Нырыккон медицинæйы ахсджиаг у, искæй тугæйы спайда кæнын æндæры цард фервæзын кæныны тыххæй. Медицинон практикæйы уый бахъæуы тынг арæх. Нæ цард ахæм æнæнцой æмæ вазыгджын у, æмæ арæх æрцæуынц алыгъуызон æнæнхъæлæджы трагикон цаутæ – аваритæ, теракттæ, хæстон конфликттæ æмæ æндæр ахæмтæ, кæцыты амæттæгтæ бавæййынц дæсгай сæдæгай адæймæгтæ. Уый уæлдай ирддæрæй разынд ахæм уæззау трагедиты рæстæджы, куыд Беслæны æмæ æрæджы та – Крокус Сити Холлы. Адæм уæд мингæйттæй, цыдысты ацы æвирхъау трагедиты амæттæгтæн баххуыс кæныны тыххæй туг дæттынмæ. Ахæм рæстæджыты адæм уæлдай тынгдæр равдисынц уæззау уавæры бахауæг адæймæгтæн баххуыс кæнынмæ сæ цæттæдзинад. Æмæ фæцæуынц медицинон уагдонмæ туг сын лæвар раттынмæ.
Туг дæттынц æрмæст ахæм цауты рæстæджы нæ, фæлæ кæдфæнды дæр, цæмæй медицинон уагдоны æфснайд уа æмæ куы бахъæуа, уæд дзы спайда кæной. Туг куыд исгæ у, цас æдас у адæймаджы æнæниздзинадæн, хи йæм куыд бацæттæ кæнын хъæуы, уыцы æмæ æндæр фарстытæ райхалыны тыххæй мах ныхас кæнæм Профилактикон медицинæйы республикон центры литературон редактор Гæбæраты Галинæимæ.
– Цыбыртæй нын куы радзурис туг дæттыны нысаниуæджы тыххæй…
– Цæрджытæй туг исыны службæ у нæ республикæйы æнæниздзинад хъахъхъæныны ахсджиаг хай. Туг у уникалон æмæ иттæг зынаргъ национ ресурс, уымæн æмæ уый райсæн ис, чи йæ радты, æрмæстдæр уыцы адæймæгтæй. Туг дæттын, ома донорад у, туг бархийæ раттын кæмæн хъæуы, уымæн баххуыс кæныны тыххæй. Донор йæхæдæг дæр латинаг æвзагæй нысан кæны лæвар кæнын, ома, цард лæвар кæнын.
Туг дæттыны процедурæ хуыйны донаци æмæ йе стандартон гуырахст у 450 милилитры. Организм уыцы туджы баххæст кæны дыууæ бонмæ, эритроциттæ та æххæстæй сæндидзынц 10 къуыримæ. Туг дæттыны ахсджиагдзинадмæ хъусдард аздахын æмæ йæ æнæмæнгхъæуындзинад фылдæр адæмæн хъусын кæныны нысанæн, æрвылаз дæр 14 июны дунейы бирæ бæстæты нысан кæнынц Туг дæттыны дунеон бон.
– Доноры туг цахæм рынчынты бахъæуы?
– Ахæмтæм хауынц онкологион æмæ бирæ æндæр низтæй рынчынтæ, куыд зæгъæм: фæндагон-транспортон æмæ æндæр æнæнхъæлæджы æнамонд цауты бахауæг адæймæгты; вазыгджын хирургион операцитæ кæмæн аразынц, ахæм пациентты; зынтæй гуырыны рæстæджы мад æмæ сывæллоны.
Афтæ ма туджы компоненттæ хъæуынц къорд хостæ æмæ препараттæ уадзыны рæстæджы дæр.
– Туг дæттын цас æдас у адæймаджы æнæниздзинадæн?
– Алы хистæр кар æнæниз адæймагæн дæр туг дæттыны процесс у æдас æмæ организмæн ницы зиан хæссы. Уый нæ, фæлæ ма туг кæнæ йæ компонентты дæттын пайда у ахæм низты профилактикæйæн, куыд атеросклероз, подагра, хæлцтайынгæнæн системæйы цухдзинæдтæ, игæр æмæ æндæртæн.
Туг кæнæ йæ компонентты донор уæвгæйæ, нæй гæнæн бахæцой гепатит, ВИЧ кæнæ æндæр инфекцитæ. Туг исынæн хъæуæг инструменттæ, судзинтæ сты иухаттон. Уыдон кæм æвæрд сты, уый хъуамæ гом æрцæуа доноры цур. Уый фæстæ сæ хъæуы уайтагъд аппарын.
– Адæймаг рыст æнкъары туг дæтгæдæттын?
– Алкæмæн уый у индивидуалон. Бирæ донортæ сæ хиæнкъарынадæй ницы ивындзинæдтæ фæхатынц. Уый нæ, фæлæ, зæгъæн ис, æмæ алы донор дæр банкъары бирæ æвæрццаг эмоцитæ, кæй аразы хорз хъуыддаг, кæй æххуыс кæны кæйдæр цард фервæзын кæнынæн, уый æмбаргæйæ Фæлæ уæддæр тугдæттæн боны нæ хъæуы уæлдай куыст кæнын, хъæуы спайда кæнын, цы улæфтбон лæвæрд цæуы, уымæй.
– Суткæйы кæцы афон хуыздæр у туг дæттынæн?
– Туг дæттын хуыздæр у райсомæй. Уый у донорæн йæхицæн дæр хуыздæр. Бæлвырд у, цы туг раттæуыд, уый организмыл райсомæй къаддæр кæй æндавы.
– Донацийы агъоммæ туг куыд иртæст цæуы?
– Донацийы агъоммæ донор æрвыст æрцæуы лабораторимæ туджы лабораторон иртасæнтæ саразыны тыххæй – гемоглобины æмвæзад, туджы туг кæцы къордмæ хауы, эритроцитты, тромбоцитты бæрц æмæ æндæр бæрæггæнæтæ базоныны тыххæй.
Донацийы фæстæ доноры туг æмæ йæ компоненттæ иртæст цæуынц гепатит В, С, ВИЧ-ы вирустæ, сифилисы цырынгæнджытæ дзы ис æви нæ, афтæ ма æндæр зонæнтæ райсыны тыххæй.
– Адæймаг йæхи куыд хъуамæ бацæттæ кæны донацимæ?
– Туг дæттыны бон æмæ уый размæ дæр нæй гæнæн хæрын нард фыдызгъæл, физонæг, судзаг æмæ фæздæгдзыд хæринæгтæ, æндæр æмæ æндæр хуыз тахынæгы хæринæгтæ, дзидзайы, кæсаджы, æхсыры продукттæ, æйчытæ, нæлхæ, шоколад, æнгузтæ æмæ финиктæ.
Æххормагæй нæ хъæуы туг дæттын. Хуыздæр у бацымын адджын цай фыхтæгимæ, дыргъы дæттæ, морстæ, компоттæ, минералон дон, хæрæн та ис дзул, хус къæбæртæ, сушкæтæ, фых крупæтæ, макаронтæ доны фыхæй æнæ сойæ, банантæй дарддæр халсæрттæ æмæ дыргътæ.
Туг дæттыны размæ 48 сахаты дæргъы нæй гæнæн карз нозтытæ нуазын, 72 сахаты дæргъы та – аспирин æмæ аналгетиктæ кæй сконды ис, ахæм хостæ нуазын.
Райсомæй, гæнæн ис, рог аходæн бакæнын, процедурæйы размæ та хъæуы адджын цай бацымын.
Афтæ ма туг дæттыны агъоммæ дыууæ сахаты дæргъы нæ хъæуы тамако дымын.
Туг дæттæн нæй æхсæвы радгæс уæвыны кæнæ æгъуыссæг æхсæв арвитыны, афтæ ма экзамены, спортивон ерысты, интенсивон куысты æмæ æндæр ахæмты фæстæ дæр.
– Цы аразын хъæуы туг раттыны фæстæ?
– Туг раттыны фæстæ хи æрлæмæгъ кæнын хъæуы æмæ афтæмæй абадын хъæуы 10-15 минуты.
Сæр куы зила, кæнæ уæхи лæмæгъ куы хатат, уæд уый тыххæй зæгъын хъæуы медперсоналæн.
Уæхиуыл фæхæцут тамако дымын æмæ карз нозт нуазынæй.
Бацархайут суткæйы дæргъы физикон куыстытæй уæхи бахизыныл.
Нуазут фылдæр дон регулярон æгъдауæй. Бирæ хæрут дыууæ суткæйы дæргъы.
Туг радтыны фæстæ судзинтæ аразæн ис, 10 суткæйы куы рацæуа, æрмæстдæр уæд.
– Цас арæх ис гæнæн туг дæттын?
– Цæмæй донор дыккаг хатт туг радта, уый тыххæй хъуамæ рацæуа æппынкъаддæр 60 боны. Æмæ, цæмæй плазмæ ратта, уый тыххæй та æппынкъаддæр хъуамæ рацæуа 30 боны.
Донор суæвын йæ бон у алы æнæниз адæймагæн дæр,18 азы карæй уæлæмæ æмæ йæ уæз та 50 килограммæй фылдæр кæмæн нæу. Нæлгоймæгтæн туг дæттын афæдз 5 хаттæй къаддæр нæй гæнæн. Сылгоймæгтæн та – 4 хатты.
– Цахæм бæлвырдгæнæнтæ лæвæрд цæуы донорæн туг раттыны фæстæ?
– Туг æмæ йæ компоненттæ дæттыны бон кусæг сæрибар цæуы йæ куыстæй, афтæ ма йын уый фæстæ бон дæр лæвæрд цæуы уæлæмхас улæфты.
Кæд туг æмæ йæ компоненттæ лæвæрд цæуынц æрвылазон фидгæ улæфты, кæнæ улæфт боны, гъе та æнæкусгæ бæрæгбоны рæстæджы, уæд кусæгæн йæ фæндонмæ гæсгæ лæвæрд цæуы æндæр бон улæфынæн. Уыцы улæфт бон ма кусæджы фæндонмæ гæсгæ, гæнæн ис, баиу æрцæуа æрвылазон фидгæ улæфтмæ, кæнæ дзы спайда кæна, туг æмæ йæ компоненттæ раттынæй афæдзы дæргъы, кæцыфæнды рæстæджы дæр.
Туг дæттыны бон æмæ уыимæ баст улæфт бонты рæстæджы кусæгæн хъахъхъæд цæуы йæ астæуккаг куыстмызд.
– Нæхимæ та уавæр куыд у, исчи куы фæтыхсы, уæд нæм разыны донортæ?
– Ирон адæм зонынц тыхст рæстæджы кæрæдзийы фарсмæ балæууын, ахæм рæстæджы разынынц донортæ дæр.
– Æнæахæм цауты рæстæджы уæм æрбацæуынц, туг раттын кæй бафæнды, ахæмтæ?
– Кæй зæгъын æй хъæуы, махæн ис нæхи донортæ, кæцытæ цалдæргай хæттыты дæр радтынц туг.
БЕСТАУТЫ Валя
