Уæхи бахизут джыбытæй!

Æппынфæстагмæ сæрд йæ бартæ райста æмæ сæрдыгон тæвд бонты æрбалæудимæ  та сæ активондзинад фæтынгдæр вæййы, сæ уындæй нын æхцондзинад чи нæ хæссынц, уыцы джыбытæн. Номхуындæй, май-августы, афтæ ма сентябрь æмæ октябры мæйты дæр уыдон вæййынц уæлдай активондæр, уымæн æмæ уыдонæн сæ уæвынадæн хæрзвадат уавæр у, алфæмбылайы температурæ 20 градусы куы вæййы, уæд.

Джыбы у тарбур-морæгъуыз чысыл паразит, кæцы нæ вæййы зырзыраджы (мак) гагайæ стырдæр. Ныртæккæ уыдон сты 54 мин хуызæй фылдæр. Афтæ тынг уымæн сбирæ сты, æмæ сæ историон рæзты уыдон систы микроскопон чысылтæ, кæцы сын фадат радта  хъæздыг мæрсыджыты уæлцъары уæвынæн.

Адæмы фылдæр хайы æмбарынады джыбыйы фæхæст ассоциаци кæны джыбыйы вирусон энцефалитимæ. Æмæ, æцæгæйдæр, джыбытæ сты ахæм инфекциты, куыд вирусон энцефалит, боррелиоз (Лаймайы низ), вирусон тæвдниз, туляреми, риккетсиозты сæйраг хæсджытæ. Уæлдæр ранымад низтæй иууыл тæссагдæр у джыбыйы вирусон энцефалит – сæрымагъзы судзаг, кæцы гæнæн ис æмæ адæймаджы æркæна æндзыгнизмæ, сахъатдзинадмæ, кæнæ та, æгæрыстæмæй, мæлгæ дæр акæна.  Джыбыйы вирусон энцефалиты ныхмæ профилактикон судзинтæ  арæзт цæуынц эндемикон районты эпидемиологон зонæнтæм гæсгæ. Фæлæ банысан кæнын хъæуы уый дæр, æмæ Хуссар Ирыстоны территорийыл регистраци кæй не ‘рцыд джыбыйы энцефалиты сцырыны циркуляци, æмæ сæ клиникон цаутæ дæр.

Джыбыйы энцефалиты рапархат кæныны традицион районтæ сты Сыбыр, Урал, Дард Хурскæсæн. Вирусы æрдзон резервуар æмæ йæ парахатгæнджытæ сты алыгъуызон хъæддаг æмæ хæдзарон цæрæгойтæ æмæ мæргъты 130 хуызы, сæрмагондæй, хъæддаг сæфтæгджынтæ. Джыбытыл низ бахæцы вирусхæссæг цæрæгойтæй æмæ уыдонæй та вирус бахæцы адæймагыл. Кæд æмæ план кæнут, ацы низ цы эндемикон районты ис, уырдæм балцы ацæуын, уæд уæхи бахъахъхъæнут прививкæты руаджы, кæцы абоны бонмæ у иууыл  æууæнкджындæр мадзал.

Æрмæстдæр джыбыты чысылнымæц хуыз-тæ хауынц паразиттæм кæнæ адæймагæн тæс-саг низхæсджытæм. Нæ республикæйы территорийыл уæвæг джыбыты æнæпаразитон хуызтæ адæймагыл куы фæхæцой,  уæд гæ-нæн ис æмæ расайа низы  фæтынг, кæд æмæ джыбыйы фæхæстæй хъæдгом чъизи уыд, уæд.

Джыбыты «цуан» кæныны уарзондæр бынæттæ сты: сыфтæрджын хъæдтæ,  адгуытæ, фæндаггæрæттæ, сæрвæттæ, парктæ. Хæдзармæ джыбы гæнæн ис æмæ æрбахæс-сой хæдзарон цæрæгойтæ, уый гæнæн ис æмæ уа быдырон дидинджыты дæр. Джыбытæ фæактивондæр вæййынц асæст бонты къæвдайы размæ, æмæ ирд боныгъæдты райсом æмæ изæрæй.

Джыбы у тугдзых, кæрдæджыты æмæ къалиуты кæрæтты характерон позæйы бадгæйæ, уый æнхъæлмæ кæсы, цалынмæ йæ «амæт-тæгтæ» – (цæрæгой, адæймаг) æнæнхъæлæ-джы зайæгойыл кæнæ къутæры къалиуыл аныдзæвой, уæдмæ. Уæд джыбы цæстыфæны-къуылдмæ ныххæцы йæ амæттагыл æмæ æрдæг сахатæй цалдæр сахаты онг фæагуры фæхæцынæн уæлдай уарзондæр бынæтты: дæлæрмтты,  бæрзæй (уæлдайдæр та хъусæргъæуттæ), тæнтæ, гуыбын. Джыбы куы ныххæцы, уæд гæнæн ис æмæ буарыл баззайа 12 боны онг æмæ фестырдæр уа 300 хатты æмæ суа тымбылæджы хуызæн.

Джыбыйы хæст риссаг нæу, уый цармы бынмæ бауадзы рыстуромæн буарад, уымæ гæсгæ йæ буарыл уайтагъд ссарынæн гæнæн нæй. Уæлдæр ранымад низтæн сæ фыццаг симптомтæ зынын райдайынц 2-14 бонмæ, куы йыл фæхæцы, уæдæй. Низы райдианы адæймаг ихæн кæнын райдайы, йæ тæвд схизы 40 градусы онг, цыран фæхæцы, уыцы бынат фæриссы.

Джыбытæй хи бахизыны тыххæй æнæмæнгхъæуæг у ахæм мадзæлттæ хъахъхъæнын:

1.Хъæды уæвгæйæ, архайын хъæуы, цæ-мæй ма бадат хус къалиутæ æмæ бæлæсты бын, уыдоны джыбытæ тынгдæр уарзынц удæгас бæлæстæй. Афтæ ма уыдон уарзынц уы-мæл, талынг бынæттæ бæзджын кæрдæгимæ.

2.Хъæдмæ цæугæйæ, уæ уæлæ скæнут ирд, урсхуыз уæлæдарæс. Ахæм уæлæдарæсыл æнцондæрæй фенæн уыдзæн паразиты. Даргъ дыстимæ æддаг дзаумайы нытъыссут хæлафы роны, хæлафы къæхты та – цъындаты мидæг, æнгом бабæттын хъæуы ботинкæты дæр. Сæр бахъахъхъæныны тыххæй сæрыл хъæуы худ скæнын, бæрзæйы та бамбæрзут капюшонæй.

3.Хъæды уæвыны рæстæджы алы дыууæ сахаты фæстæ æмæ хъæдæй хæдзармæ æрбаздæхыны фæстæ дæр æнæмæнг хъæуы хи басгарын, кæнæ та дæм исчи лæмбынæг хъуамæ æркæстытæ кæна. Райдианы æркæсын хъæуы дарæсы æнцъылдтытæм дыууæ фарсæрдыгæй дæр, уый фæстæ та лæмбынæг басгарын хъæуы буары, сæрыхъуынты, бæрзæйы, фæскъæбут, дæлæрæмтты æмæ гуыбыны.

4.Буары гом хæйтты æмæ уæлæдарæсыл бапырх кæнын хъæуы спайда кæныны фæдыл инструкцимæ гæсгæ, ахæм химион препараттæ:

а) Акарицидон препараттæй (кæцытæ марынц джыбыты), пайда кæнын дзы хъæуы æр-мæстдæр уæлæдарæс бапырх кæныны тыххæй – «Рефталид таежный», «Фумитокс-антиклещ», «Претикс», «Торнадо-антиклещ», «Гардекс-антиклещ».

б) Джыбыты тæрсынгæнæн препараттæ – уыдонæй бапырхгæнæн ис куыд уæлæдарæсы, афтæ цармы гом хæйтты дæр – къухтæ, бæрзæй, цæсгом: «Офф – Экстрим», джыбыты ныхмæ аэрозоль «Дэта»; «Диптерол», «Маскитол- антиклещ».

Сывæллæтты бахъахъхъæныны тыххæй гæнæн ис спайда кæнын: кремтæ «Фталар», «Эфкалат»; аэрозоль «Медилакс – для детей от комаров», одеколонтæ «Пихтал», «Эвитар»; æртæ азæй  «Офф-детский», «Бибан-гель».

Кæд æмæ уыл джыбы ныххæцыд, уæд йæ сисыны тыххæй хуыздæр у хосгæнæн-профилактикон уагдæттæм бацæуын.

Кæд æмæ джыбы кæм фæхæцыд, уыцы бынаты фæзынд сырх тæпп, фестырдæр сты лимфоæлхынцъытæ, схызт тæвд, фæхатыдыстут сæры кæнæ хæцъæфты рыстытæ, буар æнæхъæнæй рафаста, уæд æвæстиатæй хъæуы дохтырмæ бацæуын!

РХИ-йы Фæлхасгæнджыты бартæ

æмæ хæрзиуджытæ хъахъхъæныны

къабазы хъусдарды фæдыл комитет