Цхинвалы районы ахуырады хайад аивгъуыйгæ ахуыры аз бæрæг куыст бакодта ахуырдзау фæсивæды ахуыр-хъомыладон куыст дарддæр фæхуыздæр кæныныл. Районы æдæппæт ис 10 скъолайы æмæ дыууæ та скъолайы агъоммæ ахуырадон уагдоны. Ахуыр дзы кæнынц 173 ахуыргæнинаджы. Дменис æмæ Къостайыхъæуы сывæллæтты рæвдауæндæтты та ис 94 сабийы. Ахуыр-хъомыладон куыст районы скъолаты цахæм æмвæзадыл æвæрд у, стæй цы зындзинæдтыл æмбæлынц, уыдоны фæдыл мах ныхас кæнæм Цхинвалы районы администрацийы ахуыры хайады хистæр Козаты Олегимæ.
– Олег, лæмбынæгдæр нын куы радзурис уæ хайады архайды тыххæй…
– Ивгъуыд азы хайады кусджытæ сæ куыст арæзтой развæлгъау бакуыстгонд пъланмæ гæсгæ. Сæрмагонд хъусдард здæхт цыдис æрыгон специалисттæм, амынд сын кодтой ахуыр-хъомыладон куысты сусæгдзинæдтæ. Бæрæг цыдис ахуыргæнинæгтæ программон æрмæг куыд ахуыр кæнынц, уый. Уагъд цыдысты программон олимпиадæтæ, кæцыты фæстиуджытæм гæсгæ-иу бæрæг кодтой республикон олимпиадæмæ кандидаттæ. Районы скъолаты ахуыргæнинæгтæ активон хайад истой куыд районы, афтæ республикæйы уагъдцæуæг алыгъуызон мадзæлтты.
Ахуыр-хъомыладон процессы къласæн æмæ скъолайæн æддейæ куыст ахсджиаг кæй у, уымæ гæсгæ сæрмагонд хъусдард здæхтам ацы фарстамæ. Ацы здæхты дæр скъолаты организатортæ æмæ къласгæстæ сæ куыстæн арæзтой æмбæлон пълæнттæ. Ныффыстой-иу сын сценаритæ. Алы скъолайы дæр банысан кодтой Ногазы бæрæгбон, Уæлахизы бон, Ирон æвзаджы бон, Хетæгкаты Къостайы райгуырды бон.
Сæрмагондæй мæ фæнды зæгъын Къостайыхъæуы астæуккаг скъолайы аивадон скъола-студийы хорз куысты тыххæй. Уымæн йæ къухдариуæггæнæг у РХИ-йы адæ-мон нывгæнæг Гæбæраты Барис. Йæ ахуыргæнинæгтæ активон хайад райсынц, куыд республикæйы, афтæ уымæн æддейæ дæр алыгъуызон аивадон равдыстыты. Студийы æрыгон нывгæнджытæ свæййынц æндæр æмæ æндæр хорзæхты аккаг. Æрæджы та ацы студийы ахуыргæнинæгтæн равдыст уыдис Хъæрæсе-Черкескы Лабæйы (Хетагурово) хъæуы.
Раппæлыны аккаг у Дменисы хъæуы сывæллæтты цæхрадоны архайд дæр (йæ сæргълæууæг Джиоты Мананæ). Сæ хъомылгæнинæгтæ хайад райсынц республикон конкурсты æмæ сын вæййы хорз æнтыстытæ. Конкурс “Чудеса природы”, зæгъгæ, уым бацахстой дыккаг бынат.
Районы скъолатæ ног ахуыры азы райдианмæ ифтонг æрцыдысты ахуыргæнæн чингуытæй. Уыцы хъуыддаджы зынгæ хай райстой ахуырады министрадæй æмæ дих æрцыдысты районы скъолатыл. Цы ахуыргæнæн чингуытæ ма нæ фаг кодтой, уыдоны та ахуырады хайад балхæдта Цæгат Ирыстоны. Сæ иумæйаг аргъ уыдис 151 мин сомы. Афтæ ма скъолатыл радих кодтам, министрад цы спортивон инвентарь рахицæн кодта, уый.
– Куыд зонæм, афтæмæй хицæн скъолаты æндидзынц Ногдзауты организацитæ, уæ районы скъолаты та ацы хъуыддагмæ цахæм ахаст ис?
– Ивгъуыд азы ацы организацийыл 100 азы кæй сæххæст, уымæ гæсгæ 5-6 кълæсты ахуыргæнинæгты райстам организаци “Раззагонтæм”. Ацы организацийы архайд ахъаз кæны сывæллæтты бæрндзинад рæзын кæнынæн, куыд сæ ахуыры, афтæ сæ уагахасты хъуыддаджы дæр.
– Цахæм у районон методикон баиугæнды архайд та?
– Ахсджиаг у, методикон баиугæнды архайд дæр. Уый рабадтытæ ауагъта ирон æвзаг æмæ литературæйæ, физикæ, химийы предметты фæдыл, цыран ахуыргæнджытæ кæрæдзийы зонгæ кодтой сæ фæлтæрд-дзинадимæ, уынаффæ кодтой ахуыры процессы цы проблемæтыл сæмбæлынц, уыдоныл. Дзырдтой, кæй хъæуы фæтыхджындæр кæнын контроль скъолаты методикон баиугæндты архайдыл. Ахуыр-хъомыладон процессы уавæр сахуыр кæныны нысанæн хайады кусджытæ систематикон æгъдауæй бабæрæг кæнынц скъолаты æмæ цы цухдзинæдтæ рабæрæг вæййынц, уыдон бамбарын кæнынц ахуыргæнджытæн.
– Цахæм куыст цæуы ахуыргæнинæгты ‘хсæн бархалынæдтæ ма æруадзыны фæдыл?
– Цæмæй æнахъомты æхсæн фæткхалыны цаутæ ма уа, уый тыххæй ахуырады хайады кусджытæ иумæ цыдысты скъолатæм æмæ уагътой хъомыладон профилактикон мадзæлттæ. Индивидуалонæй ныхас кодтой дисциплинæ чи хæлдта, уыцы ахуыргæнинæгтимæ.
– Цахæм хъусдард здæхт цæуы ахуыргæнджыты квалификаци бæрзонддæр кæнынмæ та?
– Ивгъуыд ахуыры азы кæрон 50 ахуыргæнæджы сæ зонындзинæдтæ фылдæр кодтой ахуыргæнджыты квалификаци бæрзонддæргæнæн институты. Зæгъын хъæуы уый дæр, æмæ Дменисы æмæ Рустауы астæуккаг скъолаты ирон æвзаг æмæ литературæйы ахуыргæнджытæ Коцты Фатимæ æмæ Къусраты Анжелæ хайад кæй истой дунеон-зонадон практикон конференци “Хетæгкаты Къоста нырыккон национ ахуырады контексты”-йы Цæгат Ирыстоны.
Ахуыргæнджытæ Дудайты Земæ, Къусраты Анжелæ æмæ Плиты Заирæ хорзæхджын æрцыдысты ахуырады министрады грамотæтæй Къостайы боны мадзæлтты сæ активон куысты тыххæй.
– Цахæм конкурсты райсынц хайад районы ахуыргæнинæгтæ?
– Къостайы хъæуы астæуккаг скъолайы ахуыргæнинæгтæ активон хайад райстой хореографион коллективты республикон конкурсы. Хорз æнтыстытæ уыдис Дменисы астæуккаг скъолайæн республикон æфсæддон спортивон хъазт «Зарницæ»-йы фыццаг этапы. Ноябры мæйы районы æппæт ахуырадон уагдæттæ хайад райстой сывæллæтты куыстыты республикон равдысты.
– Цахæм æмвæзадыл æвæрд у скъолаты хæлцæй ифтонг кæныны хъуыддаг?
– Ацы хъуыддаджы нæй рахъастгæнæн. Æппæт скъо-латы дæр æмбæлон æмвæзадыл æвæрд у ахуыргæнинæгты хæлцæй ифтонг кæнын – сарæзтам дзы дыккаг аходæн. Къостайыхъæуы æмæ Дменисы астæуккаг скъолаты ахуыргæнинæгтæ сихорыл бахæрынц хъарм хæринаг.
– Куыд бандæвта 2021 азы пандеми ахуыр-хъомыладон куыстыл?
– Уыцы пандемийы фæстиуæгæн хицæн æмæ хицæн рæстæджыты ахуыргæнæн уагдæтты бахъуыд ахуырады дистанцион формæмæ рахизын æмæ уый бæрæг зындзинад æвзæрын кодта, уæлдайдæр та мобилон бастдзинад цы хъæуты нæ уыд, уыцы ахуыргæнинæгтæн.
– Цахæм зындзинæдтыл æмбæлут æмæ куыд архайут сæ аиуварс кæныныл?
– Кæд районы скъолатæн ахуырхъомыладон куысты ис бæрæг æнтыстытæ, уæддæр нырма ис цухдзинæдтæ дæр, кæцыты аиуварс кæнынмæ хъæуы фылдæр хъусдард аздахын. Фæхуыздæр кæнинаг у ахуырады иумæйаг æмвæзад дæр. Скъолатæн нæ фаг кæны спортивон инвентарь. Нæй сæ хими æмæ физикæйы кабинеттæ, цæстуынгæ æрмæджытæ ирон, уырыссаг æмæ англисаг æвзæгтæй. Хъыгаг у уый дæр, æмæ районы скъолаты контингент кæй къаддæр кæны. Скъолатæн сæ фылдæр хайы ис æрмæстдæр 4-7 ахуырдзауы. Ахæм ситуаци, гæнæн ис, æркæна скъолаты сæхгæнынмæ. Уый та, йæ рады, æркæндзæн хъæууон бынæттæй фæсивæды аивылынмæ. Ахуырады хайады кусджытæ æмбарынц сæ разылæууæг зындзинæдтæ æмæ архайынц сæ аиварс кæныныл.
– Кæронбæттæны хорз уаид, куы зæгъис дæ фæндиæгтæ Ног азы ахуыргæнджытæ æмæ ахуыргæнинæгтæн?
– Ахуыргæнджытæн мæ бафæнддзæнис, цæмæй уой æнæниз, æнæмаст æмæ сын æнтыстытæ уа сæ зын æмæ бæрнон куысты. Ахуыргæнинæгтæн та мæ цæст уарзы ахуырфæразондзинад.
Бестауты Валя
