Йæ зæрдæ не сфæрæзта дыккаг хæсты

Стыр Уæлахизы 72 азы бонмæ

 

Ивгъуыд æнусы 30-æм азтæ уыдысты коллективизацийы – колхозон арæзтады уæззау азтæ. Райгуырæн бæстæйы хъуыд идеологион куыст райтынг кæнын, адæмы ‘хсæн политикон æмæ агитацион куыст фæактивондæр кæнын. Раст уыцы рæстæджы парти æмæ хицауады уынаффæмæ гæсгæ Знауыры районы дæр баконд æрцыд районон газет æмæ йæ хонгæ дæр скодтой «Колхозон цард». Фæстæдæр ын йæ ном раивтой æмæ йæ схуыдтой «Ленинон фæндагыл». Газетæн редакторæй снысан кодтой æрыгон, 22-аздзыд лæппу Хъæцмæзты Сергейы. Хъæцмæзы фырт, кæд нырма хæрзæрыгон уыд, уæддæр æхсæнадон куысты йæ курдиат рабæрæг, горæт Тбилисы 104-æм ирон астæуккаг скъолайы ма куы ахуыр кодта, уæд. Æппæт æхсæнадон хæстæ дæр æххæст кодта цæсгомджынæй. Астæуккаг скъола каст фæуыны фæстæ, уый кусын райдыдта йæ райгуырæн хъæу Дзагъинайы ахуыргæнæгæй, фæстæдæр та – Знауыры адæмон тæрхондоны секретарæй. Бирæ рæстæг нæ баззад уым. Фæстæдæр æй партион куыстмæ бахуыдтой сæхимæ æмæ кусын райдыдта партийы Знауыры райкомы техникон секретарæй. Йæ журналистон архайд та Хъæцмæзы фырт райдыдта уæды областон газет «Коммунист»-ы редакцийы партион хайады. Уырдыгæй æрвыст æрцыд Знауыры районмæ газет «Колхозон цард»-ы редакторæй.

Зын ын уыд, тынг зын, нæ дзы уыд куыстæн нормалон уавæртæ, иу чысыл бæстыхайы уыдис редакци. Куыстой тынг мæгуырау уавæрты. Кæддæр йæ мысинæгты Серги куыд дзырдта, афтæмæй сын нæ уыд мыхуыр кæнынæн ифтонггæрзтæ, æрмæджытæ, фæлæ-иу цыфæнды зын уавæрты дæр архайдтой, æхсæв-иу бандæттыл бадгæйæ сбон кодтой  кæд сын уыдон дæр фаг нæ уыдысты, уæддæр. Уый хыгъд-иу газет дыккаг бон афоныл фæхæц-цæ йæ кæсджытæм. Афтæ уыдысты уæды рæстæджы дуджы домæнтæ. Газеты сæйрагдæр хæс уыд районы фæллойгæнджыты ‘хсæн политикон-массон куыст райтынг кæнын.

Нæ сын уыд журналистон кадртæ дæр. Серги йæхæдæг фыста информацитæ, уацтæ, очерктæ æмæ фельетонтæ дæр. Газет æвдыста, ног цардарæзтыл иузæрдионæй чи куыста, уыдоны архайд, уыдоны цæвиттонæй разæнгард кодтой, иумиаг куыстæй сæхи чи тылиф кодтой, ахæмты. Фæлæ бирæ нæ ахаста уыцы рæстæг, цæмæй адæм сæ амонд куысты æмæ фæллойы уыной. Æрбалæууыд 1941 аз æмæ адæмæн сæ рæсугъд фæндтæ сæ хъуыры фæбадын кодтой гитлерон фашисттæ, æрбабырстой нæ бæстæм æмæ Фыдыбæстæ бахауд уæззау уавæры. Рæстæгмæ æхгæд æрцыд Знауыры районон газеты редакци «Колхозон цард» дæр æмæ Хъæцмæзты Серги баконд æрцыд партийы Знауыры райкоммæ секретарæй. Бакуыста дзы æрмæстдæр 25-æм сентябрмæ. Æмæ  уыцы бон, йæ райгуырæн боны, хæрзбон загъта йæ ныййарджытæн, æмгæрттæн, хиуæттæн æмæ бархийæ ацыд, Райгуырæн бæстæйы хъысмæт кæм скъуыддзаг цыд, уырдæм – фронтмæ…

Хъæцмæзы фырт райдианы æрвыст æрцыд горæт Бакуйы политрукты цæттæгæнæн курсытæм. Цалдæр мæйы фæстæ йæ каст фæцис, лæвæрд ын æрцыд лейтенанты чин. Уырдыгæй йæ комкоммæ арвыстой  фронтмæ ротæйы политрукæй. Знаг бырста размæ, тохтæ кодтой тынгæй-тынгдæр. Хъæцмæзы фырт йæ ныфс нæ саста, уый нæ, фæлæ ма ныфс уагъта иннæ хæстонты дæр. Ротæйы хæстонты уый йæ арæхстджын дзырдæй базырджын кодта, разæнгард сæ кодта æмæ сæ къухты æфтыдис уæлахиздзинæдтæ. Йæ хæстон æмбæлттимæ уыдон аккаг дзуапп лæвæрдтой гитлерон тыхæйисджытæн.

1942 азы фашистты ныфс уыдис, зæгъгæ, тагъд фæуæлахиз уыдзысты æмæ сисдзысты Советон Цæдисы сæйраг горæт Мæскуыйы. Уыцы аз 14 февралы горæт Ржевмæ хæстæг фашисттæ размæ абырстой. Ацы тохты стыр лæгдзинад равдыстой, Серги цы ротæйы службæ кодта, уыцы хæстонтæ. Фашисттæ кæд бæрцæй бирæ фылдæр уыдысты, уæддæр сæ фæстæмæ ап-пæрстой. Ацы тохы уæззау цæф фæцис Хъæцмæзы фырт æмæ æрвыст æрцыд горæт Вязникы госпиталмæ. Цасдæр рæстæджы фæстæ йæхи хуыздæр куы банкъардта, уæд йæхи куырдиатмæ гæсгæ рафыст æрцыд госпиталæй æмæ фæстæмæ баиу йæ хæстон æмбæлттимæ. Сæ уарзон политрукыл уыдон сæмбæлдысты стыр цинимæ. Йæ хъæбатырдзинад айхъуыст 332 æхсæг дивизимæ æмæ йæ уырдæм акодтой фæс-комцæдисон организацийы къухдариуæггæнæгæй. Зæрдæргъæвд лæппу та ам дæр кодта егъау хъомыладон куыст æрыгон хæстонты ‘хсæн. Уыдон се ‘ппæт дæр баконд æрцыдысты фæскомцæдисы рæнхъытæм. Фæскомцæдисы куысты кæй раразмæ кодта, уый тыххæй Серги нысан æрцыд банысангонд дивизийы политхайады хистæры хæдивæгæй. 1943 азы хайад райста æмæ стыр лæгдзинад равдыста Сталинграды æмæ Курскы-Орелы тугкалæн тохты.  Серги цы дивизийы уыд, уый ссæрибар кодта беларусаг горæт Витебскы тугдзых знæгтæй. Хъæцмæзы фырты хæстон фæндæгтæ дардыл уыдысты. Уый йæ ахадæн дзырдæй кæддæриддæр разæнгард кодта йæ дивизийы хæстонты  æмæ-иу сæ къухты бафтыд егъау уæлахиздзинæдтæ.

Райгуырæн бæстæ дæр стыр аргъ скодта Сергийæн  йæ хæстон æнтыстыты тыххæй. Хорзæхджын æрцыд 4 орден æмæ 6 хæстон майданæй. Стыр Фыдыбæстæйон хæсты фæстæ майоры чины уый каст фæцис Мæскуыйы В. И. Ленины номыл æфсæддон академи. Куыста Фæскавказы æфсæддон окруджы политуправленийы бæрнон бынæтты. Булкъон Хъæц-мæзты Сергей 1971 азы 54 аз-дзыдæй ацыд пенсийы. Уый фæстæ куыста горæт Тбилисы автотранспортон колоннæйы парткомы секретарæй, горæт Тбилисы ДОСААФ-ы сæрдарæй. 1987 азы, йе ‘нæниздзинад кæй фæлæмæгъ, уымæ гæсгæ ныууагъта йæ куыст.

Амондджын уыд Хъæцмæзы фырт йæхи сæрмагонд царды дæр. Уый йæ цардæмбал Гулиты Нинæимæ схъомыл кодта 4 чызджы. Уыдон æххæст рауадысты ирон сылгоймаджы фарн æмæ æгъдауæй. Царды ссардтой аккаг бынæттæ.

Радис йæ зæрдæ йæ кæстæртæй, йæ кæстæрты кæстæртæй. Фæлæ ныр та райдыдта гуырдзиаг-ирон хæст. Нал сфæрæзта Сергийы æнкъараг зæрдæ, йæ раттæг адæмы йын куыд æгъатырæй цагътой, куыд сæ æфхæрдтой, уыдæттæм кæсын. Хæствæллад, низвæллад лæджы зæрдæ æрлæууыд йæ куыстæй. Фæлæ куыд акæнынц, фыдбон æмæ фыдлæг бирæ нæ хæссынц. Фæуæлахиз рæстдзинад. Нæ адæм цæмæ бæллыдысты, уый сæ къухты бафтыд.

Фæлæ, хъыгагæн, уыцы сæрибардзинад нал æрæййæфта Хъæцмæзты Сергей æмæ йыл нал бацин кодта.

Бестауты Валя