ФАРН ÆМÆ НАМЫСЫ ЦАРДВÆНДАГ

Адæймаг куы райгуыры, уæд цы зæххыл фæцæры, цы адæмы ‘хсæн фервиты йæ царды бонтæ, уым хъуамæ йæ фæстæ ныууадза рæсугъд, бафæзминаг фæд.

Гаглойты Бибойы хæдзары Арон куы райгуырд, уæд ын мыггаджы хистæртæ цы зæрдæбын куывдтытæ фæкодтой, уыдон ыл иууылдæр хорзæй æрцыдысты, Ирыстонæн дзы рауад фæзминаг  гуырд.

Ирыстоны патриот – Гаглойты Арон йæ рацæргæ  азты æнувыд æмæ хъаруджынæй фæлæггад кодта йæ радтæг адæмæн.

Уый райгуырд 1941 азы 15-æм июлы Цхинвалы районы Гъуырымбелайы хъæуы. Ныр ыл сæххæст 80 азы. Æмæ уыцы азтæм фæстæмæ куы акæсы, йæ цæст сыл куы ахæссы, уæд дзы фæсмон цæуыл æркæна, ахæмæй ницы суыны æмæ уæд йæ зæрдæ риуы æхцон змæлд бакæны, рог сулæфы.

«Цард бирæвæрсыг у. Адæймаг дзы бавзары, куыд æхсызгондзинад, афтæ æнкъард хъуыддæгтæ дæр. Фæлæ цыфæндыйæ дæр лæг хъуамæ баззайа лæгæй», – ацы хъуыдыйыл хæст у абоны бонмæ дæр Арон.

Æмæ, æцæгæйдæр, ирон лæджы ном кадимæ чи фæхаста, йæ уды фарнæй, сыгъдæгзæрдæ фæллойæ йыл къæм абадын чи нæ бауагъта, уыцы арфæйаг хистæртæй сæ иу у Арон. Йæ ныййарджытæ зæхкусæг адæм уыдысты, хъæубæсты – нымад. Куыд хъæрмуд, куыстуарзаг бинонтæ, афтæ сæ дæнцæгæн хастой хъæубæсты. Арон дæр сæм лæмбынæг каст, рæзт коммæгæс æмæ æгъдауджын лæппуйæ. Цумахъом куы ссис, уæд рог кодта йæ ныййарджыты къух, æххуыс сын кодта хæдзары алыгъуызон куыстыты. Скъоламæ цæуын афон ын куы æрцыд, уæд бацыд Тъбеты авдазон скъоламæ. Зæрдиагæй æмæ бонзонгæйæ ахуыр кодта, архайдта скъолайы æхсæнадон царды дæр. Сæрдыгон бонты та-иу йе ‘мгæрттимæ æххуыс кодтой колхозонтæн.

Рогбазыр маргъау кæрæдзийы фæдыл атахтысты йе скъолайон азтæ. Æрцыд ын дæсныйад æвзарыны рæстæг. Ууыл та йæ бирæ хъуыды кæнын нæ бахъуыд. Æнæдызæрдыгæй йæ гæххæттытæ балæвæрдта Цхинвалы педагогон ахуыргæнæндонмæ æмæ йæ æнтысгæйæ бакаст. Фæлæ йын ахуыргæнæгæй бакусыны фадат нæ разынд. Уыцы аз æм æрсидтысты Советон æфсады рæнхъытæм. Арон йе службæйон хæс æххæст кодта Уралы. Цыбыр рæстæгмæ ссис хæстон æмæ политикон цæттæдзинады иттæг хорз салдат. Снысан æй кодтой взво-ды командирæй. Ам дæр Гаглойы фырт йæхи равдыста цæсгомджынæй, йæ хъуыддагмæ дардта бæрнон ахаст. Йе ‘взвод кæддæ-риддæр уыдис раззагонты рæнхъыты. Йæхицæн та йын æфсæддон командæкæнынад цалдæр хатты расидт бузныджы ныхæстæ. Йæ ныййарджытæм-иу ын арæх æрæрвыстой арфæйы фыстæджытæ, райгуырæн бæстæйæн ахæм æвзыгъд æмæ хъаруджын салдат кæй схъомыл кодтой, уый тыххæй. Рауагътой йæ дæсбонон улæфты дæр. Æрцыд йæ райгуырæн къуыммæ æмæ йыл тынг фæцин кодтой йæ ныййарджытæ. Куы аздæхт йе службæ кæронмæ баххæст кæнынмæ, уæд Ленинграды областæй ракетон тех-никæ ласыны ахсджиаг хæслæвæрд æнæкъуылымпыйæ æмæ рæстæгыл сæххæст кæныны хайад кæй иста, уый тыххæй райста ССР Цæдисы хъахъхъæнынады министры сæрмагонд арфæ.

Æвзонг лæппу вазыгджын хæстон техникæ иттæг хорз кæй сахуыр кодта, уый тыххæй йын лæвæрд æрцыд фыццаг къласы ракетчик-операторы ном æмæ йæ снысан кодтой ракетон ифтонггæрзтæн разамындгæнæг кабинæйы операторæй. Йæ арæхстдзинадмæ йын кæсгæйæ, уый æрвыст æрцыд æртæмæйон фæсауæрцы къурсытæм.

Арон йе ‘фсæддон хæс сæххæст кæныны фæстæ кусын райдыдта Челябинскы металлургион заводы электроæндонгæнæн цехы кусæгæй. Бакуыста дзы иу афæдз, стæй 1965 азы йæ куыст баивта трест «Шахтантрациты» шахтæ «Южная-2»-ы монтажгæнæгæй. Уый та ис Ростовы областы горæт Шахтæйы. Уый фæстæ та куыста Тамбовы полимерон машинæтæаразæн заводы фрезеровщикæй. Уыцы аз Тамбовы областы мидхъуыддæгты управленийы фæндонæй Гаглойы фырт ахуырмæ æрвыст æрцыд горæт Минскы милицийы М.В. Фрунзейы номыл сæрмагонд скъоламæ. Милицийы скъола æнтысгæйæ каст фæуыны фæстæ Арон кусынмæ æрвыст æрцыд Тамбовы горæты Ленины районы мидхъуыддæгты хайады уголовон фæдагуырды инспекторæй. Æмæ дзы кæд афæдз йеддæмæ нæ бакуыста, уæддæр та йын бантыст йæхи хорз кусæгæй равдисын. Уый æрцахста, æппæтцæдисон фæдагуырды чи уыд, ахæм тæссаг рецидивисты. Уый тыххæй хорзæхджын æрцыд зынаргъ лæварæй. Тамбовы горæтон газет «Тамбовская правда»-йы та йын фыстой йе сгуыхтдзинæдты тыххæй.

Хъæстаг нæ уыд йæ цард, йæ куыстæй Арон. Фæлæ йæ зæрдæ æхсайдта йæ раттæг Ирыстонмæ æмæ 1970 азы æрцыд йæ райгуырæн бæстæмæ. Кусын райдыдта мидхъуыддæгты Цхинвалы горæтон хайады æхсæнадон фæткхъахъхъæнынады инспекторæй. 1972 азæй 1981 азмæ та куыста областон Управленийы мидхъуыддæгты æнæведомствæйон хъахъхъæнынады хайады хистæр инспекторæй. Ацы службæйы уæвгæйæ, 1973 азы Арон сфæнд кодта йæ ахуыр адарддæр кæнын æмæ фæлварæнтæ  радта ССР Цæдисы Мидхъуыддæгты Министрады Мæскуыйы Академийæн Ростовы цы филиал уыд, уырдæм æмæ йæ æнтыстджынæй бакаст 1978 азы. Уый тыххæй йын ССР Цæдисы мидхъуыддæгты министр расидт сæрмагонд арфæ. Уый та дзурæг уыд Ароны зæрдæргъæвддзинадыл. Ууыл ма дзурæг сты йæ дарддæры службæйы æнтыстытæ дæр. Арон 1981 азæй 1983 азмæ та уыд Мидхъуыддæгты областон Управленийы уголовон фæдагуырды хайады хистæр инспектор. 1983 азæй 1992 азмæ фæкуыста мидхъуыддæгты Цхинвалы горæтон хайады паспортон стъолы хистæрæй. Ам кусгæйæ йын лæвæрд æрцыд бирæ Кады грамотæтæ æмæ вымпелтæ. Паспортон хайадмæ-иу æндæр æмæ æндæр хъуыддæгты фæдыл бирæ адæм лæууыдысты рады, æмæ-иу йæ кусæн кабинетæй чи рахызт, уыдон-иу кæддæриддæр рацыдысты хорз зæрдæйы равгимæ. Арон зыдта фæндаг ссарын адæмы зæрдæтæм. Нæ сын æфсæст лæггад кæнынæй. Фæллад, тызмæггъуызæй йæ ничи федтаид. Уый та дзурæг у йæ удварны  хъæздыгдзинадыл.

Бирæ сты йæ лæггæдтæ Гаглойты Аронæн барадхъахъхъæнæг органты куысты рæстæджы. Уый цæсты гагуыйау хъахъхъæдта адæмы æмæ паддзахады исад. Карз тох кодта æхсæнадон æмæ паддзахадон мулк паплойгæнджытимæ. 1992 азæй 1993 азмæ – пенсийы ацæуыны бонмæ, Арон уыд мидхъуыддæгты Цхинвалы горæтон хайады хистæры хæдивæг.

Арон куыд барадхъахъхъæнæг органты цæвиттойнаг кусæг, хорз æмбæстаг æмæ Райгуырæн бæстæйы патриот, афтæ йæ адæм æмæ йæ горæтыл зын бонтæ куы скодта, уæд иунæг бон дæр йæ куыст нæ ныууагъта, кæронмæ фидарæй æмæ ныфсджынæй лæууыдис нæ горæт хъахъхъæнджыты æмрæнхъ. Барадхъахъхъæнæг органты йын йæ æнувыд куысты тыххæй лæ-вæрд æрцыд 25-æй фылдæр арфæйы гæххæттытæ. Хорзæхджын æрцыд «Æнæзæрдæхудт куысты тыххæй» 3-аг, 2-аг æмæ 1-аг къæпхæнты майдантæй, «Советон милицийы 50 азы бонмæ», «Куысты ветеран», «Мидхъуыддæгты ветеран», риуылдарæн нысæнттæ – «Милицийы иттæг хорз кусæг», «Мидхъуыддæгты министрады иттæг хорз службæйы тыххæй».

1993 азы январы Гаглойты Арон кусынмæ бацыдис фидауынгæнæг тыхты рæнхъытæм, кæцытæ уыдысты гуырдзиаг-ирон хъаугъайы зонæйы сабырад æмæ барвæтк хъахъхъæныны охыл. Фыццаг уал уыд оперативон службæйы хайады хистæры фыццаг хæдивæг, стæй та – Æмхæццæ тыхты баиугонд штабы хистæры хæдивæг Цæгат Ирыстон-Аланийæ.

Фидауынгæнæг тыхты сконды Арон баслужбæ кодта 5 азы. Ам дæр йæхи равдыста намысджын æмæ рæстылдзог афицерæй. Æмбæлонæй æмæ афоныл æххæст кодта æппæт хæслæвæрдтæ дæр, архайдта, цæмæй сыхаг адæмты ‘хсæн сфидар уыдаид сабырдзинад.

Арон уыдис принципиалон æмæ домаг афицер. Зыдта куыстæн аргъ кæнын. Æмæ йæхицæй куыд домдта æмбæлон куыст кæнын, афтæ домдта æндæртæй дæр. Оперативон хайады хистæрæй кусгæйæ-иу хъаугъайы зонæйæ райсгæ информацимæ гæсгæ сорганизаци кодта æртæфарсон хъусдарджыты къордтæ æмæ-иу уыдон æрхæсгæ зонæнтæм гæсгæ информаци лæвæрдта  командæкæнынадæн.

Конфликты зонæйы æмбæстæгтæй куырдиæттæ æмæ хъæстытæ дæр цыдысты уымæ. Уыдон сæ регистраци кодтой, ахуыр сын кодтой сæ мидис, фарстыты фæдыл арæзтой афæлгæст æмæ сæ дарддæр мадзæлттæ райсыны тыххæй хастой хистæрты тæрхонмæ. Истой хайад конфликт æрсабыр кæныны сæраппонд мадзæлттæ план кæныны хъуыддаджы, мидхъуыддæгты органтимæ иумæйаг куысты нывæстытæ аразыны горæт æмæ райцентрты патрулон куыст сорганизаци кæныны сæраппонд, хайад иста конфликтон зонæйы картæтæ аразыны, заставæты, постыты æмæ контролон-уадзæн пунктты фадгуытæ басгарын, сæ бæрндзинады зонæтæ сын фæдырысдæр кæнын æмæ сæ картæтæм бахæссыны фæдыл куыстыты. Оперативон уавæры тыххæй арæзта сводкæтæ æмæ сæ къуырийы фыццаг бон лæвæрдта баиугонд командæкæнынадмæ. Заставæйы æппæт службæйон документтæ дæр арæзт цы-дысты оперативон хайады, арæх-иу цыдис заставæтæм басгарыны æмæ иуæй-иу фарстаты практикон æххуыс бакæныны тыххæй. Хайад иста баиугонд штабы рабадтыты, цыран æвзæрст цыдысты оперативон сводкæтæ конфликты зонæйы æмæ бирæ æндæр фарстатæ конфликт æрбæстон кæныны тыххæй.

1994 азы Гаглойы фырт йæ хорз службæйы тыххæй гуырдзиаг-ирон хъаугъайы зонæйы архайæг ЕÆÆО-йы мисси схорзæхджын кодта цонгылдарæн зынаргъ япойнаг сахатæй номарæн фыстимæ, майдан «Участнику операции по принуждению Грузии к миру»-йæ.

Гуырдзиаг-ирон конфликты зонæйы фидауынгæнæг тыхты баиугонд штабæй 1997 азы сентябры мæйы Арон раконд æрцыд Республикæ Хуссар Ирыстоны хъахъхъæнынады министрадмæ. Нысан æрцыд кадрты хайады хистæрæй. Ам дæр та йæхи равдыста арæхстджын æмæ принципиалонæй. Рæстæгыл æххæст кодта йæ разылæууæг хæстæ. Архайдта æмбæлон кадртæ исыныл. Хорз куыстæн та аккаг аргъ хъæуы. Æмæ та Ароны цæстæвæрæн куысты иувæрсты нæ ахызтысты нæ республикæйы разамынад. Лæвæрд ын æрцыд нæ республикæйы фыццаг Президент Цыбырты Людвигы Указæй булкъоны чин.

Цыбыр рæстæгмæ, 2003 азы апрелæй 2004 азы маймæ Арон раконд æрцыд артиллерион дивизионы штабы хистæрæй. Фæлæ 2004 азы майы мæйы хъахъхъæнынады министры æмæ йе штабы хистæры фæндонмæ гæсгæ фæстæмæ раконд æрцыд кадрты хайады хистæрæй. Уый та дзурæг у, Арон кадрты куыст тынг хорз кæй зыдта. Ам Арон баслужбæ кодта 2007 азмæ марты мæймæ.

Йæ æнувыд æмæ цæсгомджын службæйы тыххæй Арон хорзæхджын æрцыд 5 арфæйы гæххæттæй, 3 хатты – зынаргъ лæвæрттæй, 3 хатты – æхцайы премитæй, сæ министрады грамотæтæй. 2003 азы 22 февралы хорзæхджын æрцыд майдан «10 лет безупречной службы в вооруженных силах РЮО».

2007 азы апрелæй 2016 азы августмæ Арон службæ кодта Республикæ Хуссар Ирыстоны Æдасдзинады Комитеты хайады хистæрæй, стæй та – хистæр дознавателæй. Йæ æнæзæрдæхудт цæсгомджын куысты тыххæй хорзæхджын æрцыд 4 грамотæйæ Арæнгæрон службæйы хистæрæй, «10 лет Пограничной службе КГБ», «20 лет КГБ РЮО», майдан «15 лет пограничной службе РЮО». Уымæй дарддæр ма РХИ-йы Президенты Указæй хорзæхджын æрцыд майдантæй «20 лет министерству обороны РЮО», «10 лет Победы 2008-2018 гг.», «25-летие РЮО», «100-летие милиции Южной Осетии 1917-2017гг.».

2016 азы августы мæйæ абонмæ та у Республикæ Хуссар Ирыстоны Ветеранты советы сконды хистæры хæдивæг. Ам дæр  кæны цæсгомджын куыст, йæ бон цас у, уымæй æххуыс кæны ветерантæн сæ проблемæтæ аскъуыддзаг кæнынæн æмæ дзы баззайынц райгондæй.

Гаглойты Ароны удыхъæды стыр бынат ахсынц йæ фыдæлты фарн, намыс æмæ кад. Æмæ сыл йæ рацæргæ азты уый къæм абадын никуы бауагъта.

Зæрдæхæлар, цæстуарзон хистæр Гаглойты Аронæн ис йæ бинонты æмæ йæ фæллойадон куысты стыр хорзæх. Йæ дзæнæттаг цардæмбал Козаты Земæимæ схъомыл кодтой чызг æмæ лæппу æмæ сын радтой æмбæлон ахуырад. Ныр сæхæдæг дæр сты бинонты хицæуттæ.

Йæ 80 азы къæсæрыл балæууыд Арон æмæ йын нæ цæст уарзы æнæниздзинад, йæ къабæзты æмæ ма йæ зонгæты зæрдæтæ бирæ азты дæргъы куыд рухс кæна йæ зонд æмæ рæсугъд æгъдауæй.

БЕСТАУТЫ Валя