«Алкӕмӕн йе ‘гъдау йӕ гакк у кӕмдӕриддӕр…»

                                                                                                                            Къоста

«Рӕстдзинад» ӕмӕ «Хурзӕрин» чи нӕ кӕсы, уый амондджындӕр у ацы дуджы. Амондджын ӕй уымӕн хонын ӕмӕ нӕ хъусы цытӕ кӕнӕм не ‘взагимӕ ӕмӕ не ‘гъдӕуттӕн  удӕтты. Фыссӕм, амонӕм зӕндтӕ кӕрӕдзийӕн, фӕлӕ сӕм нӕдӕр хъусӕг ис, нӕдӕр сӕ кӕсӕг. Къоста домдта: «Кӕрӕдзимӕ цы уайсадӕм, зӕгъут ма раст уӕ ныхӕстӕ».

Фаг у зӕндтӕ амонын, рахизын хъӕуы хъӕуӕг мадзӕлттӕм райсынмӕ. Бахатыр кӕнут, фӕдисы хъӕр чи кӕны, уыдон. Кӕмӕ хъӕр кӕнут не ‘взаг ӕмӕ не ‘гъдӕутты тыххӕй, чи уын сӕ бабӕстон кӕндзӕн, чи уӕ хъыг дары (Цӕдисы ныппырхы фӕстӕ) сӕ бахъхахъхъӕнын, се сфидар кӕнын?

Нӕхӕдӕг аххосджын, фӕдисы хъӕр цӕмӕ кӕнӕм,уый та ӕмбаргӕ дӕр нал кӕнӕм. Зӕндтӕ амонын ӕнцон у, зындӕр – сӕ саразын. Не ‘взаг ӕмӕ не ‘гъдӕуттыл цас уацтӕ ӕмӕ чингуытӕ ӕрцыд фыст (мӕхицӕй райдайгӕйӕ), уыдоны гонорарӕй ӕвзаг ӕмӕ ӕгъдӕуттӕ балхӕнӕн ис.

Ӕгъдӕуттӕ иу сты, фӕнды хъӕзныг амӕлӕт, фӕнды мӕгуыр,амӕлӕн бонӕй афӕдзы бонмӕ сӕ кӕндтӕ дӕр иу сты. Цӕмӕн аразӕм марды ӕхсӕвӕртӕй хисты фынгтӕ, цӕмӕн аразӕм алы фыццаг ӕртӕ сабаты дардыл фынгтӕ, цы тых бегара у ӕмӕ аразӕм дыууиссӕдзӕм бонтӕ. Куынӕ сӕ сараза зианджын – ничи йыл бахуддзӕн.

Нӕ фыдӕлтӕарæзтой ныгӕнӕн бон æмæ афӕдзы бон – иннӕ бонтӕ уыдысты уӕлӕнгай, хайад – иу дзы райстой ӕрмӕстдӕр сылгоймӕгтӕ.  Дыууиссӕдзӕм бонтӕ никуы уыд Цӕгаты дӕр ӕмӕ Хуссары дӕр. Хуссар Ирмӕ ӕрбахауд Гуырдзыстонæй, Цӕгат Ирмӕ та – Хуссар Ирӕй.

Дыууӕ ныхасы мӕрддзыгой адӕмы тыххӕй. Табæты уӕлхъус фыццаг ралӕууы, фыдохы ӕмбырд чи байгом кӕны, ахӕм адӕймаг. Цымӕ уый цӕуылнӕ фӕзӕгъы сылгоймӕгтӕн дӕр ӕмӕ нӕлгоймӕгтӕн дӕр, цы уӕлӕдарӕсы ‘рбацӕуынц, уыдӕтты тыххӕй. Гомсӕры тыххӕй нал дзурӕм: урс хӕдӕттӕ, цыбыр дысджынтӕ – нӕй гӕнӕн нӕлгоймӕгтӕн. Арт ӕмӕ фӕнык нал ис нӕ сылгоймӕгтӕн, бирӕтӕ зианмӕ цӕуынц денджызы былмӕ цӕуӕгау, сӕ  дзаумайы хатт бирӕтӕн здӕхт вӕййы цины хъуыддӕгтӕм, кӕлмӕрзӕнтыл нал дзурӕм.

Ныхасы бар кӕмӕн раттынц, уый дӕр сӕ хъуамӕ зӕгъа. Зӕгъа, фӕсивӕд чызгӕй – лӕппуйӕ цыдысты лӕггад кӕнынмӕ, ныр систы фынджы рӕбинаг цӕджындзытӕ. Сбадынц, хӕрынц дырусыгӕй, нуазынц. Ирон фынгтӕ нуазын ӕмӕ хӕрыны тыххӕй не сты, уӕздандзинад, ӕгъдауы фӕдыл арӕзт сты. Абайты Уасо ирон фынджы рахуыдта академи. Къоста та загъта: «Уазӕгӕн йӕ фӕллад сафы, зианджынӕн – йӕ хъыг».

Тамако дымын фынгыл, уӕлдайдӕр зианы фынгыл стыр худинаджы хъуыддаг у. Нӕхи ницы уынӕг скӕнӕм ахӕм рӕстӕджы, ӕттагон та йӕхи мидӕг фӕзӕгъы: адон сӕхӕдӕг ницыфенӕг куы сты.

Фыццаг хатт хъусын ӕз дӕр, сылгоймаг къухылхӕцӕг уыд, уыцы хъуыддаг. Уый дӕр нӕхи аххос у. Ахӕм фынгмӕ чи бацыд, ахӕм циндзинады рӕгъытӕ чи уагъта, уыдонӕй ферох, сӕр уӕле кӕй ис, гуыбын та – бынӕй.

Фыдӕлты рӕсугъд ӕгъдӕутты чи сафы,уыдонӕн уайдзӕфгӕнӕг нӕй. Нӕй уымӕн, ӕмӕ алчи дӕр иуварс ласы йӕхи. Махыл та нӕ цар кӕлы: «Чидӕр, дам, йӕ усӕй ӕфсӕрмы кодта ӕмӕ ӕнӕ зӕнӕгӕй баззад».

Фаг у «ӕфсӕрмытӕн», «уайсадынтӕн», «зӕндтӕ амонынӕн». Не ‘взаг ӕмӕ не ‘гъдӕуттӕм хъуыддагӕй бавналын хъӕуы.

Йе  ‘взаг, йе ‘гъдӕуттӕ кӕй нӕ хъӕуынц, уыдон ацӕуӕнт Ирыстонӕй ӕмӕ сын сӕ бынӕттӕм ӕркӕнӕм Сирийӕ Ирыстонмӕ йӕ быцъынӕг чи тоны, уыдоны. Кӕд алыгъдысты ирӕттӕ Турк ӕмӕ Сиримӕ, уӕддӕр абон дӕр зонынц се ‘гъдӕутты, се ‘взаг, райгуырд дзы фысджытӕ дӕр (Бакӕсут ж. «Фидиуӕг», 2018 аз, №1 ).

Чи нын хъуамӕ зӕгъа, уе ‘взаг сахуыр кӕнут, уе ‘гъдӕуттӕм ӕркӕсут, цӕуылнӕ фӕзмут иннӕ адӕмты? Ӕппындӕр ничи! Ралӕууыд ахӕм дуг æмæ алчи цырын арт скодта йӕ гуылы бынмӕ. Мах та йӕм ӕндзарӕм ӕхсӕлы. Лӕбурынц алы ‘рдыгӕй Нартӕм, Алантӕм, «Симд» ӕмӕ иннӕ кӕфтытӕм, не ‘гъдӕутты ахсджиагдӕртӕм ӕмӕ цы…мах сӕм кӕсӕм дардӕй.

Нӕ фыдӕлтӕ кӕсын – фыссын куы нӕма зыдтой, уӕд Нарты дзыхӕй дӕр дзырдтой,фӕндыримӕ дӕр сӕ ӕххӕст кодтой. «Ирон фӕндыр» цалынмӕ мыхуыры нӕ рацыд, уӕдмӕ йӕ Ир зыдтой ӕнӕ кӕсгӕйӕ, кодтой сӕ заргӕ дӕр. Цы лӕппу уыд уый, кафын, зарын, бӕхыл хъазын чи нӕ зыдта?.. Цы чызг уыд уый, фӕндырцӕгъдын, йӕ фӕндыримӕ кафын чи нӕ зыдта?… Цы нӕлгоймаг уыд – фынг йӕ уагыл ауадзынмӕ чи нӕ рӕхст?.. Абон та… Фӕцудыдтой сеппӕт дӕр, кӕсӕм сӕм дардӕй,ныууагътам сӕ ӕххуырсгӕ музыкӕйы ӕвджид, нӕ иугай ансамблтӕн.

Уынӕм, зонӕм алцы дӕр, фӕлӕ сӕм  фыддӕрадӕнгӕнӕгау не ‘вналӕм.

Махӕн не ‘гъдӕуттӕ стыр хъомыладон фарстытимӕ уыдысты баст. Хӕрын ӕмӕ нуазыны тыххӕй сӕ не ‘рымысыдысты нӕ фыдӕлтӕ. Дзуары бонты хуыдтой бӕрӕгбӕттӕ. Цӕмӕн? Нысангонд бонтӕ уыдысты адӕмӕн, цыдысты кӕрӕдзимӕ Цӕгатӕй Хуссармӕ, Хуссарӕй Цӕгатмӕ кӕм бӕхыл, фылдӕр та – къахӕй. Цалдӕргай бонты – иу фӕбадтысты, фӕныхас кодтой,кӕстӕртӕ-иу бӕстон базонгӕ сты, цы куывдтытӕ кодтой, уыдон кӕстӕртӕн уыдысты зондамонӕнтӕ. Абон та…

Дзуармӕ адӕм цӕуынц кувынмӕ, лӕгъстӕмӕ, уӕздан ӕмӕ ӕмбӕлон дарӕсы. Абон та…Ир цӕмӕй Ир сты, уымӕ ис ӕрмӕстдӕр иу фӕндаг. Ӕндӕр фӕндӕгтӕ та чи агуры, уый йӕ адӕмы хорз хъуыддӕгты мӕт нӕй.  Дзуары мысайнӕгтӕй рӕсугъд хъуыддӕгтӕ бакӕнӕн ис.  Иутӕ сӕ аразынц, аннӕтӕ сӕ сӕхимӕ ссивынц. Макӕ зӕгъӕг сын нӕй, уымӕн ӕмӕ бӕрндзинад йӕхимӕ ничи исы. Цы фӕцис нӕ кувӕг, нӕ дзуары лӕг, алцӕмӕн дзуапп чи лӕвӕрдта,уыцы буц хистӕр?

Хъодыйыл ма чи дзуры, уайдзӕф кӕнын нӕ сӕрмӕ нал хӕссӕм, ӕндӕра йӕ фадыбарц кӕмӕн нӕ бӕззы, уый дзуары бынмӕ нӕ, ирондзинады тӕфтыл уадзинаг дӕр нӕу.

Никӕцы хъуыддаджы бады нӕ дзырд кӕрӕдзийыл. Уайдзӕфӕй куы тӕрсиккам, уӕд чызджы къухылхӕцӕгӕй не ‘рвитиккам, ӕлхӕнгӕ хӕбизджынтимӕ дзуармӕ нӕ цӕуиккам, ӕнӕ хонгӕйӕ фынгмӕ нӕ цӕуиккам, агты уӕлхъус нӕхи не ‘фсадиккам.

Цымӕ уыцы «къухылхӕцӕг» куы сразы чындзы къухыл рахӕцыныл, уӕд цӕуыл хъуыды кодта? Цы йӕ хондзӕн уыцы чындз, стӕй лӕппуйӕн цы ба-вӕййаг уыдзӕн? Нӕмттӕ кӕй ӕрымысдзӕн,  уый нӕ уырны, фӕлӕ ирондзинады кинайыл сӕрзӕт рӕбыныл худинаджы гакк кӕй сӕвӕрдта, ууыл хъуыды дӕр нӕ акодта.

Иннӕ фарст. Цымӕ чызджы хӕдзары дӕр ӕмӕ лӕппуйы чындзӕхсӕвы дӕр фынджы хистӕр – сидтамонӕг куы куывта, уӕд къухылхӕцӕгы цы рахуыдта?

Раздӕр ахӕм хъуыддӕгтыл кодтой худинаджы зарджытӕ, абон сын хуымӕтӕг уайдзӕф дӕр нал кӕнӕм. Ирон адӕммӕ баззад ӕмбисонд: «Алцы дӕр хӕдзарӕй цӕуы». Дзӕкъул, дӕумӕ дзурын, къӕсса, ды йӕ бамбар».

Хӕмыцаты Роман ӕмӕ Соттиты Риммӕйы сагъӕстӕ сты фыст газет «Рӕстдзинад»-ы фæрстыл. Сӕ катай цӕуыл у, уый никӕмӕ бахъардта, куы бахъардтаит, уӕд афонмӕ исчи загътаит: «Уӕ исчи, кӕм дӕ ‘мӕ цы фӕдӕ!»

Ӕгъдауыл чызг ӕмӕ лӕппуйы баиу дзурӕг уыд  хӕстӕгдзинадыл дыууӕ хӕдзарӕн дӕр ӕмӕ дыууӕ мыггагӕн дӕр. Арӕх уыцы хӕстӕгдзинад сырӕзы дыууӕ нацийы ‘хсӕн дӕр.

Уастырджи, ракӕс, цӕмӕй бынтондӕр нӕ фӕуӕм фыдвӕндаг. Нӕ буц, куырыхон хистӕртӕ, цӕуылнӕ кӕнут фӕдисы хъӕр, цӕмӕн рӕдийын кӕнӕм нӕ кӕстӕрты.

Цӕмӕн нӕм баззад ӕмбисонд: «Лӕджы базондзынӕ фынгыл ӕмӕ фӕндагыл». Сӕ иуӕн Уасо радта дзуапп: «Ирон фынг у академи». Абон ӕм мах цы цӕстӕй кӕсӕм,уымӕй тагъд суыдзӕни ликбез.

Ирон циндзинады фынгтыл нал ис зард, кафт, фӕндыры цагъд. Ӕххуырсгӕ хъуыддӕгты ӕвджид сӕ бакодтам.

Хетӕджы бын цы стыр ӕмӕ нӕртон симд вӕййы, уый йӕхӕдӕг цӕй аргъ у. Уыди рӕстӕг, цы лӕппу, кӕнӕ-иу  цы чызгмӕ не ‘рхауд кафты рад, уый – иу уӕнгтӕхъилӕй ацыд сӕхимӕ. Ныр сӕм ӕххуырсгӕ музыкӕ хъаргӕ дӕр нал кӕны. Цингӕнӕн бонты-иу ирон хъазт куыд сырӕзт, цы уавӕрты фылдӕр кодта, уый абоны фӕлтӕр зонгӕ дӕр нал кӕнынц. Ӕмӕ кӕй аххос у – мах, хистӕрты.

Уыцы цингӕнӕн бонтӕ фӕсивӕдӕн уыдысты сӕ арӕхстдзинӕдтӕ ӕв-дисӕн бонтӕ, уым-иу бамбӕрстой мидбылхудт ӕмӕ цӕстӕнгасӕй сӕ кӕрӕдзи сомбоны цардуарзаг фӕлтӕр.

Дуг йӕ бон калы, фӕсивӕд нӕм хорз ис, фӕлӕ царды уавӕртӕ тынг ӕрбакъуындӕг кодтой царды авналӕнты. Ирыстоныл бирӕ зиӕнттӕ ӕрцыд, нӕ фӕсивӕдӕй бирӕ фесӕфтам.  Цы рӕстӕг ралӕууыд, уый та нӕ домы дывӕлтӕр тых, дывӕлтӕр хъару.

Ныхасӕй рахизӕм хъуыддагмӕ. Нӕ куывдты, чындзӕхсӕвты, дзуары ӕмӕ зианы бонты уыдӕппӕт машинӕтӕ цы пайда радтынц, уый бӕрӕг нӕу.  Чындзхӕсджытӕй сӕрмагонд хӕс кӕмӕн нӕ вӕййы, уый кӕдӕм цӕуы, уый нӕ фыдӕлтӕ хуыдтой хъӕмпхор уазӕг.

Тагъд къухылхӕцӕг ничиуал акомдзӕн, уымӕн ӕмӕ сӕ нӕ абоны ӕгъдӕуттӕ бастигъынц.

Ӕгъдӕуттӕн сӕ дзӕбӕхты агурын хъӕуы. Фаг у цы фӕфыстам, уыдонӕн. Ӕртымбыл, ӕрбадын хъӕуы Иры куырыхонты Цӕгатӕй Хуссармӕ ӕмӕ бауынаффӕ кӕнӕм не ‘гъдӕутты хӕрзтӕ ӕмӕ мӕгуыраудзинӕдтыл.

Хъуамӕ нӕм бахъара иу хъуыддаг: ӕгъдаухалджытӕ Ирыл цъыф калынц, ӕгады бынатмӕ йӕ ӕппарынц. Ӕгъ-дӕуттӕ нын фыдӕлтӕ ныууагътой ӕмӕ сӕм ракӕсӕм ӕмӕ зӕгъӕм: хистӕр фӕлтӕр нӕлгоймагӕй, сылгоймагӕй, фӕсивӕд ӕмӕ кӕстӕртӕ хъуамӕ зоной сӕ бынат,сӕ бартӕ. Къухылхӕцӕгӕй цы сылгоймаг ацыд, уый цъыф  бакалдта ирондзинадыл,  йӕ хъуыдыйы кӕрон дӕр нӕй, Иры уӕздан ӕгъдӕуттыл ихджын дон кӕй рауагъта.

Ацы ахсджиаг фарстытӕ комкоммӕ хауынц Иры Стыр Ныхасмӕ. Уым дӕр иу лӕг ницы бакӕндзӕн, куынӕ йын уа рӕстмӕ ӕххуысгӕнджытӕ. Йӕ фӕзындӕй фӕстӕмӕ  уӕз ӕппарӕм йӕ сӕргълӕууӕгмӕ, иннӕты ӕххуыс рӕстмӕ нӕ зыны.

Мӕгуырау хъуыддаг у, нӕ адӕмы егъау хай ирон газеттӕ ӕмӕ журналтӕ кӕй нӕ кӕсынц, уыцы хъуыддаг. Нӕ дарынц сӕ хъус ирон ралӕвӕрдтӕм дӕр. Ацы хъуыддаг сӕйраджыдӕр хауы нӕ горӕттӕм. Йӕ сывӕллӕтты ирон ӕвзагӕй чи иртасы, уыдон дӕр горӕтты цӕрынц. Иры  интеллигенцийӕ ирон ӕвзаг  ӕмӕ ирон ӕгъдӕуттыл уырыссагау чи дзуры, уыдон дӕр хъуыддагӕн ӕххуыс кӕнынц зады бӕсты донӕй.

Туркаг поэт Цъӕхилты Яхъя нӕ съездтӕй иу рӕстӕджы афтӕ загъта: «Ӕз ӕрцӕуын ардӕм ирон ныхасмӕ байхъусыны тыххӕй. Сымах та дзурут уырыссагау, уырыссагау та ӕз нӕ зонын».

Мӕ  ныхас ӕлхынцъ кӕнын ахӕм хъуыдыимӕ.  Ӕвзаг ӕмӕ ӕгъдауцух не стӕм ӕмӕ сӕм раздахӕм не ‘ргом. Абон цы иугӕйттӕм тӕхуды кӕнӕм сӕ  рӕсугъд ныхасы тыххӕй, уыдон хъуамӕ сбирӕ уой. Ӕгъдаухалджытӕн сӕ бадт, сӕ фынгмӕ цӕуын нӕ хъӕуы, кӕрӕдзи фылдӕр уарздзыстӕм уӕд, не ‘взаг ӕмӕ не ‘гъдӕуттыл ӕнувыд куы уӕм. Уыдон нын куы нӕ уой, уӕд Ир ӕмӕ Ирыстон  нал уы-дзысты, цъыфмӕ сӕ куы ӕппарӕм, уӕд та Ир ӕгадмӕ цӕуынц.

Нӕхи ӕрӕмбарӕм, цы аразӕм, ууыл та хъуыды хъӕуы.

Плиты Гацыр

Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.