Ирон адæммæ цы бирæ рæсугъд æгъдæуттæ уыдис, уыдонæй сæ иу у – кафты æгъдау. Раздæр адæм хъæлдзæгдæр уыдысты æмæ-иу хъæубæстæй искæуыл исты хорздзинад куы æрцыдис, уæд-иу сарæзтой хъазт. Ахæм стыр хъазт-иу сарæзтой сæ бæрæгбонтæ нысан кæныны рæстæджы дзуæртты бын дæр. Æмæ, канд цинаджы рæстæджы нæ арæзтой хъазт, фæлæ ма-иу фæскуыст, изæрыгæтты æрбамбырд сты хъазæн фæзмæ æмæ-иу сæ къæрццæмдзæгъд уæларвмæ хъуыст.
Куыд хуызæй, афтæ мидисæй дæр, ирон кæфтытæ æнгом баст уыдысты царды уавæртимæ æмæ æвдыстой фыдæлты царды уаг. Аив, мидисджын кæфтытæ фæзындысты æмæ равзæрдысты куыстæгты бындурыл. Æмæ адæмæн сæ царды уавæртæ куыд хуыздæр кодтой, афтæ аивдæр, мидисджындæр кодтой сæ кæфтытæ æмæ зарджытæ дæр. Ахæм рæзты фæндагыл цæугæйæ ирон кæфтытæ æмæ цæгътытæн та уыдис сæхи сæрмагонд хуыз æмæ мидис.
Цхивалы районы администрацийы культурæйы хайады сæргълæууæг Гаглойты Ростик нын куыд радзырдта, афтæмæй-иу хъазтмæ цы чызг цыдис, уый-иу йæхи хорз сарæзта, цæмæй искæцы усгур лæппуйы зæрдæмæ фæцыдаид. Чызг-иу иугæр хъазтмæ рахызт, уæд-иу архайдта йæхи æгъдауыл равдисыныл. Уæлдай ныхас скæныны бар ын нæ уыд, искæмæ фæхудын дæр ирон æгъдау нæ амыдта. Хæдзары 2-3 хойæ куы уыдаиккой, уæд хистæр йеддæмæ иннæтæ хъазтмæ нæ цыдысты. Кæстæр куы ацыдаид хистæры разæй, уæд уый уыдаид стыр худинаг. Хистæрæн уал фæндаг лæвæрд цыдис, стæй уый куы ацыдаид, уæд бар лæвæрд цыдис кæстæрæн. Абон зæгъæн ис æмæ уыцы æгъдау ирон адæмы æхсæн рох кæнын райдыдта. Зæгъæн ис æмæ хистæр кæстæр нал хицæн кæнынц, кæмæн куыд райхъал вæййы йæ амонд, афтæ йæ ссары. Уыдис-иу афтæ дæр æмæ -иу хистæр хо уындæй кæнæ зондæй æххæст нæ уыдис, фæлæ уæддæр йæ кæстæр хотæ быхстой, кад ын кодтой, цæмæй ма фегад уыдаид. Кæстæр хо мой ницæй тыххæй скодтаид, уæд-иу хистæры ничиуал ракуырдтаид. Хæдзары цы нæлгоймæгтæ уыд, уыдонæй дæр хъазтмæ ацæуыны бар уыдис æрмæстдæр усгур лæппуйæн. Уый-иу йæхимæ дзæбæх базылд, йæ уæлæ-иу скодта дзаумайы дзæбæх, сæрак зæнгæйттæ, æвзист хъама, æвзист бæрцытæ, хорз уæлдзарм худ, дамбаца, афтæмæй-иу ацыдис хъазтмæ. Чызг та æнæмæнг хъуамæ скодтаид глази къаба, зæлдаг кæлмæрзæн, æвзист камари, æвзист кæнæ сыгъзæрин къухдарæн. Чызгæн хъазтмæ ацæуæн нæ уыд, цалынмæ бинонтæ сразы уыдаиккой уæдмæ, уæлдайдæр та æфсымæр. Æмæ-иу, уыдон куы сразы сты, уæддæр чызджы иунæгæй ауадзын худинаг уыдис. Æмæ-иу æй хъазтмæ бакодта йе ‘фсымæр кæнæ се `рвадæлты лæппутæй исчи. Кæд-иу хъазтмæ бирæ фæсивæд æрбамбырд ис, уæд-иу се ‘хсæнæй равзæрстой хъазтæн дзуапп чи дæтдзæнис, ахæм лæппу. Уый-иу æрлæууын кодта чызджыты, иуырдыгæй, куыдхистæрæй, кæстæрæн хистæры уæлейæ æрлæууын худинаг уыд, уымæ гæсгæ алчидæр йæ бынат зыдта. Афтæ рæгъæй-иу æрлæууыдысты лæппутæ дæр æмæ-иу сæ чъегъре бафæдзæхста, цæмæй сæ йæхи гъæдæй мачи ракафа, цалынмæ йæ рад æрцæуа, уæдмæ. Уыдонмæ гæсгæ чызг фæндырдзæгъдæг дæр фæндыр нæ райстаид, цалынмæ йын йе ‘фсымæр кæнæ йе ‘рвад нæ загътаид, уæдмæ. Йæ цуры та хъуамæ лæууыдаиккой йе ‘фсымæртæ кæнæ йæ хæстджытæй исчи, цæмæй иунæг ма уа.
Фæндырдзæгъдæг-иу раздæр `рцагътаид Тымбыл кафты цагъд æмæ Хонгæ кафты цагъд, стæй уый фæстæ та Симды цагъд.
Чызг кæнæ лæппу куы фæкафынц, уæд-иу чызгæн скад кæныны тыххæй сын æхстой сæ къæхты бынмæ. Уымæ гæсгæ-иу æрцыдис æнамонд цау дæр фæмард-иу чызг кæнæ лæппу.
Хъазт-иу куы фесты, уæд лæппуйы цалынмæ хъазты чъегъре аивтаид, уæдмæ йын чызджы кафæн фæзы уадзыны бар нæ уыд.
Хъазты уазджытæ куы уыдаид, уæд уыдонæн хуыздæр æгъдау лæвæрдтой. Фылдæр рæстæг сын лæвæрдтой кафынæн.
Ахæм цины рæстæджы-иу сæ арæхстдзинад æвдыстой бæхыл бадынæй, милмæ æхсынæй. Хъызт зымæг куы уыдаид æмæ чызг ихæнæй куы мардаид, уæддæр хъаз-тæй нæ ахызтаид, нæ йæ ныууагътаид, уый æгъдау нæ амыдта. Æмæ -иу дзы бирæтæ фæрынчын сты. Лæппу дæр цыфæнды тæвд боны йæ рон æмæ йæ хъуыры æгънæг не суагътаид – ронбæгъдæй кафæн нæ уыдис гæнæн. Уымæй худинагдæр ницы уыд. Цыфæнды куы бафæлладаид, уæддæр лæппу не ‘рбадтаид, уæлдай худинагдæр та чызгæн уыдаид. Кафгæ кафын ныхас кæныны бар нæ уыд, уæлдай худт бакæнæн нæ уыд. Уый худинаг уыд. Кафынæй хъуамæ раздæр æрлæууыдаид чызг. Лæппу раздæр куы ныллæууыдаид, уæд æй чызг стыр æфхæрдыл банымадтаид æмæ иу уæд чызджы æфсымæртæ лæбурдтытæ систой, нæ хойы нын цæмæн фегад кодтай, зæгъгæ. Æмæ-иу сæ, зæгъгæ, нæ баиргъæвтой, уæд-иу æрцыдис фыдбылызтæ дæр.
“Уыцы æгъдæуттæ, зæгъæн ис, байрох нæ циндзинæдты. Ныр арæх нал æркафынц нæртон симд, ирон кæфтытæ,” – зæгъы Гаглойты Ростик.
БЕСТАУТЫ Валя
