Нæ адæмæн историон бон

8 ИЮНЬ – ХУССАР ИРЫСТОНЫ СОВЕТИЗАЦИЙЫ БОН

Кæд раздæр 8 июны бон – Хуссар Ирыстоны Советизацийы бæрæгбон нæ адæм нысан кодтой цытджын æгъдауæй, уæд ныр цасдæрбæрцæй рохуаты аззад.  Уыцы бонæн Хуссар Ирыстоны историйы ис йæхи ахадæн бынат. Уый стыр ролы ахъазыд  нæ адæмы сæрибаргæнæг тохты.  Ацы нысаниуæгджын бон баст у ивгъуыд æнусы 20-æм азты Гуырдзыстоны æрдыгæй ирон адæмы геноцидимæ. 

1917 азы Уæрæсейы социалистон революцийы фæуæлахзизы фæстæ сæ бартыл дзурын райдыдтой Хуссар Ирыстоны адæм  дæр.

Историон зонæдты кандидат Пухаты Къоста куыд банысан кодта, афтæмæй 1918 азы майы  Советон Уæрæсейæ Гуырдзыстон куы рахицæн æмæ меньшевиктæ хицауиуæгадмæ куы æрцыдысты, уæд Фæскавказы кусæг адæм сæ барты сæрыл активондæр æмæ нысанмæздæхтдæрæй тох кæнын райдыдтой.   1919 азы Кавказы крайкомы пленумы райст æрцыд уынаффæ гæрзифтонг растады тыххæй. Гæрзифтонг растад райдайын фæнд цыд  Октябры революцийы бон. Æмбæлон  директивæ æрвыст æрцыд Фæскавказы æппæт большевикон организацитæм, уыцы нымæцы Хуссар Ирыстоны партийы округон комитетмæ дæр. Уыцы рæстæджы Хуссар Ирыстоны дæластæрдон округон комитеты сæрдар уыд Санахъоты Владимир (Серо). Фæстæдæр уый куыд дзырдта, афтæмæй директивæ куы райста, уæд партийы округон комитет йæхи цæттæ кæнын райдыдта гæрзифтонг растадмæ Гуырдзыстоны меньшевиты хицауады ныхмæ. Фæлæ уыцы хабар базыдта Гуырдзыстоны меньшевикты хицауад æмæ ма растадмæ дыууæ боны куыд хъуыд, афтæ Кавказы партийы крайком аскъуыддзаг кодта растад фæстæдæр рæстæгмæ аргъæвын, цæмæй меньшевиктæ макæй æрцахстой æмæ бафхæрой, уый тыххæй,  фæлæ йын цæмæдæр гæсгæ рæстæгыл нæ бантыст йæ фæндон бынæттон комитеттæн фехъусын кæнын. Афтæмæй 23 октябры Дзауы æмæ Рукъы кæмттæ сæрибар æрцыдысты меньшевиктæй. Цхинвал ссæрибар кæнынмæ куы рацæйцыдысты, уæд Кавказы крайкомы æрдыгæй æрбахæццæ бардзырд, цæмæй растад урæд æрцæуа, уый тыххæй. Бардзырд кæй бафæстиат, уый фæстиуæгæн ахст æрцыдысты хæстон-революцион штабы  уæнгтæ. Бæрæг нæу ацы  хъуыддаг барæй арæзт уыд æви æнæбары, фæлæ официалон литературæйы нысан æрцыд, ома, растад æргъæвд кæй æрцыд, уый алкæмæн фехъусын кæнынæн рæстæг нæ фаг кодта.

Ацы растады тыххæй хуссарирыстойнаг ирæттæн Гуырдзыстоны меньшевиктæ дзуапп радтой  карз террорæй. Гуырдзиæгтæ афтæ фенхъæлдтой,  растадонтæ куынæг æрцыдысты, æмæ 1920 азы январы акодтой се ‘фсад Ирыстонæй. Фæлæ та уый фæстæ Хуссар Ирыстоны революцион змæлд фæактивондæр ис, революционертæ сæхи цæттæ кæнын райдыдтой растадмæ. Уыцы архайд дæр базыдтой меньшевиктæ æмæ та ногæй Хуссар Ирыстонмæ æрбарвыстой се ‘фсады. Хуссар Ирыстоны дæластæрдон комитеты уæнгты æмæ сæдæгай рæнхъон партионты бахъуыд Цæгат Кавказмæ ацæуыны сæр æмæ уым сарæзтой хуссарирыстойнаг революцион бригадæ.

Уыдон иуран нæ бадтысты æмæ та 1920 азы 28 майы аскъуыддзаг кодтой  Хуссар Ирыстоны меньшевиктæй ссæрибар кæнын. 31  майы рацыдысты Дзæуджыхъæуæй æмæ ссæрибар кодтой Рукъ æмæ Уанелы, Дзауы дæрæн æрцыдысты меньшевикты æфсады сæйраг тыхтæ, уацары систой 250 салдаты, иннæ салдæттæ фæстæ алæууыдысты Цхинвалмæ.

Революционертæ ссæрибар кодтой Чъех æмæ æндæр хъæуты æмæ 7 июны æрхæццæ сты Цхинвалмæ дæр  æмæ йæ ссæрибар кодтой изæрмæ, горæты æрæвæрдтой революцион фæтк, арæзт æрцыд революцион комитет Абайты Владимиры сæрдариуæгадæй, Габуты Исмел та нысан æрцыд комендантæй. 8 июны горæты ауагъдæуыд митинг æмæ Ревком уыцы митинджы Онæй Душетмæ расидт Советон хицауиуæгад.

Уыцы рæстæджы цы цаутæ æрцыд, уыдон Хуссар Ирыстоны историйы нысан æрцыдысты меньшевикон Гуырдзыстоны æрдыгæй фыццаг геноцидæй.

20-æм азы геноциды рæстæджы гуырдзиæгты къухæй фæмард сты  5279 адæймаджы, уыдонæй 1375 уыдысты сылгоймæгтæ, 1844 – сывæллæттæ, 15 мин адæймаджы та амардысты Хуссар Ирыстонæй хæхты сæрды Цæгат Ирыстонмæ куы лыгъдысты, уæд алыгъуызон низтæ æмæ уазалæй. Иумиагæй сисгæйæ Хуссар Ирыстоны цæрджытæй фæхъуыд цæрджыты 20 проценты.

Уыцы геноцидæй кæд бирæ азтæ рацыд, уæддæр  хуссарирыстойнаг адæм сæ политикон курс нæ аивтой æмæ та 90-æм азты дæр Гуырдзыстоны фашистон режимы æрдыгæй бавзæрстой радон геноцид, афтæмæй  1992 азы 29 майы райст æрцыд хæдбардзинады акт. Æппæт уыцы къахдзæфтæ Хуссар Ирыстоны æркодтой нымад хæдбар паддзахадмæ.

Уæдæ зæгъæн ис уый, æмæ 1920 азы 8 июны бон у хуссайраг ирæтты  националон-сæрибаргæнæг тохы нысаниуæгджын  бон æмæ йæ нæ хъæуы рох кæнын.

Тедеты Индирæ