20-æм апрелы Галаты Барисы хæдзар-музейы уыдис фембæлд-презентаци чиныг «Анатолий Чехоев. Ответственность за судьбу страны»-йæн. Презентаци баст уыд зынгæ политик æмæ æхсæнадон архайæджы райгуырæн бонимæ.
Чиныг рухс федта 2021 азы Чехойты Анатолийы 70-азы юбилеймæ. Хаст æм æрцыдысты политикы уацтæ æмæ ралæудтытæ. Йæ аразæг æмæ редактор у РХИ-йы сгуыхт журналист, Хетæгкаты Къостайы премийы лауреат, РХИ-йы Журналистты цæдисы сæрдар Харебаты Батрадз.
Фембæлд-презентацийы уыдысты: Гæбæраты Андрей – Галаты Барисы номыл культурæйы фонды бындурæвæрæг, хæдзар-музейы саразæг, Харебаты Батрадз – чиныджы редактор, Коцты Станислав – РХИ-йы Коммунистон партийы сæрдар, Чехойты Александр – политикы æфсымæр, поэт, æмдзæвгæты чиныг «Комната портретов»-ы автор, ХИПУ-йы минæвæрттæ Гасситы Эммæйы сæргълæудæй, Абайты Васойы æввахс хион Абайты Фатимæ, Тадтаты Нинæ, Бесаты Миша æмæ æндæр уазджытæ. Банысан кæнын хъæуы уый дæр, æмæ Чехойты Александр йе ‘фсымæр Анатолийыл цы æмдзæвгæтæ ныффыста, уыдон эпиграфтæй хаст кæй æрцыдысты чиныджы алы хаймæ дæр.
Галаты Барисы хæдзар-музейы директор Гаглойты Лианæ æрдзырдта Чехойты Анатолийы хъæздыг цардвæндагыл. «Абон йæ райгуырæн бон нысан кæны зынгæ политик. Чехойты Анатоли ахъаззаг хайбавæрд бахаста Уæрæсейы Федерацийы закъондæттынад æмæ парламентаризмы рæзтмæ».
Царды фæндæгты уæз
Чехойты Анатоли Георгийы фырт райгуырд 1950 азы 20-æм апрелы горæт Цхинвалы. 1973 азы каст фæцис Цæгат Кавказы Хæххон-металлургион институт. Кусын райдыдта Цхинвалы завод «Электровибромашина»-йы мастерæй. Уыд хистæр диспетчер, цехы хистæр. 1979 азы ракодтой æхсæнадæмон фæсивæдон туризм «Спутник»-ы бюройы сæрдарæй. 1980 азы æвзæрст æрцыд фæскомцæдисы Цхинвалы горкомы фыццаг секретарæй. 1988 азы та – партийы Знауыры райкомы фыццаг секретарæй. Уыцы аз æй сæвзæрстой партийы Хуссар Ирыстоны обкомы фыццаг секретарæй. 1989 азы та æвзæрст æрцыд Советон Цæдисы Уæлдæр Советы адæмон депутатæй. 1991 азы уыд депутатон къорд «Союз»-ы æмсæрдæрттæй сæ иу. Афтæ ма уыд Уæрæсейы Федерацийы Коммунистон парти сæндидзын кæныны организатортæй иу.
УФ-йы Коммунистон парти æмæ Цæ-гат Ирыстонæй Паддзахадон Думæйы дыууæ хатты депутат, ХПÆ-йы хъуыддæгты фæдыл æмæ æмфыдыбæстæйонтимæ бастдзинæдты комитеты сæрдары хæдивæг Чехойты Анатоли Паддзахадон Думæмæ æркæсынмæ бахаста аст закъоны проекты, 40 уынаффæйæ фылдæр, къорд инициативæйы. Сæрмагондæй, уыдон сты – Уæрæсейы гимн, æмбæстагдзинады тыххæй закъæттæ, фæллойы закъоны кодекс æмæ бирæ æндæртæ.
«Паддзахадон Думæйы егъау куыстæй мæ уæлдай тынгдæр банысан кæнын фæнды уый, æмæ æз кæй дæн УФ-йы гимны тыххæй закъоны проекты æмавтортæй иу (Александровы музыкæ бахъахъхъæнын). Æппынæдзух мæ хъусдарды бын уыдысты ХПÆ-мæ интеграцийы фарстытæ, æхсæннацион ахастытæ, федерализмы проблемæтæ æмæ иууыл сæйрагдæр та – æвзарджытимæ куыст», – фыста Чехойты Анатоли 2003 азы.
2003 азы Чехойты Анатоли æппæт дæр сарæзта, цæмæй Уæрæсе æмæ Гуырдзыстоны ‘хсæн хæлардзинад æмæ æмгуыстады тыххæй бадзырд ист ма æрцыдаид. Уыцы бадзырдыл къухтæ куы æрфыстаиккой, уæд 2008 азы августы хæсты рæстæджы Уæрæсейæн йæ бон не суыдаид Хуссар Ирыстоны цæрджыты бынтон скуынæг кæнынæй бахизын. Æхсæнадон нысаниуæджы фарстатæ активонæй скъуыддзаг кæнгæйæ, Анатоли Георгийы фырт стыр хъусдард здæхта райгуырæн Ирыстоны проблемæтæм. Йæ архайдтыты фæрцы реконструкци æрцыдысты Ирон театр, ЦИПУ, Цæгат Кавказы Хæххон Металлургион институт, фæндæгтæ сарæзтæуыд 205, 4 милуан сомæй, афтæ ма дæсгай объекттæ дæр. Йæ депутатон архайды уæлдай бынат ахста мингай лигъдæтты хъысмæт. УФ-йы Президент æмæ Хицауадмæ йæ бирæ сидтытæ ахъаз кодтой Уæрæсемæ Хуссар Ирыстоны цæрджытæн æнæвизæйон режим бакæнынæн.
Æнæмæнгæй банысан кæнын хъæуы уый дæр, æмæ нæ æвæллайгæ парламентарийæн йæ тыхархайдтыты фæрцы йæ бон кæй ссис Паддзахадон Думæйы æркæсынмæ хаст закъоны проект – «Закон о реабилитации репрессирован-ных народов», зæгъгæ, уымæй территориалон реабилитацийы тыххæй хай сисын, уымæн æмæ йæ мидисмæ гæсгæ, тæссаг уыд Горæтгæрон район республикæ Мæхъæлæн радтынæй. Уыцы закъон ист куы æрцыдаид, уæд йæ фæстиуджытæ уыдаиккой тынг мæгуырау.
Дон Цхинвалæн
Цхинвалы цæрджыты доны рагон проблемæ дæр аскъуыддзаг кодта Чехойты Анатоли. Цхинвалы дон нæ фаг кодта. Хуссар Ирыстоны обкомы фыццаг секретарæй снысан кæныны фæстæ Чехойты Анатоли слæууыд Едысы донæмбырдгæнæны арæзтады фæдыл штабы сæргъ. Æмæ иу азмæ доны хахх рауагътой 3800 метры бæрзæндæй. Фæлæ цалынмæ Цхинвалмæ дон æрцыд, уæдмæ бахъуыд доны хæтæлтæн метргай къæдзæхты къуырфытæ къахын. Сæ улæфтбонты-иу сын æххуыс кодтой горæты цæрджытæ дæр. Æмæ æппынфæстагмæ Цхинвалмæ цæуын райдыдта сыгъдæг хæххон дон. Саргъгæнæн дæр ын нæй ацы ахсджиаг фарст скъуыддзаг кæй æрцыд, уымæн. Варианæй нæм цы дон цыд, уый та гуырдзиæгтæ бынтондæр æрæхгæдтой.
«Мæскуыйы бацыдтæн Советон Цæдисы «Госплан»-ы уæды сæрдар Юри Маслюковмæ. Радзырдтон ын проблемæйы тыххæй æмæ ме ‘вварс рахæцыд. Райдыдта донуадзæны арæзтад. Хайад дзы иста æнæхъæн горæт. Адæм æй æмбæрстой, сæхицæн æй кæй арæзтой, уый. Никæйы уырныдта, иу азмæ кæй сырæздзæн, фæлæ…», – фыссы йæ мысинæгты зынгзæрдæ патриот Чехойты Анатоли.
Коцты Станислав, Гасситы Эммæ, Абайты Фатимæ бирæ хъарм ныхæстæ загътой Анатолийы тыххæй. Харебаты Батрадз йæ раздæры æмкъласоны тыххæй радзырдта: «Толикимæ базонгæ дæн 1957 азы, нæ мæдтæ нæ Сталиниры 3-æм астæуккаг скъоламæ куы æрбакодтой, уыцы бон. Бахаудыстæм Харебаты Аннæйы элитон къласмæ. Толик уыд тынг хорз ахуырдзау. 8-æм къласы нæ ракодтой 6-æм астæуккаг скъоламæ математикон къласмæ. Скъолайы фæстæ уый бацыд Цæгат Кавказы Хæххон-металлургион институтмæ æмæ æз та – университетмæ. Фæстæдæр æрæздæхтыстæм Цхинвалмæ, уымæн æмæ нæ дыууæйæн дæр фæзиан сты нæ фыдтæ æмæ нæ хъуыд бинонтæн æххуыс кæнын. Анатоли кусын райдыдта завод «Электровибромашина»-йы. Ацы завод алыхатт дæр уыд партион æмæ советон органтæн кадрты куырдадз. Æрцыд Толикы рад дæр. 1979 азы йæ снысан кодтой Хуссар Ирыстоны Фæскомцæдисы обкомы фæсивæдон туризм «Спутник»-ы бюройы сæрдарæй».
Презентацийы рæстæджы экраныл æвдыстой видео Чехойты Анатолийы цардвæндаджы тыххæй, йæ бинонтимæ æмæ коллегæтимæ ист кадртæ. Фембæлды хайадисджытæ видеобастдзинады фæрцы политикæн раарфæ кодтой йæ гуырæн боны цытæн. Цхинвалы «Альбион»-ы ахуырдзау Бесаты Миша йæхицæн гитарæйы аккомпанентимæ сæххæст кодта ирон зарджытæ.
Бирæ тыхтæ бахардз кодта Анатоли йæ райгуырæн Хуссар Ирыстоны интерестæ Паддзахадон Думæйы хъахъхъæнгæйæ. Карзæй тох кодта Хуссар Ирыстоны адæмы бартыл. Æгæрыстæмæй, Эдуард Шевард-надзе дзырдта, зæгъгæ, УФ-йы Паддзахадон Думæ Гуырдзыстонмæ кæсы Чехойты Анатолийы цæстæнгасæй. Хуссар Ирыстонæн уæззау рæстæджыты-иу Цхинвалмæ æркодта Паддзахадон Думæйы депутатты æмæ-иу уымæй адæмы зæрдæты сомбоны ныфс бауагъта. Стыр кад ын уыд æмæ йын ныр дæр ис йæ раздæры коллегæты ‘хсæн.
Ацы уацы автор дæр йæ зæрдыл дары иу цау. Цæвиттон, гуырдзиаг-ирон хæсты райдианы 1992 азы, бирæ адæм фæмард æмæ фæцæфтæ сты. Чи фæцæф, уыцы сывæллæтты иу къорды РХИ-йы сгуыхт ахуыргæнæг Пухаты Аллæимæ акодтам Мæскуыйы Тишковойы курортмæ зынгæ шахматист Анатоли Карповы хъæппæрисæй. Уый тыххæй Чехойы фырт куы базыдта, уæд нæм иу бон æрбацыд йæ цардæмбал æмæ йæ сывæллæттимæ. Адджинæгтæ æмæ æндæр лæвæрттæ нын æрбахастой. Æнæхъæн бон арвыстой немæ. Иууылдæр дзы баззадыстæм райгондæй. Абоны онг дæр нæ нæ рох кæны йæ хæрзаудæн акци.
Чехойты Анатоли хорзæхджын æрцыд бирæ паддзахадон хорзæхтæй. Уыцы нымæцы «Во славу Осетии»-йы майдан, РХИ-йы Кады æмæ Хæлардзинады ордентæй, Паддзахадон Думæйы Кады грамотæ æмæ æндæр хорзæхтæй.
Бирæ дзурæн ис йæ радтæг адæмы зынгзæрдæ патриотыл, фæлæ сыл иу уацы аххæссæн нæй. Чиныг рауад цымыдисон.
Джиоты Екатерина
