Аргъӕутты алӕмӕттаг бӕстӕ у Абхаз. Йӕ рӕсугъд ӕрдз, йӕ диссаджы зӕринӕфцӕг фӕлмӕн изӕртӕ, авгбазыр ӕврӕгътӕ, адӕймагӕн ӕвдадздӕттӕг денджызон уӕлдӕф сӕхимӕ сайдтой ӕмӕ сайынц мингай туристты.

Амӕйразмӕ дзы уыдтӕн мӕ хӕлар Цъӕхилты Валериимӕ. Поездыл фыццаг ӕрцыдыстӕм горӕт Адлермӕ. Уыдис хъуынтъыз бон. Адлеры вагзалы перроны ныл фембӕлд нӕ фысым, рӕстӕмбис  ахӕм фидӕрттӕарӕзт лӕппулӕг. Йӕ цъӕх, ӕрвгьуыз цӕстытӕй бахудгӕйӕ нын салам радта, нӕ къухтæ нын райста ӕмӕ нын фӕлмӕн хъӕлӕсӕй загъта: «Уӕ фӕндаг дард уыд. Мыййаг, нӕ бафӕлмӕцыдыстут?

– Валерьян Димитры фырт, куы дӕ федтам, уӕд нӕ фӕллад уайтагъддӕр айсӕфт, – мидбылхудгӕ йын загъта ме ‘мбӕлццон.

Багаты Валерьян у Абхазы Гаграйы районы хъӕу Гечрипшы астӕуккаг скъолайы директор. Чысыл фӕстӕдӕр ме ‘мбӕлццӕттимӕ фистӕгӕй ахызтыстӕм Уӕрӕсе ӕмӕ Абхазы паддзахадон арӕныл. Валерьянӕн Гаграйы дӕр ис фатер, фӕлӕ мах бафӕндыд, кӕм цӕры, уыцы эстойнаг хъӕу Сальмемӕ (ныртӕккӕ уыцы хъӕу хуыйны Псоу) ацæуын.

Багаты Валерьян райгуырд 1953 азы 8-ӕм апрелы Хуссар Ирыстоны Дзауы районы Елхъанты хъӕуы. Йӕ фыд Димитр хӕсты фӕстӕ куыста Къуайсайы шахты. Хъӕбатырӕй тох кодта урсфинты ныхмӕ. Фӕстӕдӕр та зынгзӕрдӕ хӕстон уыд Фыдыбӕстӕйы Стыр хӕсты карз цъыссымы. Йӕ лӕгдзинад ӕмӕ хъӕбатырдзинӕдты тыххӕй хорзӕхджын ӕрцыд ӕртӕ орден ӕмӕ дӕс хӕстон майданӕй.

– Мӕ фыд мӕ акодта йемӕ Къуайсамӕ, уым ахуырӕн уыдис хуыздӕр фадӕттӕ ӕмӕ Къуайсайы каст фӕдӕн фыццаг кълас, фӕлӕ иудадзыг мысыдтӕн мӕ мады, ӕмӕ мӕ уӕд мӕ фыд фӕстӕмӕ ӕркодта Елхъанты хъӕумӕ, ӕмӕ ам цыппаразон скъолайы адарддӕр кодтон мӕ ахуыр, – ӕрымысыд Валерьян. Йӕ мад Биазырты Наташӕ уӕд куыста Цъоны дзидза æмæ ӕхсыры совхозы, фӕлӕ уӕддæр иудадзыг йӕ хъус лӕмбынӕг дардта йӕ сывӕллӕтты ахуыры хъуыддагмӕ.

Елхъанты хъӕуы райдиан скъола каст куы фӕцис, уӕд Валерьян ахуыр кӕнынмӕ бацыд Хъемултайы астӕуккаг скъоламӕ.

Уӕд ам директорӕй куыста Хуссар Ирыстоны уӕды зындгонд педагог, ССР Цӕдисы адӕмон ахуырады иттæг хорз кусæг Хъоцыты Алыксандр. Ацы скъолайы ма куыстой, сӕ зонындзинӕдтӕ кӕстӕр фӕлтӕрӕн чи не ‘вгъау кодтой, царды ӕмӕ сӕ ахуыры фӕндӕгтӕм чи разӕнгард кодтой, уыцы ахуыргӕнджытӕ: математикӕйы ахуыргӕнӕг Багаты Симон, историйы ахуыргӕнӕг, хӕсты ветеран Багаты Самсон, Остъаты Филипп, Гугкаты Зинаидӕ ӕмӕ ӕндӕртӕ.

Скъола иттӕг хорз бӕрӕггӕ-нӕнтимӕ каст фӕуыны фӕстӕ Валерьян ахуыр кӕнынмӕ бацыд Хуссар Ирыстоны педагогон институты райдиан ахуырад æмæ методикæйы факультетмӕ. Ӕмӕ райста райдиан кълӕсты ахуыргӕнӕджы дӕсныйад. Институты йӕ ахуыргӕнджытӕ уыдысты ирон зындгонд ахуыргӕндтӕ – профессортӕ Галуанты Нига, Козаты Авксенти, Къӕбысты Рутен ӕмӕ æндæртæ.

Валерьян спорты хуызтӕй равзӕрста уӕгъдибар хъӕбысхӕст ӕмӕ йӕхиуыл ӕнӕауӕрдгӕйӕ, иудадзыгдӕр йӕхи цӕттӕ кодта алыхуызон бӕрнон ерыстӕм. Ссис областы чемпион йӕ уӕзы категорийы, фӕстӕдӕр та бацахста дыккаг бынат Гуырдзыстоны чемпионаты. Фӕлӕ Валерьян институт каст фӕуыны фӕстӕ ӕрвыст ӕрцыд Абхазмӕ, Гаграйы районы Гечрипшы астӕуккаг скъоламӕ райдиан кълӕсты ахуыргӕнӕгӕй. Цалдӕр азы фӕстӕ та Валерьян ногæй фӕсаууонмӕ ахуыр кӕнынмӕ бацыд Хуссар Ирыстоны педагогон институты историон факультетмӕ ӕмӕ райста историйы ахуыргӕнӕджы дӕсныйад.

Директорӕй Багайы фырт кусы скъолайы дыууадӕс азы. Скъолайы ис 180 ахуыргӕнинаджы, 20 та – ахуыргӕнджытӕ.  Куы  йӕ бафарстон, ахуыргӕнджытӕ уын фаг кӕны, зӕгъгӕ, уӕд мын ӕнкъардӕй загъта:

– Куыд иннӕ рӕтты, афтӕ махмӕ дӕр нӕ фаг кӕнынц ахуыргӕн-джытӕ. Ацы скъолайы ахуыр кӕнынц алы нациты минӕвӕрттӕ, уыдонимӕ сомихӕгтӕ, уырыс-сӕгтӕ, абхазӕгтӕ, эстойнӕгтӕ, бердзенӕгтӕ ӕмӕ ӕндӕртӕ.

Хуссар Ирыстон уӕззау уавӕры куы уыдис, гуырдзиӕгтӕ ирæттӕм топпы кӕсӕнӕй куы акастысты, сӕ астӕу хӕрамы судзгӕ арт куы ссыгъдис, уыцы рӕстӕджы, 1991 азы 4-ӕм январы, Валерьян горӕт Цхинвалы йӕхиуӕттӕм уазӕгуаты уӕвгӕйӕ, бамбӕрста гуырдзиӕгты фыдми. Уый гуырдзиаг фыдгӕнджыты аххосæй сæ уæзгуытæ  чи уагътой, уыцы лыгъд адӕмы хизын кодта Цӕгат Ирыстонмӕ. Афтӕмӕй Цхинвалы фӕцис 1991 азы 28 январмӕ. Уый фӕстӕ Валерьян Абхазы куы уыд, уӕд дӕр нӕ ныууагъта йе ‘ххуыс Хуссар Ирыстонӕн.  Йӕ хъӕппӕрисӕй ӕмбырд кодтой Гаграйы районы цӕрӕг алы нациты минӕвӕрттӕ гуманитарон ӕххуыс ӕмӕ сӕ ӕрвыста горӕт Цхинвалмӕ. Гуманитарон ӕххуысимӕ-иу ацыд йӕхӕдӕг ӕмӕ-иу ӕй бынатыл сӕмбӕлын кодта. Уӕдӕ Гуырдзыстон Абхазмӕ куы бабырстой, уыцы рӕстӕджы дӕр Валерьян ӕххуыс кодта, Абхазӕн ӕххуысмӕ чи ныццыд, уыцы ирон лӕппутӕн, хӕларӕй цард, Абхазы сӕрибары сæрвæлтау хъӕбатырӕй чи фӕмард, уыцы ирон лӕппу Еналдыты Димӕимӕ, хорз зыдта ирон фыссӕг ӕмӕ зындгонд литературон критик Козаты Хазбийæн йæ фырт Робины, уый дӕр йӕ цард хъӕбатырӕй радта Абхазы сӕрибары сӕраппонд. Еналдыты Димæйӕн ӕмӕ Козаты Робинӕн лӕвӕрд ӕрцыдысты Абхазы Республикӕйы хъайтарты нӕмттӕ.

Валерьянӕн йӕ цардӕмбал Светлана Любомирская у Пермы крайӕ, кусы Гаграйы аивӕдты скъолайы ахуыргӕнӕгӕй, у курдиатджын нывгӕнӕг. Цот сын нӕй, фӕлӕ Валерьян мидбылхудгӕ фӕзӕгъы: “Ӕз цотӕй хъӕздыг дӕн, уымӕн ӕмӕ уыдон сты мӕ бирӕ ахуыргӕнинӕгтӕ”.  Ӕмӕ чи зоны раст у.

Цалдӕр боны фестӕм нӕ буц, уӕздан фысыммӕ. Акодта нӕ экскурситы, базонгӕ нӕ кодта Абхазы ӕмӕ Сочийы зӕрдылдарӕн алӕмӕттаг  бынӕттимӕ.

Дыгъуызты Тенгиз

Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.