Университет йæ дуæрттæ байгом кæндзæн зымæгон улæфтыты фæстæ

Нæ республикæйы царды æппæт къабæзты дæр ивындзинæдтæ цæуы хорзæрдæм, уыцы нымæцы ахуырады фадыджы дæр. Бирæ дæсгай азты дæргъы Хуссар Ирыстоны адæмæн уæлдæр ахуырад райсыны иунæг фадат аразæг у нæ республикæйы Тыбылты Алыксандры номыл Хуссар Ирыстоны паддзахадон университет. Йæ сырæзтæй нырмæ уый рауагъта бирæ цæттæ кадртæ. Абон университет ис йæ рæзты фæндагыл æмæ æмбæлон æмвæзадмæ йæ ракæныныл та кусынц коллектив университеты ректор Тедеты Вадимы къухдариуæгадæй. Нæ газеты уацхæссæг Цхуырбаты Ларисæйæн йæ интервьюйы рæстæджы Паддзахадон университеты ректор Тедейы фырт сдзуапп кодта иукъорд цымыдисон фарстæн.

– Ног ахуыры азы университеты факультетты æмæ уыимæ студентты бæрц дæр фæфылдæр сты?

– Ныртæккæ Тыбылты Алыксандры номыл Хуссар Ирыстоны паддзахадон университеты ис фондз факультеты. Уыдон сты: ирон филологи æмæ райдиан ахуырады педагогикæ æмæ методикæйы факультет, уырыссаг филологи, фæсарæйнаг æвзæгтæ æмæ журналистикæйы факультет, биологи æмæ химийы, историон-юридикон æмæ инженерон-экономикон факультеттæ. Зæгъын мæ фæнды уый, æмæ фæстаг цалдæр азы мидæг факультетты нымæц кæй уыд æнæивгæ. Дæсныйæдтыл дзырд куы цæуа, уæд ацы аз мах нæ республикæйы скъолаты директорты домæнмæ æмæ нæ Президент Бибылты Анатолийы хæсмæ гæсгæ ногæй байгом кодтам «Райдиан ахуырады педагогикæ æмæ методикæ. Скъолайы агъоммæйы кары ахуырад»-ы дæсныйад. Фæнды мæ банысан кæнын уый дæр, æмæ нæм фæстаг æртæ азы мидæг цæхгæр кæй фæфылдæр ис, нæ университетмæ ахуырмæ бацæуын кæй фæнды, уыцы абитуриентты нымæц. Зæгъæм, æндæразимæ абаргæйæ, фарон махмæ боны хайады ахуырмæ абитуриенттæй куырдиæттæ æрбацыдис 25 проценты фылдæр. Æмæ куыд зонæм, афтæмæй та ацы аз ивгъуыд азимæ абаргæйæ, нæ республикæйы скъолаты рауагъдонты нымæц уыдис къаддæр, фæлæ, уæддæр, нæ университетмæ ивгъуыд азимæ абаргæйæ, 8 проценты фылдæр куырдиæттæ æрбацыдис абитуриенттæй. Уый та дзурæг у ууыл, æмæ не скъолаты рауагъдонтæ сæ ахуыр адарддæр кæныны тыххæй фылдæр кæй равзарынц нæ паддзахады уæлдæр ахуыргæнæндон.

– Фæстаг цалдæр азы абитуриенттæ цы æгъдауæй ист цыдысты университетмæ, ацы аз дæр ахæм амалæй спайда кодтат?

– Нæ университеты бацæуæн фæлварæнты системæ у æргом. Нæ адæм æй тынг хорз зонынц, абон махмæ паддзахадон университеты бацæуæн фæлварæнты хъуыддаг  коррупцион кæй нæу.

– Куыд дæм кæсы, студентты ахуыр-хъомыладон процесс хуыздæр кæны æви нæ? Куыд ифтонг стут ахуыры техникон фæрæзтæй?

– Æз ацы уæлдæр ахуыргæнæндоны райдыдтон кусын 1989 азæй. Гуырдзиаг-ирон хæстон ныхмæлæуды, гуырдзиаг агрессийы рæстæджы бирæ азты дæргъы мах цытæ бафæрæзтам, уый у диссаг. Паддзахады иунæг уæлдæр ахуыргæнæндон цытимæ бафæрæзта ацы фыдæвзарæнтæ æмæ хъизæмæрттæн, сæрмагондæй та, уæды педагогон институты æмæ университеты ректортæ,. Стыр бузныг зæгъын университеты коллективæн се ʻнувыд куысты æмæ райгуырæн бæстæмæ æгæрон уарзондзинады сæраппонд, уыцы уæззау дуджы сæ бон бахъахъхъæнын кæй бацис нæ бæстæйы иунæг уæлдæр ахуыргæнæндоны, уый тыххæй. Уыцы рæстæджыты университетæн уыдис   инфраструктурæ æмæ техникон ифтонгадæй хъуагдзинад. Хæсты ацы фæстиуджытæ тынг бандæвтой университеты ахуыр-хъомыладон хъуыддагыл дæр. 2013-æм азы июлы мæйы æрцыдтæн æвзæрст университеты къухдариуæггæнæгæй. Кусын куы райдыдтон, уæд федтон, университеты кæрт кæй уыдис æнæфснайд, æдзæллаг уавæры. Мах уæд бахатыдыстæм нæ горæты æмбæлон уагдæттæм æмæ иу мæй æмæ æрдæджы æмгъуыдмæ æмбæлон уагмæ æркодтам кæрт. Æмæ нæм 2-æм сентябрæй ахуыр райдыдта, куыд æмбæлы, ахæм уавæрты.

Мах стыр хъусдард здахæм нæ ахуырады процессы техникон ифтонгадмæ, æмæ дзы хъуаг дæр не стæм. Алкæцы факультеты дæр ис æвæрд компьютертæ æмæ хъæугæ техникон фæрæзтæ. Скуыста нæ типографи. Арæзт æрцыд электрон библиотекæ. Ахуыр-хъомылады куыст фæхуыздæр кæныны тыххæй уагъд цæуынц конкретон мадзæлттæ. Æппæт ахуырады нывæзтытæ æркодтам æмбæлон уагмæ. Арæзт æрцыдысты лекцион программæтæ дæр. Нæ факультеты ахуырадон процесс цæуы æмбæлон æмвæзадыл. Хъомыладон куыстыл куы дзурæм, уæд æнцой кæнæм декантæ æмæ кураторты ахадгæ куыстыл, афтæ ма университеты æхсæнадон царды студентты хайадистыл дæр. Не студенттæ Уæрæсейы Федерацийы уагъдцæуæг æндæр æмæ æндæр мадзæлтты фæлгæтты сæхи равдисынц аккагдæртæй. Арæх хайад фæисынц культурон æмæ спортивон мадзæлтты. ХИПУ-йы сæ куыст кæнынц легендарон клуб «Аполлон» æмæ клуб «Къоста». Ис нæм хореографион æмæ вокалон-инструменталон ансамблтæ, литературон уазæгдон æмæ æндæр ахæмтæ. Арæзт æрцыд университетæн йæхи рауагъдад. Æрвылмæй уадзæм газет «ЮОГУ-ПРЕСС» , арæзт æрцыд университеты телеуынынад дæр.

– Ис ахæм хъуыды, зæгъгæ, фæсаууонмæ ахуырад студенттæн нæ дæтты æмбæлон зонындзинæдтæ. Ахæм хъуыдыимæ разы дæ? Æмæ кæд афтæ у, уæд цы арæзт цæуы, цæмæй уавæр фæхуыздæр уа?

– Æз уыцы хъуыдыимæ разы нæ дæн. Афтæ зæгъæн ис, æмæ фæсаууонмæ ахуырæн кæй ис йæхи спецификæ. Уæ бон у æмæ уыцы рæстæджы æрбацæуат æмæ уæхи цæстæй фенат, лекцитæ куыд æмбæлы, афтæ уагъд кæй фæцæуынц æмæ сæ студенттæ кæй нæ ныууадзынц, уый. Фæсаууонмæ чи ахуыр кæны, уыцы студенттæн сæ фылдæр кæнынц кусгæ, æмæ уæддæр, гæнæн уæвгæйæ, фæцæуынц сæ ахуырмæ. Студенты куы фæнда ахуыр кæнын, уæд боны хайады дæр сахуыр кæндзæнис æмæ фæсаууонмæ хайады дæр, æмæ райсдзæнис хорз ахуырад. Зæгъæм, 2016-2017 ахуыры азы мах сæ ахуырæй ацух кодтам, фæсаууонмæ чи ахуыр кæны, уыцы студенттæй 200-йы бæрц. Мах æй æмбарæм, ацы фæдыздæхты нæ фылдæр кусын кæй хъæуы, уый, цæмæй фæсаууонмæ ахуыры процесс схиза æмбæлон æмвæзадмæ. Нæ зæрды  ис, цæмæй фæсаууонмæ хайад ракæнæм хицæн факультетмæ. Уый ис Уæрæсейы Федерацийы уæлдæр ахуыргæнæндæтты куысты практикæйы æмæ у тыхджын раст.

– Рауагъдонтæ ахуыр куы фæвæййынц, уæд ма сын бацымыдис кæнут сæ дарддæры хъысмæтмæ дæр?

– Нæ республикæйы кадртæй сифтонг кæныны хъуыддаг фылдæр æнцой кæны Хуссар Ирыстоны Паддзахадон университетыл. Уæ бон у ауадзын мониторинг, цæмæй уæ бауырна. Нæ республикæйы министрады ведомствоты æмæ уагдæтты фылдæр кусынц нæ университеты рауагъдонтæ. Дæнцæгæн уын хæссын, сымахæн уарзон чи у, уыцы журналисты дæсныйад. Уацхæсджытæ, оператортæ, диктортæ æмæ æндæр специалисттæ кусынц бынæттон дзыллон информацийы фæрæзты. Уыдонæй бирæтæ нырма вæййынц студенттæ, афтæмæй бацæуынц куыстытæм. Æмæ уый у махæн æхсызгон. Кæй зæгъын æй хъæуы, нæ рауагъдонтæ иууыл не ссарынц куысты бынæттæ. Уый фылдæр баст у, куыст ссарын кæй фæзын ис, уыимæ. Æмæ уый канд махмæ нæу. Бауырнæд уæ, махæн ма нæ уавæр афтæ цауд нæу æндæр регионтæм абаргæйæ. Æмæ нæ республикæйы къухдариуæгад аразы сæрмагонд къахдзæфтæ, адæмы куыстæй сифтонг кæныны тыххæй.

– Республикæйы министрадтæ æмæ уæм ведомствотæй куырдиæттæ æрбацæуы, цы дæсныйæдты кусджытæ сæ хъæуынц, уыдон фæдыл?

– Ахуырадон советæн рабадт куы вæййы, уæд уыцы ран скъуыддзаг фæцæуы, цы дæсныйæдтæ нæ фæхъæуы, уый тыххæй фарст. Зæгъæм, æндæраз махмæ иууыл хъæуæгдæр уыдысты юридикон æмæ экономикон дæсныйады специалисттæ. Ивгъуыд аз та дыккаг бынаты уыдис психологи, ацы аз та – Истори. Æхсæнадæмон ахастыты истори.

Фыццаг бынаты Юриспруденци кæй ис, уымæн дæр ис йæхи аххосаг. Алкæмæй арæхдæр куыстмæ кæй фæисынц ведомствотæ, уагдæттæм, барадхъахъхъæнæг органтæм? Кæй зæгъын æй хъæуы, не ‘мбæстæгтæй юридикон ахуырад кæмæ вæййы, уыдон. Нæ юридикон факультеты хуыздæр рауагъдонтæ махæн ссарынц куыстытæ прокуратурæ, Юстицийы æмæ Мидхъуыддæгты министрадты. Зæгъæм, Юриспруденци сæхгæдтам, уæд абитуриенттæ ацæудзысты республикæйæн æддæмæ.

– «Россотрудничество»-имæ æмгуыст кæнут. Уыдонимæ иумæ, рауадзут фысджыты чингуытæй дæр. Дарддæр уæм ацы къабазы цы фæндтæ ис?

– Мах «Россотрудничество»-имæ æнгомæй æмгуыст кæнæм. Бузныг стæм ацы организацийæ æмæ сæрмагондæй та йæ къухдариуæггæнæг Михаил Викторы фырт Степановæй, нæ университетмæ нын йе ‘ххуысы къух кæй фæдаргъ кæны бирæ фæдыздæхтыты, уый тыххæй.

– Кадртæй куыд ифтонг стут?

– Кадртыл дзырд куы цæуа, уæд зæгъдзынæн уый, æмæ нæм кæй ис бæрзонд квалификациджын ахуыргæнджытæ. Иууылдæр нын зонынц нæ зындгонд ахуыргæндты, фæлæ ма ис ахæм проблемæ, æмæ нæм фаг кæй не сты, кандидаттæ æмæ зонады докторты нæмттæ чи хæссы, ахæмтæ. Мах кусæм ацы фарстыл. Нæ университеты æвзонг æмкусджытæ хъуамæ æмбарой  уый, æмæ сын зонæдты кандидатты нæмттæ куы нæ уа, уæд кæдфæнды дæр иппæрдгонд цæудзысты сæ ахуыргæнæджы архайды хъуыддагæй.

– Фæстаг азты университет йæ бастдзинæдтæ уæрæх кæны Уæрæсейы æмæ æндæр бæстæты уæлдæр  ахуыргæнæндæттимæ. Куы нын радзурис уыдоны тыххæй?

– Мах стыр хъусдард здахæм Уæрæсейы Федерацийы æмæ Фæссоветон тыгъдады уæлдæр ахуыргæнæндæттимæ æмгуыстады фарстмæ. Уæлдæр ахуыргæнæндоны зонады райрæзты фидæн фылдæрбæрцæй баст у Евразийы университеты ассоциацийы уæнгтæ æмæ Уæрæсейы ректорты цæдисимæ æмгуысткæнынимæ. Уыдонимæ æмархайды биноныг фæцæуынц бирæ зонадон проекттæ. 2015-æм азы ХИПУ хаст æрцыд Евразийы университетты ассоциацимæ. Уыцы аз мæхæдæг та ист æрцыдтæн Уæрæсейы ректорты цæдисмæ, 2016-æм азы та бацыдтæн Евразийы университетты ассоциацийы Цæдисмæ. Арæзт æрцыд Бындурæвæрæн бадзырд ног хæдбар паддзахадтæ Абхаз, Арцах æмæ Приднестровьейы паддзахадон университеттимæ Ассоциаци саразыны тыххæй. Æнхъæлмæ кæсæм, цæмæй ма ацы Ассоциацимæ бацæуой Донецкы Адæмон Республикæйы уæлдæр ахуыргæнæндæттæ. ХИПУ бирæ уæлдæр ахуыргæнæндæттæ æмæ зонадон центртимæ бафыста бадзырдтæ, æдæппæт сты 32. Уыдоны нымæцы сты Ломоносовы номыл Мæскуыйы паддзахадон университет, Бауманы номыл Мæскуыйы паддзахадон техникон университет, Цæгат Ирыстоны Хетæгкаты Къостайы номыл паддзахадон университет, Донецкы националон университет æмæ бирæ æндæр уæлдæр ахуыргæнæндæттимæ.

– Æрæджы уыдтæ кусæгон балцы Донецкы. Куы нын радзурис, цы уыдис дæ балцы нысан, уый тыххæй?

– Мах 2015-æм азы нæ университетты ‘хсæн æмгуыстады тыххæй бадзырд куы бафыстам, уæдæй нырмæ не ‘хсæн ис æнгом ахастытæ, æмгуыстад кæнæм Донецкы националон университетимæ. Æрæджы октябры мæйы уыдон нысан кодтой сæ университеты сырæзты 80 азы юбилей. Университеты ректоры сæрмагонд фæхуындмæ гæсгæ, æз хайад райстон сæ юбилейон мадзæлтты. ХИПУ-йы делегацийы сконды ма уыдысты математик Тедеты Анатоли. Уый бирæ азты дæргъы фæкуыста Донецкы, æмæ лингвист Дзиццойты Юри. Абон Донецкы националон университет дæр ис, мах университет бирæ азты дæргъы цы уавæрты уыдис, раст ахæм уавæры. Цæуы дзы хæст. Нæ ахуыргæндтæ уым бакастысты докладтæ пленарон рабадты рæстæджы юбилейон зонадон-практикон конференцийы. Уыцы ран æз æрдзырдтон нæ университетты æмгуысткæнынады фидæныл.

– Куыд ахуыргæнджытæн, афтæ студенттæн дæр се скаст у ног университетон комплексы сырæзтмæ. Кæд хъуамæ байгом кæна университет йæ дуæрттæ?

– Мах ног университетон корпусмæ рахизыны фæнд кæнæм ацы ахуыры аз, ома, зымæгон улæфтыты фæстæ, февралы мæйы.

– Куыд зонæм, афтæмæй университеты дæлбар ис автоскъола. Куыд райгонд дæ йæ куыстæй?

– РХИ-йы уæды Президенты Барамындмæ гæсгæ 2013-æм азы сентябры мæйы автоскъола раконд æрцыд РХИ-йы Мидхъуыддæгты министрады къухдариуæгады бынæй æмæ баконд æрцыдис ХИПУ-йы цур. Уæд, раздæр автоскъолайы куыста 9 кусæджы æмæ дзы автомобилтæ та уыдис æрмæстдæр дыууæ. ВАЗ-21-07 «Жигули». Автоскъолайæн арæзт æрцыдис æппæт уавæртæ дæр. Арæзт æрцыд автодром. Самал кодтам компьютерон техникæ æмæ æндæр хъæуæг фæрæзтæ. Абон автоскъолайы ис  12 автомобилы. Уыдон иууылдæр уæрæсейаг стандарттæм гæсгæ ифтонг æрцыдысты уæлæмхас педæлттæй горæт Невинномыскы. Цалынмæ автоскъола университеты цур архайын нæ райдыдта, уæдмæ-иу дзы æрмæст ахуыр кодта иу къорд. Ныртæккæ уыцы-иу рæстæджы ам фæахуыр кæнынц 5 къорды, ома, 150 адæймаджы. Паддзахадон автоинспекцийы бæрæггæнæнтæм гæсгæ фæндагон-транспортон æрцæугæ 30 цауы аххосджын æрцыд скъолайы рауагъдонтæй æрмæстдæр иу. Ацы ахуырадон центры архайд у ахадгæ. Скъола æмгуыст кæны РХИ-йы   Паддзахадон автоинспекци æмæ Мид-хъуыддæгты министрадимæ иумæ. Хицæнæй нæ фæнды банысан кæнын уый дæр, æмæ нæ автоскъолайы сахуыр кæныны аргъ, УФ æмæ Цæгат Кавказы æнгæс ахуырадон центртæй кæй у къаддæр. Зæгъæм, махмæ категори «В»-йыл сахуыр кæныны аргъ лæууы 9800 сомы. Уæлдæр банысангонд регионты та – 15-45 мин сомы бæрц. Скъолайы куысты хъуыддаг фæхуыздæр кæныныл мах дарддæр дæр кусæм.

Цæмæй йæ куыст ахадгæдæр уа, уый тыххæй йын хуыздæр кæнын хъæуы йæ техникон ифтонгад.

– Ахуыргæнджытæн сæ дæсныйад фæбæрзонддæр кæныны тыххæй фадат ис?

– Уæрæсейы Федераци, Абхаз, Приднестровье æмæ Донецкы уæлдæр ахуыр-гæнæндæттимæ æмгуыстады руаджы дæс-ныйад фæбæрзонддæр кæныны хъуыддаг фæрæвдз, йæ архайд нæ разæнгард кæны. Фæстаг дыууæ азы сæ дæсныйад фæ-бæрзонддæр кæныны тыххæй УФ-йы хуыздæр уæлдæр ахуыргæнæндæтты уыдысты сæдæ адæймагæй фылдæр.

Хæрзæрæджы Мæскуыйæ æрыздæхтис æрыгон ахуыргæндты къорд. Уыдон фесты сæ дæсныйад фæбæрзонддæр кæныны курсытæ Бауманы номыл университеты. Мах стыр хъусдард здахæм нæ кусджыты æмæ студентты уæлдæр ахуырад райсыны хъуыддагмæ. Ацы аз нæ ахуыргæндтæй дыууæйæ ахуырмæ бацыдысты Ломоносовы номыл Мæскуыйы паддзахадон университеты докторантурæмæ. Нæ кусджытæй 12-æй та ахуыр кæнынц Мæскуы, Ростов, Дзæуджыхъæуы æмæ æндæр горæтты аспирантурæты. Ацы хъуыддаджы мах ныфс ис УФ-йы Ахуырад æмæ зонады минстрады æххуысæй. Уымæй дарддæр ма университетæн йæхи мидæг дæр уагъд фæцæуынц дæсныйад фæбæрзонддæр кæныны хъуыддаджы курсытæ. Афтæ ма æххуыс кæнæм нæ республикæйы æндæр æмæ æндæр уагдæттæ æмæ ведомствотæн сæ дæсныйад фæбæрзонддæр кæныны хъуыддаджы. Уыдоны нымæцы сты компани «Остелеком» æмæ спорты галуан «Олимп».

– Цахæм хуызы стипендитæ лæвæрд цæуынц студенттæн? Кæй номыл сты?

– Студенттæ исынц мæнæ ахæм хуызы стипендитæ: академион, социалон, Хетæгкаты Къостайы номыл, Президентон, Тыбылты Алыксандры, Дыгъуызты Павелы, Уанеты Захары, Нигеры, Абайты Васойы æмæ Боллоты Таймуразы номыл дæр. Фыццæгæм сентябрæй та нæ паддзахады сæргълæууæг Бибылты Анатоли Президентон стипендийы аргъыл схæцыд 7 мин сомы онг.

– Уæрæсейы уæлдæр ахуыргæнæндæттимæ абаргæйæ, куыд аргъ кæныс нæ университеты ахуыры æмвæзадæн?

– Абон махæн зын у Уæрæсейы хуыздæр ахуыргæнæндæтты æмрæнхъ цæуын. УФ-йы регионалон университеттыл дзырд куы цæуа, уæд ацы ран мах бирæтæн стæм конкуренттæ. Мах тыхджын стæм математикæ, ирон æмæ уырыссаг филологийæ, биологи æмæ æндæр фæдыздæхтыты.

Мах хæсджын стæм, цæмæй нæ университеты ахуыры æмвæзад скæнæм кавказаг регионты хуыздæр уæлдæр ахуыргæнæн-дæтты æмвæзадмæ.

– Куыд банысан кодтат университеты 85 азы юбилей? Æрхонгæ уазджытимæ истæуыл бадзырдтат?

– Раздæр уал мæ коллективы æмæ мæхи номæй бузныджы ныхæстæ зæгъын фæнды Президент Бибылты Анатолийæн, ХИПУ-йы кæй схорзæхджын кодта Кады орденæй, уый тыххæй. ХИПУ-йы архайдæн стыр аргъ скодтой æхсæнадон царды рæзты хъуыддагмæ йе стыр хайбавæрды тыххæй. Нæ 85 азы юилейы бæрæгбоны махмæ æрцыдис тынг бирæ уазджытæ: сыхаг республикæтæ æмæ Уæрæсейы уæлдæр ахуыргæнæндæтты ректортæ, афтæ ма Уæрæсейы æндæр æмæ æндæр ведомствоты минæвæрттæ. Бирæ нæм æрцыдис арфæйы телтæ дæр, суанг УФ-йы Паддзахадон Думæйы депутаттæ æмæ зындгонд политиктæй дæр.

– Ног университетон комплексы бакондимæ цавæр ногдзинæдтæм æнхъæлмæ кæсут?

– Канд нæ коллектив нæ, фæлæ ма æгас республикæйы цæрджытæ дæр æнхъæл-мæ кæсынц университеты бакондмæ. Абон мах æвадаты кусгæйæ дæр архайæм æмæ аразæм æппæт дæр, цæмæй нæ разы цы фарстытæ ис, уыдон скъуыддзаг кæнæм. Махæн нæ авналæнтæ æмæ уавæртæ æвиппайды фæхуыздæр уыдзысты, ног æмæ хуыздæр уавæрты кусын куы райдайæм, уæд. Фыццаджыдæр, университеты фæзындзæнис, йæ ахуыры процессæн æнæмæнгхъæуæг чи сты, уыцы бынæттæ –  аудиторитæ, лабораторитæ, сæрмагонд хатæнтæ, конференц-зал, спортивон комплекс, актон зал, лингафонон кабинеттæ æмæ æндæртæ. Махæн уый фадат дæр фæзындзæнис, цæмæй ма нæ дæс-ныйæдтæм æрбафтой ногтæ. Скусдзысты спортивон секцитæ. Абон мах кæм уæвынад кæнæм, уыцы агъуысты та раздæрау уы-дзæнис университеты æмдзæрæндон. Абон нæм кæд бирæ абитуриенттæ цæуы, уæд ног университеты бакондимæ та ноджы фæфылдæр уыдзæнис уыдонæн сæ нымæц. Мах æнхъæлмæ кæсæм Цæгат Кавказы республикæты фæсивæдмæ дæр. Ног университетон комплексы мах   ахуыртæ уадздзыстæм нæ республикæйы скъолаты хистæркъласонтæн математикæ æмæ информатикæйæ дæр.