Адӕймаджы ном, ӕвӕдза, бирӕ цӕуылдӕртыл дзурӕг у. Мӕ ныхас у куырыхон лӕг, зындгонд фыссӕг, уарзон ахуыргӕнӕг ӕмӕ хорз кӕстӕрты фыд Багаты Ладийы тыххӕй.

Мӕхи зонынхъом куы фӕдӕн, уӕдӕй фӕстӕмӕ мӕм Хуыцауы арфӕйӕ ахӕм миниуӕг ис: хорз адӕймаджы мӕхи удӕй фылдӕр бауарзын, раст ын мӕ зӕрдӕ дӕр нӕ бахӕлӕг кӕнин.

Уый, дам, адӕймагдзинад у, хорз миниуӕг – уды хорзӕх, – мӕ мад Мария-иу афтӕ, фӕлӕ, дам, фӕстӕмӕ хӕцын дӕр зон, науӕд дӕ исчи бынтон ӕдылы фӕхондзӕн.

80-азты райдайӕнты Елхоты 2-ӕм астӕуккаг скъолайы райдиан кълӕсты ахуыргӕнӕгӕй кусын куы райдыдтон, уӕд мӕм радтой ӕртыккӕгӕм ирон кълас. Ӕртыккаг кълӕстӕ скъолайы ӕртӕ уыдис – иу уырыссаг кълас, иннӕ – ирон кълас, ӕртыккаг та – лӕмӕгъдӕр сывӕллӕттӕ ӕмӕ, дыккаг аз чи бадт, ахӕм ахуырдзаутӕ, ӕмӕ сӕ мӕнмӕ радтой, куыд ног ӕрбацӕуӕг ахуыргӕнӕгмӕ. Мӕ кълас мын фыдуаг кълас хуыдтой… Сӕ ахуыргӕнӕг Крейк Ларисӕ, дам, уыд Ӕрхонкӕйӕ. Ныууагъта сӕ, ӕмӕ, дам, бынтондӕр алыгъд, дзырдтой, семӕ кусын нӕ фӕрӕзта – нӕ йӕм хъуыстой, зӕгъгӕ. Иуныхасӕй, мӕ фыццаг къахдзӕфтӕ уыдысты тынг ныфсджын. Кӕд зынхъомылгӕнӕн сывӕллӕттӕм бахаудтӕн, уӕд-дӕр фӕрӕзтон, архайдтон, фӕлвӕрдтон мӕ хъарутӕ. Цалдӕр мӕйы куы акуыстон, уӕд мӕ ахуыргӕнинӕгты алыхуызондзинад ӕмӕ ӕнӕхъомылтӕй мӕ уд бафӕллад, мӕхӕдӕг дӕр мӕхи нал зыдтон, афтӕ цыдӕрхуызон сдӕн. Уарзгӕ та сӕ куыннӕ кодтон, фӕлӕ сӕ бирӕтӕ рӕстмӕ дамгъӕтӕ фыссын дӕр нӕ зыдтой. Ӕхсӕв дӕр сӕ фыны уыдтон. Мӕ хъарутӕ, мӕ дӕсныдзинад сын нӕ хӕлӕг кодтон, сӕ бӕрӕгбӕттӕм-иу сын, фырдиссагӕй, мӕхӕдӕг сӕ дарӕстӕ дӕр рӕвдз кодтон, се ‘фцӕгготтӕ, сӕ урс куатӕтӕ-иу сын бӕрӕгбонмӕ мӕхӕдӕг ныхсадтон, хуыдтон, иту дӕр сыл ӕвӕрдтон, уӕдӕ мын иннӕ кълӕстӕй цауддӕр ма уой, зӕгъгӕ. Дыууадӕс ахуырдзауы та (6 лӕппуйы ӕмӕ 6 чызджы) бӕрӕгбӕтты кафгӕ кодтой мӕ мады хуыд ирон дарӕсты. Уӕд мын иу рӕстӕджы хъӕбӕр гӕххӕттӕй бацӕттӕ кӕнын хъуыд уырыссаг ӕвзаджы урочы фӕлгонцадӕн, 23 ахуырдзауӕн 69 цыппаркъуымонтӕ (квадраты) алыг кӕнын ӕмӕ сыл ныффыссын «муж. род», «жен. род», «сред. род» ныффыссын, стӕй ма хицӕнӕй та алыхуызон ныхасы уӕнгтӕ, кӕцытӕй, кӕрӕдзимӕ сӕ бафтаугӕйӕ, уыдис саразӕн ӕнӕхъӕн дзырдтӕ. Мӕ мадмӕ уыд къухӕй зилгӕ хуыйӕн машинкӕ «Зингер». Дамгъӕты дыууӕ стыр кассӕйы дӕр мын мӕ мад бахуыдта, дыккаг дамгъуат кассӕ та уыд ныхасы уӕнгтӕн (дзырдтӕ аразынӕн) бахуыдта сӕ хицӕнтӕй, урс-урсид джиппӕйфыст ӕмӕ целлофанӕй. Суанг-иу фӕсахсӕвӕртӕм фӕбадтӕн мӕ мадимӕ, ӕххуыс мын-иу кодта. Афтӕмӕй фӕкуыстон скъолайы ӕртӕ азы. Кӕй зӕгъын ӕй хъуыд, мӕ мады тынг фӕндыд, цӕмӕй йӕ чызг уыдаид хорз ахуыргӕнӕг, алцы ӕмбарӕг, ӕнӕзивӕг, уымӕн ӕмӕ йӕхӕдӕг дӕр Фыдыбӕстӕйы хӕсты размӕ уыцы скъоламӕ цыдис ӕнӕзивӕгӕй йе ‘мкъласонтимӕ. Уӕдӕ скъолайы ахуыргӕнджытӕ, сӕ иу – Датиты Рамазан, мӕ рӕстӕджы уӕд (завучӕй куыста) хӕсты размӕ та математикӕйы ахуыргӕнӕгӕй куыста ӕмӕ мӕ мады цӕсты скъолайы ахуыргӕнджытӕ тынг кадджын уыдысты! «Мӕнӕн-иу зӕгъ, цы дӕ хъӕуы, алцӕмӕй дӕр дын баххуыс кӕндзынӕн, мӕ чызг!». Хӕсгардӕй мын карточкӕтӕ лыг кодта, ӕз сыл сырх, кӕм та – cay тушӕй фыстон. Скъолайы кусын зын у, ӕниу, куыстытӕй та ӕнцон кӕцы у, дӕ куыст куы уарзай, уӕд дзы адӕймаг йӕ зӕрдӕ, йӕ уд бавӕры, фӕллад цы у, уый йӕм хъаргӕ дӕр нӕ фӕкӕны.

Уыцы рӕстӕг скъоламӕ ӕрцыдысты   ахуыргӕнджыты зонындзинӕдтӕ фылдӕргӕнӕн институтӕй бӕрӕггӕнджытӕ: иу нӕлгоймаг ӕмӕ иу сылгоймаг. Нӕлгоймаг – уӕзбын, ӕргом цӕстӕнгас, цымӕ йӕ цӕстытӕй худгӕ кодта, афтӕ мӕм фӕкаст. Дзӕнгӕрӕгимӕ мӕ урокмӕ ӕрбацыд, сывӕллӕттӕн рагацау загътон, кӕй нӕм уыдзӕн урочы уазӕг ӕмӕ сӕхи уӕздан куыд дарой, активон куыд уой. Урок дзӕбӕх ацыд. Уазӕг бузныг загъта сывӕллӕттӕн, ӕмӕ ма нӕм ногӕй кӕй ӕрцӕудзӕн, уый тыххӕй сывӕллӕттӕн ӕргомӕй загъта, цӕмӕй сӕхи, сӕ тетрӕдтӕ хорз бацӕттӕ кӕной ацы бонты. Фӕбадтис мӕм ӕртӕ боны.

Йӕ фӕстӕ мӕм уырыссаг урочы бадтис иу сылгоймаг – Хъайтмӕзтӕй… (йӕ ном мӕ ферох) ӕмӕ сын дыккаг бон скодта диктант. Диктант тетрӕдты мӕхӕдӕг бӕрӕг кодтон. Ӕмӕ сӕвӕрдтон иунӕг цыппар, аст ахуырдзауӕн – ӕртӕтӕ, иннӕтӕн иууылдӕр – дыууӕтӕ.

Скодтой скъолайы къуырийы фӕстӕ бӕрӕггӕнӕнтӕм гӕсгӕ педсовет ӕмӕ загътой, ӕппӕты ӕвзӕрдӕр, фӕстӕзаддӕр кълас кӕй у 3 «а», йӕ ахуыргӕнӕг – Бызыккаты Земфирӕ, йӕ куыст ӕвзӕр кӕй цӕуы, ӕмӕ йын ӕвзӕр фӕстиуджытӕ дӕр уымӕн кӕй ис. Сывӕллӕттимӕ, дам, уырыссагау нӕ дзуры. Иронау мӕ тыххӕй ӕмбӕрстой, уӕд ма уырыссагау та… Уый тыххӕй радзырдта сылгоймаг (Хъайтмазон). Диссагӕн баззад мӕ ном, мӕнӕй ӕвзӕрдӕр нал уыд… фӕлӕ йӕ мӕхӕдӕг дӕр абон дӕр нӕма бамбӕрстон, цӕуыл сахуыргӕнӕн ис уал сывӕллоны дыууӕ-ӕртӕ мӕймӕ, цавӕр диктант дзы хъуамӕ уыдаид, ахӕм къласы хъуамӕ… Уый уыд мӕ зӕрдӕйӕн стыр цӕф… Никуы йӕ ферох кӕндзынӕн. Мӕ нервтӕ бафӕрӕзтой, куыстон. Ӕхсӕз      ахуырдзауы интернатмӕ ӕрвыстой горӕтмӕ, фӕлӕ сӕ ныййарджытӕ не сразы сты.

Цы ма фӕуыдаин… Мӕ бон куыд уыд, афтӕ ӕртӕ мӕйы семӕ фӕкуыстон, хуыздӕр мӕ бон нӕ уыд, фӕсурокты дӕр ма-иу семӕ уыдтӕн, амыдтон сын, лӕмӕгъ чи уыд, уыцы скъоладзаутӕн, цы не ‘мбӕрстой, уый. Багаты Ладийӕн дӕр радтой ныхасы бар ӕмӕ, ӕнхъӕл куыд нӕ уыдтӕн, афтӕ раппӕлыд мӕ куыстӕй, мӕ уроктӕй: «Ӕз, дам, Бызыкконӕн ӕвӕрын 5!».

Уыцы рӕстӕджыты кадджын уыд, мӕнӕн, дам, уырыссаг къласы ахуыр кӕны мӕ чызг, мӕ фырт, зӕгъгӕ-иу ныййарджыты цӕстытӕ цӕхӕртӕ калдтой ӕмӕ кӕрӕ-дзийӕн ӕппӕлыдысты. Уый кӕуылты уӕлион ӕппӕлд уыд, уый диссаг у, ӕвӕдза! Абон та куы ахъуыды кӕнӕм, уӕд – кӕуинаг!.. Ӕппӕлыдысты-иу кӕрӕдзийӕн, фидӕн сӕ цӕмӕ кӕны, уый не ‘мбаргӕйӕ… Уыцы рӕстӕг ирон ӕвзаджы уроктӕм дирекцийы ӕмӕ районы цӕстӕнгас уыд лӕмӕгъ, куыдфӕндыйы цӕстӕй кастысты, хъуыдыйы дӕр сӕм ницы уыд. Ирон ӕвзаджы ахуыргӕнӕг та-иу кӕугӕ кодта, мӕ уроктӕй лидзынц, зӕгъгӕ.

Сывӕллӕттӕн балхӕдтон магнитофон «Весна». Зарыдысты: «Дидинӕг калы нӕ бӕстӕ…», «Ногдзаутӕ, азарӕм иумӕ нӕ зарӕг…», «Еныр ахст дӕ, цъиу, фӕлӕуу…», «Сӕныккӕн хизӕнӕй фесӕфт йӕ мад», «Цӕйут, ӕфсымӕртау, радтӕм нӕ къухтӕ…». Ӕппӕтӕй хуыздӕр фӕлындзыд уыд мӕ кълас. Къласӕн скодтон, районы скъолаты ӕппындӕр кӕмӕ нӕ уыд, ахӕм рӕсугъд ӕмӕ хъӕздыг фӕлгонцад, уыд мӕм магнитофон ӕмӕ фильмоскоп лентӕтимӕ. Мӕхӕдӕг сӕ балхӕдтон, мӕ хистӕр хо мын радта ӕхца. Иуныхасӕй: Земфирӕ – ахуыргӕнӕг, кус, ӕндӕр иууылдӕр се ‘ргом мӕнмӕ дардтой, мадӕй, фыдӕй, хойӕ.

Мӕ къласыл ма иу хатт йӕ цӕст ахаста бӕрӕггӕнӕг Лади, ӕддӕмӕ къӕлидормӕ рахызт, йӕ фӕстӕ рацыдтӕн ӕмӕ мын афтӕ:

– Ацы хъӕуы цӕрыс?

– О, хъӕуысӕр!

– Уырдыгӕй – ардӕм!… Ӕмӕ зымӕгон нӕ басийыс?..

Зӕгъын, ӕртӕ мӕйы йеддӕмӕ нӕма кусын. Ӕз ӕм фӕкомкоммӕ дӕн ӕмӕ йӕ цӕстӕнгас цыдӕр ӕууӕнкдзинад лӕвӕрдта мӕ зӕрдӕйӕн. Фӕуӕндондӕр дӕн, зӕгъын, дӕу дӕ фыстытӕм гӕсгӕ зонын, Лади! Педучилищейы куы ахуыр кодтон, уӕд нын нӕ ахуыргӕнджытӕ Зӕнджиаты Розӕ Тасолтаны чызг ӕмӕ Магкоты Замирӕт Харитоны чызг дӕ баснятӕй кастысты. Чингуыты дуканийы дӕр уыд уӕййаг дӕ чиныг горӕты, фӕлӕ йӕ нӕма балхӕдтон…

Лӕгӕн уый цас ӕхсызгон уыд… Систа йӕ хызын.

Ӕмӕ кӕй хӕрӕфырт дӕ? Ӕмӕ кӕд фӕдӕ ахуыр?

Ацы аз…

Йӕ хызын байгом кодта, систа гыццыл бур чиныг, йӕ фыст баснятӕ «Иу къухы ӕнгуылдзтӕ» ӕмӕ йыл ныффыста: «Мӕ гыццыл хӕрӕфыртты хуыздӕр – Дзифӕйӕн!». Дарддӕр авторы къух ӕмӕ азфыст. Ныр дӕр мын ӕвӕрд у йӕ зынаргъ лӕвар, цӕстыгагуыйау ӕй хъахъхъӕнын. Мӕ хотӕй-иу чиныг куы чи айста, куы та – чи, фӕлӕ йӕ бынтон никӕмӕн ныууагътон, фыссӕг Багаты Ладийы лӕвар у, зӕгъгӕ.

Нӕхимӕ фӕскуыст ссыдтӕн. Мӕ мадӕн радзырдтон ӕхсызгон хабар, ӕцӕг фыссӕгимӕ кӕй базонгӕ дӕн. Фӕлӕ куыд рабӕрӕг, афтӕмӕй мӕ мад йе ‘рвады – Багаты Ладийы нӕ зыдта. Кӕцон, дам, уыд, уый нӕ бафарстай? Нӕ бафарстон, мӕ хъуыдыйы нӕ уыд ахӕм фарст, уымӕн ӕмӕ не ‘хсӕн уыд ныхас ӕрмӕстдӕр поэзийыл. Иу тетрады мын цыдӕр мӕхи фыст ӕмдзӕвгӕтӕ уыд ӕмӕ, зӕгъын  ӕм сӕ равдисон, фӕлӕ йӕ нал хъуыды кӕнын, дарддӕр куыд уыд… Ӕрмӕст мын афтӕ цӕмӕндӕр ныхасы мидӕг, (уый хорз хъуыды кӕнын) Пегасыл саргъ ӕвӕрын, уый, дам, цы амоны, уый зоныс?.. Прометейы къӕдзӕхмӕ цӕмӕн бабастой, уый та?.. Ӕмӕ мын загъта, горӕты куы уай, уӕд-иу мӕ ссар… Иуныхасӕй, хъуыды кӕнын, уӕд мын кӕй бамбарын кодта:

– Пегасыл саргъ ӕвӕрын – поэт суӕвын! Пегас та у аргъӕутты базырджын бӕх! Дзырдта ма мын, скифты паддзах Прометейы тыххӕй дӕр… Цӕмӕй фыссай, уый тыххӕй чингуытӕ кӕсын хъӕуы, бирӕ зонын хъӕуы, ӕрмӕст ирон фысджыты нӕ, фӕлӕ уырыссаг литературӕ ӕмӕ ма фӕсарӕйнаг фысджыты дӕр.

Адӕймаг йӕ рӕзгӕ царды талабӕласӕй уӕлдай нӕу. Донхӕссӕгау ӕм хъӕуы ӕввахс лӕууын, цӕст дарын… Хъомылад ӕмӕ ӕгъдау хистӕртӕй цӕуынц, уый мӕхиуыл бавзӕрстон ӕмӕ базыдтон. Кӕстӕры зонды цы нывӕрай, уый дзы никӕд ферох уыдзӕн…

Цӕргӕбонтӕм тынг бузныгӕй баззадтӕн Ладийӕ, йӕ уӕззау зондахаст, йӕ куырыхон зонд, рӕстуд, алцымбарӕг, хӕрзӕгъдаудзинад мӕнӕн сты ирд цырӕгътау, йӕ зондамындтытӕ йын мӕлӕтмӕ дӕр нӕ ферох кӕндзынӕн. Диссаг, ӕвӕдза, цы кӕстӕртӕ схъомыл кодта, цы кӕстӕртӕ! Адӕмӕн – фӕзминаг. Йӕ фырт – спорты мастер, Уӕрӕсейы сгуыхт тренер Багаты Славикы хуызӕн уӕздан ӕмӕ сӕрӕн лӕппутӕ Ирыстоны бирӕ нӕй.

Куыд иттӕг раст у ирон ӕмбисонд: «Урс хохӕй урс дуртӕ тулы…». Кӕд истӕмӕй раст нӕ дӕн, ис ма дзурӕн дарддӕр дӕр Ладийы тыххӕй, фӕлӕ мын – хатыр… Лади, Лӕгты дзуары фӕдзӕхст у! Хӕрӕфырт барджын у, фӕзӕгъынц…

БЫЗЫККАТЫ Земфирӕ

Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.