Ахуыргæнæджы тыххæй алчидæр фæзæгъы иууыл хуыздæр æмæ хъармдæр ныхæстæ. Ахуыргæнæг æрыгон фæлтæртæн æрмæст зонындзинæдтæ нæ дæтты, фæлæ ма æппынæдзух дæр фæархайы, цæмæй æмбæлон хъомылад райсой æмæ царды аккаг бынат ссарой, уа сын хорз сомбон. Нæ республикæйы бирæ ис ахæм ахуыргæнджытæ, кæцытæ æппæт сæ зонындзинæдтæ æмæ арæхстдзинад хæлар кæнынц ацы стыр хъуыддагæн. Уыцы ахуыргæнджытæй сæ иу у Цхинвалы дыккæгæм астæуккаг скъолайы ирон æвзаг, литературæ æмæ ирон æгъдæутты ахуыргæнæг Тыджыты Заирæ.
Заирæ райгуырд æмæ схъомыл нæ горæты. Йæ ныхæстæм гæсгæ, йæ мад Софья æмæ йæ фыд Роман сæ куыстуарзондзинады фæрцы ницы цух уагътой се ‘ртæ хъæбулы – Жаннæ, Зауыр æмæ Заирæйы. Фыд цалынмæ пенсийы нæ ацыд, уæдмæ службæ кодта Советон æфсады, мад та къорд азты дæргъы йæ иузæрдион куыст æмæ хорз удыхъæдæй йæхи уарзын кодта магазин «Фарн»-ы коллектив æмæ фæлхасгæнджытæн.
– Мæ сабибонтæй бирæ цымыдисон хабæрттæ лæууынц мæ зæрдыл, фæлæ уæлдай тынгдæр бахъуыды кодтон, скъоламæ бацæуыны агъоммæ мын мæ мад скъолайон дарæс æмæ ахуыргæнæн дзаумæттæ куы æлхæдта, уæд мæ цинæн кæрон куыд нал уыд, – зæгъы Заирæ.
Скъолайы йæ æнтыстыты тыххæй та Заирæ загъта, зæгъгæ, кæд æдзух иттæг хорз нысæнттæ нæ истон, уæддæр тырныдтон, цæмæй æдзæттæйæ макуы ацыдаин скъоламæ.
Йæ фидæны дæсныйад та Заирæ равзæрста, скъоламæ цалынмæ бацыд, уæдмæ. Йе ‘мкарæнтимæ арæхдæр цы хъæзтытæй хъазыдысты, уыдонæй иу уыд «ахуыргæнджытæй» хъазт. Æмæ-иу ам дæр иннæ сабитæн уыд сæ «ахуыргæнæг». Хорз арæхст уыдонæн «уроктæ уадзынмæ».
Тыджыты чызг раджы сфæнд кодта скъолайы кæй кусдзæнис уый тыххæй, фæлæ цы предмет амондзæнис, уый та аскъуыддзаг кодта хистæр кълæсты ахуыр кæнгæйæ. Скъолайы Заирæ алы предмет дæр уарзта æмхуызон, фæлæ æнæ ирон æвзаг æмæ литературæ нæ уыдта йæ сомбоны хысмæт. Тынгдæр та йын æй бауарзын кодта йæ ирон æвзаг æмæ литературæйы ахуыргæнæг Къæбысты Шурæ. Уымæн, дам, скъола, ахуыргæнинæгтæ æмæ ахуыргæнджытæм ахæм хорз ахаст уыдис, æмæ, дам, сын йæхæдæг дæр ссис уарзон ахуыргæнæг æмæ æмкусæг.
Заирæ ма буц æмæ сæрыстыр у йæ райдиан кълæсты ахуыргæнæг Лидия Белановская, йæ математикæйы ахуыргæнæг Цхуырбаты Замирæ, англисаг æвзаджы ахуыргæнæг Мария Демченко æмæ æндæртæй. Цæмæй йæ ахуыргæнинæгтæ англисаг æвзаг хуыдæр базыдтаиккой, уый тыххæй Мария йæ хъомылгæнинæгтæй цалдæры базонгæ кодта англисаг скъолаты ахуырдзаутимæ æмæ къорд азты кæрæдзимæ æрвыстой фыстæджытæ. Ахæм хæс йæхимæ чи райста, уыцы ахуыргæнинæгтæн та англисаг æвзагæй сæ зонындзинæдтæ уыдысты бæрæг хуыздæр, уыцы нымæцы Заирæйæн дæр.
Æппæт дæр афтæ кæй уыд, уый уæлдай тынгдæр фæбæрæг, Заирæ 1983 азы Цхинвалы иуæндæсæм астæуккаг скъола каст куы фæцис, уæд. Уыцы азты Цхинвалы паддзахадон педагогон институты факультеттæ уыдысты къаддæр. Уыдис-иу дзы стыр конкурс æмæ æвзонг чызг, кæд тыхст бацæуæн фæлварæнты рæстæджы, уæддæр ын баххуыс сты, Заирæ скъолайы цы зонындзинæдтæ райста, уыдон. Ссис студент æмæ ма йæ цинæн кæрон кæм уыд.
Институты лектортæ уайтагъд фæхатыдысты Заирæйы æвзыгъддзинад æмæ ахуырмæ йæ тырнындзинæдтæ æмæ йын аргъ кодтой. Институты цы алыгъуызон мадзæлттæ уагътой, уыдоны активондæр хайадисджытæй иу уыд Заирæ. Алкæцы лекторæй дæр у сæрыстыр, фæлæ уæлдай бузныг у Битарты Зояйæ. Уымæн æмæ, дам, уый æрмæст теоретикон зонындзинæдтæ нæ дæтта студенттæн, фæлæ, æппынæдзух, истой практикон зонындзинæдтæ дæр.
Уыцы азты уавæр Ирыстоны кæд уæззау уыд, æппынæдзух гуырдзиаг фыдгæнджытæ горæт ракетæтæ æмæ алыгъуызон хæцæнгæрзтæй æхстой, уæддæр адæм сæ цард кодтой. Скъоладзаутæ цыдысты скъолатæм, адæм сæ куыстытæм, кодтой чындзæхсæвтæ, æвæрдтой ноггуырды цины фынгтæ. Раст уыцы фыдазты Заирæ кусынмæ бацыд нæ горæты 2-æм астæуккаг скъоламæ.
Заирæйы коллектив куыд райстой, цахæм ахаст æм равдыстой, уый тыххæй та загъта, зæгъгæ, «кæд институты хорз ахуыр кодтон, райстон дзы æмбæлон æмвæзадыл фаг зонындзинæдтæ, уæддæр скъолайы кусын куы райдыдтон, уæд æмбæлдтæн, куыд зындзинæдтæ, афтæ ногдзинæдтыл дæр. Раст зæгъгæйæ, райдианы-иу кæддæрты фæтыхстæн. Уый, æвæццæгæн, фæхатыдысты, æрвылбон дæр мæ алыварс чи уыдысты, уыцы ахуыргæнджытæ. Уыдон куыстмæ хауæг фарстатыл арæх ныхас кодтой мемæ æмæ æнæрахатгæ нæ уыдтæн, куыд мын æнцондæр кодтой мæ куыст, куыд мæ цайдагъ кодтой мæ дæсныйадыл тагъддæр фæцайдагъ уæвыныл. Æмæ афтæ дæр рауад. Цасдæр рæстæджы фæстæ, раст цыма къорд азты се ‘хсæн уыдтæн, семæ куыстон, афтæ мæхи хатын райдыдтон».
Заирæйæн Стыр Хуыцау бирæ хорз миниуджытæ кæй схай кодта, уыдонимæ йæ мадæлон æвзаг тынг бирæ кæй уарзы, уый, æз, йемæ ныхас кæнгæйæ, æз æнæрахатгæ нæ фæдæн. Ирон æвзаджы тыххæй дзургæйæ та мын загъта, зæгъгæ, «кæд арæх нæ, уæддæр фехъусын кæйдæрты катайдзинад ирон æвзаджы тыххæй. Фæзæгъынц, зæгъгæ, ирон æвзаг фесæфдзæнис. Æмæ ахæм дзурджытæ не сты раст. Уымæн æмæ ирон æвзагæн фыдæлтæй фæстæмæ ис фидар æмæ арф бындур, йæ фарн у дардыл æмæ цæмæй уыдæттæ фæцудой, бабын уой, уымæн нæй гæнæн. Раст у, ацы ахсджиаг фарстыл хъæуы æппынæдзух кусын, архайын. Æмæ уый дæр æнæрахатгæ не стæм. Цалдæр дæс азы размæ уавæр бирæбæрцæй фæхуыздæр сывæллæтты рæвдауæндæтты, скъолаты. Хуссар Ирыстоны рауагъдад æрвылаз дæр ирон æвзагыл рауадзынц чингуытæ. Не ‘мбæстæгтæ стыр цымыдисæй фенхъæлмæ кæсынц сæ уарзон ирон газеттæ æмæ журналты рацыдмæ. Раппæлинаг вæййынц Хуссар Ирыстоны телеуынынад æмæ радио иронау цы алæвæрдтæ бацæттæ кæнынц, уыдон дæр».
Заирæимæ нæм ныхас æрхаудта, урокты фæстæ, улæфт бонты, йæ рæстæг куыд арвиты, цæуыл æй бахардз кæны, уыдæттыл дæр. Уый мын загъта, зæгъгæ, «ахуыргæнæгæн нæй улæфты рæстæг. Æрвылбон дæр фæсурокты, хæдзары, цалдæргай сахаттæ бахардз кæнын ахуыргæнинæгты тетрæдтимæ. Улæфт бонты та, мæхи фæцæттæ кæнын дыккаг боны уроктæм. Уымæй дарддæр ма мадзæлттæ бацæттæ кæнын зæрдылдарæн бонтæм. Мæ ахуыргæнинæгтæй бирæтæ хайад райсынц ирон æвзагæй уагъдцæуæг горæтон æмæ республикон олимпиадæты, алыгъуызон конкурсты æмæ сын вæййы хорз æнтыстытæ».
Æппæтмæ дæр хорз ахаст чи дары, йæ комкоммæ хæстæ æххæст кæнынмæ чи нæ зивæг кæны, стæй адæмы ‘хсæн цæрын чи зоны, ахæм адæймæгтæ æхсæнадæн зынаргъ сты æмæ дзы иу дæр æнæхъусдард нæ баззайы. Цалдæр азы размæ Заирæ хорзæхджын æрцыдис «Иумæйаг ахуырады кадджын кусæг»-ы нысанæй. Хорзæхджын ма æрцыдис, куыд ахуырады министрады, афтæ паддзахадон æндæр хорзæхтæй дæр.
ГÆЗЗАТЫ Иван
