«Мах хъæуы америкæгтау райсын балхæдтыты фæдыл закъон, мах хъуамæ нæ европæйаг продукци уадзджытæн саразæм субсидиты резерв, — банысан кодта Эммануэль Макрон æмæ йæ ныхæстæм бафтыдта: — ис уын Китай, кæцы хъахъхъæны йæ сæудæджерад, ис Иугонд Штаттæ, уыдон дæр сæ сæудæджерады сæрыл хæцынц, æмæ ис Европæ — гомдуар хæдзар».
Америкæйы Иугонд Штаттæ æмæ Евроцæдисы æхсæн базарадон хæст ныннæрдзæн иу мæйы фæстæ. 9-10 февралы Брюсселы Евроцæдисæн уыдзæн æнæрадон саммит. Цæдисы бæстæты лидертæ уым æрныхас кæндзысты, куыд æмæ цавæр формæтæй спайда кæнын хъæуы, цæмæй паддзахадон æмвæзадыл баххуыс кæной европæйаг бизнесæн, уымæн æмæ «дунеон уавæр ивы». Ахæм хъавгæ ныхас ис Евросоветы сæрдар Шарль Мишелы фыстæджы. Ныммыхуыр æй кодта журнал Politico-йы. Æцæгдзинадæй та хъавгæ формулæйы æмбæхст у европæйаг хисæрмагонд бизнесæн масштабон паддзахадон æххуысы пълан. Уымæн æмæ сæ диссаджы æрдхорд – АИШ – стыр субсидитæ фидын райдыдта европæйаг бизнесæн, цæмæй сæ заводтæ, фабриктæ байгом кæной Америкæйы.
Мишелы статья æрфидар кодта цæстуынгæ уавæр: æмцæдисонты бон нæ бацис иу хъуыдымæ æрцæуын. Хъуыддаг уый мидæг ис, æмæ Евроцæдисы экономикæ бонæй-бонмæ къаддæр кæны деиндустриализацийы аххосæй – экономикон æмæ энергетикон кризисон уавæры европæйаг товартæ уадзыны аргъ рæзы, сæ америкаг конкурентты уавæр та хуыздæр кæны. Цыбырдзырдæй, хуыздæр кæм у, уырдæм лидзынц товар уадзæг амалиуæггæнджытæ æд ифтонгад. Æмæ уый Брюсселæн принципиалон, вазыгджын фарста у, уымæн æмæ сырæзгæ уавæр бынæттон бюрократийы зынгæ хай нымайы ЕЦ-йы экономикæйы ныхмæ агрессийыл.
Францы президент Макрон æрсидтис: европæйаг æлхæнджытæ, «æлхæнут европæйаг товартæ». Æрæджы дæр ма, ома, глобалон сæрибар базарад ныгуылæн куы парахат кодта, уæд стыр фыдракæндыл банымадтаиккой ахæм протекцион лозунг.
Инфляци фæкъаддæр кæныны фæдыл закъоныл Джо Байден йæ къух æрфыста 2022 азы августы. Йæ тыхы та бацыдис ацы азы 1 январы. Документмæ гæсгæ доллæртæй 430 миллиарды дæтдзысты «кæрдæгхуыз» бизнесæн (фыццаджыдæр, налогон компенсациты хуы-зы). Уыцы æххуысы приоритетон клиенттæ сты электрохæдтулгæтæ, дымгæйы тыхæй кусæг электростанцтæн æмæ хурон панелтæн компоненттæ чи уадзы, ахæм уагдæттæ. Афтæмæй Вашингтоны фæнды йæхирдæм ракæнын европæйаг бизнесы ахъаззаг хай æмæ ног кусæн бынæтты фæрцы йæхи экономикæ фæфидардæр кæнын. Цалдæр хатты фылдæр кæй систы европæйаг бизнесы фиддонтæ электрон тых, газ æмæ æртагыл, уымæн ахæм стыр зиан сын æрхастой æмцæдисонты 430 миллиарды. Америкæйы экономикæйæн уыдон бирæ æхца не сты. Фæлæ Европæйæн америкæгты ацы закъон ссис фæсонты сагъд кардау.
Азы æрдæгæй фылдæр Европæ йæ позици не сбæлвырд кодта. Æмцæдисон ахастыты вазыгджындзинады кой кодта, æргом сдзурын нæ уæндыдис. Хæрзаг, бынæттон бюрократи æнхъæлмæ кастысты, се «ууæнкджын» æмцæдисон кæд фæивид йæ хурхгæнæг политикæ, зæгъгæ. Фæлæ Вашингтонæн йæ позици нæ фæивта. Сæйраг тох та райтынг ис Евроцæдисæн йæхи мидæг. Йæ бюрократийы иу хайы фæндыд АИШ-æн эконо-микон хæстмæ æрсидын æмæ уыцы иурæстæг сæудæджерадæн хи субсидитæ дæттын райдайын. Иннæ хай та нæ разы кодта семæ, зæгъгæ, «субсидиты хæст» нæ ницæмæн хъæуы, уымæн æмæ ЕЦ афæстаг аз тынг æрлæмæгъ ис æмæ йæ бон не суыдзæн тыхджын Америкæимæ экономикон хæсты рамбулын.
Зæгъæм, Франци хъæддых дзуаппы фарс хæцыд, Евроцæдисы сæрдаргæнæг Швеци та сидтис экономикон сæрибардзинад райтынг кæнынмæ, ома, уый хорз фадат дæтты конкурентон ерысæн.
Хъæрццыгъатæ фæуæлахиз сты
Европæйаг лидертæй бирæтæ сæ маст нал æмбæхстой. «Уыдон (АИШ – ред) нæ бизнесментæм телефонæй дзурынц æмæ сæ фæрсынц: Европæйæн цæмæн дæттут инвестицитæ? АИШ-мæ фæлтау ралидзут. Сæхимæ хонынц немыцаг æмæ бельгийаг фирмæты. Агрессивон æгъдауæй сæм, сидынц цæмæй Европæйы ма кæной инвестицитæ, уымæн æмæ, зæгъынц, уыдонмæ бизнес аразæн уавæртæ хуыздæр сты» – загъта Бельгийы премьер-министр Александер Де Кроо. Басастис, нæмттæй кæй нæ зоны, чи кæ-ны ахæм агитаци – федералон америкаг хицауады минæвæрттæ, æви хисæрмагонд фирмæты консультанттæ, фæлæ, дам, æмбæрстгонд у уый æмæ паддзахадон æмвæзадыл ист уынаффæ куы нæ уыдаид, уæд ницавæр консультанттæ бауæндыдаиккой Европæйы сæудæджерадмæ сæ къухтæ сисын.
АИШ ам рамбылдтой – европæйаг газы базарады Уæрæсейы хай бацахстой æмæ æгъатырæй бавднæлдтой Европæйы стигъынмæ. «Стырдæр æрдхордæн» табугæнæг бынæттон элитæйæн йæ ахъаззаг хай кæд АИШ-ы агенттæ сты, уæддæр ацы хатт фæцудыдтой, нæ ныббыхстой хæларахаст халæн æргом митæ. Фæивтой сæ риторикæ – АИШ фылдæр æмцæдисон нæ, фæлæ конкурент у!!! «Ӕмткæй бындурон æгъдауæй ивы нæ позици нæ сæйраг конкуренттæм, фыццаджыдæр АИШ-ы æрдæм, кæцытæ сты нефт æмæ газы уæй кæнынады егъаудæр паддзахад. Ахæм уавæры нæ бахъуыдис æндæр цæстæй æркæсын нæ конкурентон хъуыддæгтæм», – фыссы Шарль Мишель.
9-10 февралы Брюсселы хуымæтæг дискусситæ нæ уыдзæн. Гæнæн ис, æмæ сæ фæстиуæгæн европæйаг бюрократтæ баныхас кæной бынæттон бизнесæн европæйаг масштабон субсидитæ дæттын райдайыныл. Ахæм закъоны проекты анонс рагацау сарæзта Эммануэль Макрон. Документы сæйраг темæ уыдзæн сыгъдæг технологитæ æмæ цифровизацийы рапарахатыл кусæг егъау æмæ рæстæмбис амалиуæг куыстуæттыл. Афтæмæй Европæйæн фæзындзæн фадат АИШ-мæ лидзæг бизнес бынаты æруромынæн. Цырддæр кусын сæ хъæуы фарстайыл, уымæн æмæ «лыгъды» процесс æххæстæй цæуы. Йæ фыстæджы Шарль Мишель бакодта æмбарынгæнæн термин «стратегион автономи», зæгъгæ, æмæ йын сбæлвырд кодта йæ мидис куыд масштабон паддзахадон æххуыс экономикæйы стратегион хæйттæн…
Афтæмæй Европæ фæдисонау тæхы Смитæй Кейнсмæ – раздæр базарадон механизмты фæрцы кусæг процессты бахъæудзæн паддзахадон æххуыс æмæ уæд Евроцæдисы дæр, куыд Китайы, Уæрæсейы æмæ АИШ-ы, райтынг уыдзæн паддзахадон капитализмы сектор. Уавæр тагъд ивы, Европæ та сындæггай змæлы. Нæ хъуыдымæ гæсгæ, паддзахадон капитализммæ рахызт Европæйæн æнцонтæй нæ бантысдзæн. Фендзыстæм.
Æмбарæм æй, анонсгонд паддзахадон æххуысад, иумæйаг еврæцæдисон резервон фондты арæзтадæн бахъæудзæн сæдæгай мин евромиллиардтæ. Уыдон кæцæйдæр сисын-ссарын бахъæудзæн. Налогты уæз фæфылдæр кæнын сæ бон не суыдзæн, уымæн æмæ æнæуый дæр бизнес лидзгæ кæны. Рæстæмбис цæрæг европæйæгты рагъы ног налогтæ куы баппарой, уæд та социалон змæстытæ райдайынæй тæссаг у. Коммуналон фиддонтæ сæм тынг сырæзтысты, фæстауæрцтæ æмæ æфтиæгтæ инфляци хæры – ног налогтæ никæй зæрдæмæ фæцæудзысты. Украинæйæн æххуыс фæкъаддæр кæныны фæрцы экономи скæнæн ис – уырдæм бирæ миллиардтæ цæуын хæцæнгарз æмæ гуманитарон æххуысы хуызы. Афтæмæй та АИШ-ы хицауад, уæлдайдæр республикон партион базыры минæвæрттæ Евроцæдисæй домынц Украинæйы хъуыддæгты фылдæр хайад исын.
Цы фæуой, куыд кæной уæдæ, нæ «гуманон, æнæтæригъæд» «европæйаг зæдтæ»?
Ам сын тынг феххуыс уаид инфляци фæкъаддæр кæныны фæдыл АИШ-ы закъон. Афтæ зæгъæн ис, æмæ уыцы закъоны фæрцы алыварсон æгъдауæй сæхи сраст кæниккой, ома, знаггадхæссæг æмæ хæларадхалæг у уæ закъон, æмæ уымæ гæсгæ не ‘мцæдисон хæстæй сæрибар стæм – нал кæнæм Украинæйæн æххуыс. Ахæм бындурон ныззылд саразын æнцон нæ уыдзæн – дæлбар у ЕЦ АИШ-æй бирæ цæмæйдæрты, уæлдайдæр та газæй ифтонгады. Æлхъывдадон газы сæйраг базарадгæнæг чи у, уый зонæм. Ноггуырд рæуæдау æдых кæй разындис ЕЦ æмæ барвæндонæй кæй фесæфта йæ аслам æрдзон газы æнæсайд партнеры, уый кæд нæма бамбæрстой, уæд – додой сæ къона.
Фæнда, нæ фæнда, фæлæ ам ис иу логикон хатдзæг скæнæн. Украинæйы хæсты нæма фæугæйæ, Уæрæсеимæ иумæйаг æвзаг не ссаргæйæ (техникон-экономикон æмвæзады уæддæр), АИШ-имæ экономикон хæст райдайæн НÆЙ!!!
Газы фæстауæрцтæ европæйаг æвæрæнты нырма дзæвгар сты. 9-10 февралы та бамбардзыстæм, суверенитеты æвæрæнтæ ма баззадис Евроцæдисы æви нæ.
ДАМБЕГТИ Иринæ
