Ӕрæджы Джо Байден Украинæйæн ныфс бавæрдта, зæгъгæ, уын кассетон хæстон æрмæджытæ ратдзынæн, цæмæй уæ размæабырст æнтыстджын уа. Дыууæ боны фæстæ Украинæйы æфсæддонтæ горæт Токмакы сабыр цæрæг адæмы ныхмæ спайда кодтой кассетон хæстæрмæгæй.
Уый та ууыл дзурæг у, æмæ кассетон хæстæрмæджытæ уый размæ ласт кæй æрцыдысты Украинæйы территоримæ æмæ сæ кой та уый фæстæ кæй ракодтой. Ахæм методтæй рагæй пайда кæнынц АИШ. Зæгъæм, фарон реактивон системæтæ «Хаймарс» раттыны кой цы бон скодтой, уыцы изæр дзы украинæйаг хæстонтæ хæсты быдыры пайда кæнын райдыдтой.
АИШ ныфсытæ æвæры дунейы æхсæнадæн, ома, украинæгты бафæдзæхстон, цæмæй дзы Уæрæсейы территоримæ ма фехсой. Фæлæ кæуыл ис æууæндæн? АИШ-æн дæр, æмæ Украинæйæн дæр сæ къухдариуæгад фæлитойтæ æмæ тугдзыхтæ сты, хуымæтæг адæмы мæт кæм кæнынц. Ӕмæ кассетон хæстон æрмæджытæ та фылдæр зиан хæссынц сабыр цæрæг адæмæн – хæстонтæн сæхи бааууон кæныны фадат вæййы. Банысан кæнын ма хъæуы уый дæр æмæ фарон АИШ-ы президенты пресс-секретарь Джен Псаки йæ раныхасы æртхъирæнтæ кодта Уæрæсейы æфсæддонтæм, кассетон хæстон æрмæджытæй куыд нæ спайда кæнат, зæгъгæ.
Уæдæ цы нысан кæны АИШ-ы ацы къахдзæф?
Фыццаджы уал уый, æмæ Украинæйы æфсæддонтæн размæ абырсыны фадат кæй нал ис – размæбырсæг æфсад кассетон хæстон æрмæджытæй никуы фæпайда кæны, стæй сын сæхицæн разиан кæндзысты. Кассетон хæстæрмæг радтын ма нысан кæны, украинæйаг æфсæддонтæм фаг кæй нал ис хуымæтæджы хæстон æрмæджытæ æмæ сæ хъуамæ баххæст кæной æндæр истæмæй. Банысан кæнын ма хъæуы уый дæр, æмæ кассетон хæстон æрмæджытæй нæ ныппырх кæндзынæ блиндажтæ æмæ акъоптæ. Фылдæр сæ пайда кæнынц адæмы æмæ хуымæтæджы хæстон техникæйы ныхмæ. Ӕппæт адæттæ бахынцгæйæ, зæгъæн ис, Украинæйы æфсæддонтæ активонæй кæй нал хъавынц размæ абырсынмæ, фæлæ кæй æнхъæлмæ кæсынц уæрæсейаг æфсæддонты контратакæмæ.
Кассетон хæстæрмæгæй украинæйаг хæстонтæ ныры онг дæр арæх пайда кодтой – суанг 2014 азæй фæстæмæ. Фæлæ сын сæ фыдракæндтыл дунейы æхсæнад куырмы ‘фсон скодта. Ныр Украинæйы фарс-хæцджытæ зынгæ фæкъаддæр сты, фæлæ уæддæр хурныгуылæйнаг бæстæты къухты ис дзыллон информацийы фæрæзты фылдæр хай æмæ та сæ нæ бауадздзысты æфхæрын.
Цы сты кассетон хæстæрмæджытæ?
Кассетон ракетæ кæнæ кассетон сармадзаны нæмыг конд вæййы контейнертæй æмæ фехсыны фæстæ уæлдæфы райхæлынц. Зæхмæ та æркæлынц ихуарды хуызы æмæ хъæбæрыл куыд æмбæлынц, афтæ срæмудзынц. Ис ма дзы ахæмтæ дæр, кæцытæ уæлдæфы срæмудзынц таймермæ гæсгæ æмæ се схъистæ фæйнæрдæм атæхынц. Йæ тæссагдзинад уый мидæг ис, æмæ «дзы кæцыдæртæ не срæмудзынц æмæ дæсгай азты фенхъæлмæ кæсынц» сæ амæттæгтæм. Зæгъæн ис афтæ, æмæ кассетон хæстæрмæгæй цы территорийы спайда кæнынц, уый цæрынæн нал фæбæззы. Кæннод та дзы сапертæ хъуамæ азилой æмæ сæ æруидзой, æмæ уымæн та рæстæг дæр бирæ хъæуы æмæ финансон фæрæзтæ дæр.
Кассетон хæстон æрмæджытæй фылдæр хæттыты хуымæтæджы цæрджытæ кæй бабын вæййынц, уый тыххæй 2008 азы фæндон рахастой, цæмæй дзы мауал пайда кæной æмæ дзы кæцы бæстæты гарзджын тыхтæм ис, уыдон та сæ скуынæг кæной. Ацы Конвенци бафыстой 120 бæстæ-йы, фæлæ сæ хыгъды АИШ, Уæрæсе æмæ Украинæ не сты. Уæрæсе æнхъæлмæ каст АИШ-мæ, цæмæй иумæ бафыстаиккой сæ къухтæ ацы Конвенцийыл. АИШ не сразы, уымæн æмæ йæм ис бирæ кассетон хæстæрмæг æмæ йæ фæндгæ та кæны дзæвгар адæмты скуынæг кæнын.
Ацы тæссаг хæстон æрмæг барвæндонæй абоны онг ничи скуынæг кодта. Афтæмæй та сæ фæсауæрцтæ бирæ сты. 1970 азæй 1990 азты онг кассетон бомбæтæ арæзтой 34 бæстæйы. Æниу, дзы къаннæгдæртæ дæр дзæвгар ис – гранаттæ, ракетæтæ, сармадзаны нæмгуытæ, кассетон ракетæуадзæнтæ æмæ афтæ дарддæр. Æдæппæт сты 210 хуызы бæрц. Ныридæгæн 87 бæстæйы гарзджын тыхтæм ис кассетон хæстæрмæджытæ. Кæд æмæ зианхæссæг сты сабыр цæрæг адæмæн, уæд-дæр дзы 16 бæстæйы газджын тыхтæ спайда кодтой хæстон архæйдтыты рæстæджы. Фыццаг дзы спайда кодтой немыцæгтæ Дыккаг дунеон хæсты 1943 азы. Стыр ныфс дзы æвæрдтой, æнхъæлдтой, зæгъгæ, Сырх Æфсад лидзинаг фæуыдзысты сæ тасæй. Фæлæ сæ фæндтæ нæ сæххæст сты. АИШ дзы комкоммæ спайда кодта Вьетнамы, Афганистаны æмæ Иракы, фæлæ ма дзы йе ‘мцæдисонтæн дæр цалдæр хатты радта. Советон Цæдис дæр дзы пайда кодта Афганистаны хæстон архæйдтыты. Спайда ма дзы кодтой Израиль æмæ Стыр Британи дæр. Гуырдзыстон дæр фæстæ нæ фæлæууыд йæ тугдзых æмцæдисонтæй – 2008 азы хæсты активонæй пайда кодта кассетон хæстæрмæгæй Хуссар Ирыстоны цæрджыты ныхмæ. Стыр зиæнттæ ма баййæфтой Азербайджаны, Албанийы, Кувейты, Хуссар Ливаны, Лаосы, Эритрейы, Эфиопийы, Чады, Хорватийы, Черногорийы цæрджытæ, кæцытыл абоны бон дæр тынг æндавынц уыцы мæлæтхæссæг хæстæрмæджытæ. Югославийыл туджы зæйтæ куы рауагътой НАТО-йы коалици, уæд уым дæр сабыр цæрæг адæмы ахæм хæстæрмæгæй куынæг кодтой. Ӕдæппæт Югославийыл æрæппæрстой 350 мин тоннæйæ фылдæр кассетон хæстæрмæджытæ.
Вьетнамы хæстон архæйдтытæ рагæй нал ис, фæлæ кассетон хæстæрмæгæй нырма дæр тынг тыхсынц – æрвылаз дæр Вьетнам æмæ Лаосы спырх вæййынц кассетон минæтыл 300 адæймагæй фылдæр. Америкæйаг пилоттæ-иу хæстон ратахтыты рæстæджы сæ кассетон бомбæтæ куы нæ æрæппæрстой, кæм сын загътой, уым, уæд-иу сæ кæмфæнды дæр æркалдтой. Уымæн æмæ ахæм хæстæрмæгимæ хæдтæхæгæн аэродромы æрбадын тæссаг у – гæнæн ис æмæ срæмудзой. Афтæмæй миллуангай тоннæтæ калд æрцыд сабыр цæрæг адæ-мы территоритыл æмæ байдзаг кодтой минæтæй стыр фæзуæттæ.
Уæрæсейы позици кассетон хæстæрмæгмæ æндæрхуызон у, ома, алы æхсæнгарз дæр æрымысыдысты адæймаг амарынæн. Кæд æмæ авиабомбæ иу срæмыгъдæн зæххимæ араст кæны бирæуæладзыгон хæдзар, уæд кассетон бомбæ цæмæй къаддæр у йæ тæссагдзинадæй. Кассетон хæстæрмæг эффективон у фистæг æфсады ныхмæ, æрмæст дзы нæ хъæуы сабыр цæрæг адæмы ныхмæ пайда кæнын.
АИШ кассетон хæстæрмæг кæй радта Украинæйæн, ууыл не сразы сты Франц, Испани, Швеци, Бельги, Германи æмæ ма æндæр европæйаг бæстæтæ. Фæлæ уыдоны чи фæрсы? Цагъайраг хъуамæ йæ бынат зона æмæ уæлдæйттæ ма дзура.
ДЖИОТЫ Алыксандр
