæсы размæ, тырны уæлахизмæ.

Константин Фомины ныхæстæм гæсгæ, мемориал федералон трассæ «Балтия»-йы цур уы-мæн арæзт æрцыд, цæмæй цыртдзæвæн зына æмæ йæхимæ магнитау æлваса адæмы. Афтæ ма план кæнынц, цæмæй мемориалон комплексы цурæй хъуысой зарæг «Журавли»-йы зæлтæ æмæ æндæр тематикон композицитæ. Æппæт уыдæттæ хъуамæ сæхимæ æлвасой адæмы æмæ афтæмæй æввахсдæр зонгæ кæной историимæ. Мемориалон комплекс арæзт цæуы хицауады хардзæй нæ, фæлæ адæмæн сæхи фæрæзтæй. Зæгъæм, Стыр театр комплексы арæзтадмæ ахынцыдта 13 милуан сомы, кæцыты æрæмбырд кодтой иу спектаклæй. Апрелы кæрон та кæцыдæр  адæймаг ахынцыдта 150 милуан сомы. Иудзырдæй, кæмæн цас йæ бон у, уыйас æххуыс кæны арæзтадæн. Хуымæтæджы адæм дæр не ‘вгъау кæнынц æхцайы фæрæзтæ мемориалон комлексы тыххæй, уымæн æмæ Ржевы тохы кæмæн йæ фыд фæмард, кæмæн – йе ‘фсымæр, кæмæн – йæ цардæмбал æмæ кæмæн та – йе ‘ввахс хион. «Тюмены областы иу пенсиисæджы та бафæндыд йæ пенси æнæхъæнæй ахынцын комлексы арæзтадмæ, фæлæ йæ нæ бауагътам, уымæн æмæ пенсиисæгæн æнæуыйдæр йæ фыды ном хаст æрцæудзæн номхыгъдмæ. Сылгоймагæн йæ фыд æбæрæгæй фесæфт Ржевы цур тохты. Æхцайы фæрæзтæ чи хынцы, уыдон сæхи нæмттæ нæ фыссынц, фæлæ Ржевы тохты рæстæджы чи фæмард, уыцы хиуæтты, зонгæты нæмттæ.  Уымæй уыдон кад кæнынц салдаты хъайтардзинадæн. Уый афтæ дæр хъуамæ уа, уымæн æмæ Ржевы тох у нæ истори, нæ мысынад», – радзырдта уæрæсейаг æфсæддон-историон æхсæнады информацион политикæйы къухдариуæггæнæг Надежда Усманова.

Æрмæгыл бакуыстаЧЕРТХЪОТЫ Жаннæ