Знон, 8-æм апрелы нæ республикæ банысан кодта Конституцийы бон
Ног Конституци ист æрцыдис 2001 азы, 8-æм апрелы. Цалынмæ ацы Конституци ист не ‘рцыд, уæдмæ дæр райст æрцыдис цалдæр Конституцийы æмæ сæ алчи дæр дзуапп лæвæрдта йæ дуджы домæнтæн, æвдыст сæ цыдысты, цы историон рæстæджы архайдтой, уый.
Ныры Конституци райсыны агъоммæ стыр куыст бакодта сæрмагондæй арæзт конституцион къамис. Йæ райст та ссис Республикæ Хуссар Ирыстоны конституцион-барадон рæзты ахсджиагдæр этаптæй сæ иу.
«Мах, Хуссар Ирыстоны адæм, нæ ныры æмæ фидæны фæлтæрты раз бæрндзинад æнкъаргæйæ, нæ Фыдыбæс-тæйы æдасдзинад æмæ дидинæфтыд сифтонг кæнынмæ тырнгæйæ, адæмы æмбар-дзинад æмæ хæдуагæвæрды иумæйагнымад принциптæ хынцгæйæ, Республикæ Хуссар Ирыстоны паддзахадон суверенитеты Декларацийæ разамынд кæнгæйæ, адæймаг æмæ æм-бæстаджы бартыл æмæ сæрибардзинæдтыл фæндвидарæй дзургæйæ, æхсæнадон æмæ политикон цардуаджы бындуртæ фидар кæнгæйæ, расидтыстæм æмæ сарæзтам Республикæ Хуссар Ирыстоны Конституци», – ахæм ныхæстæй райдыдта ныры – 2001 азы 8-æм апрелы райстæрцæуæг Конституци.
Историктæ, эксперттæ æмæ æх-сæнадон архайджытæ республи-кæйы фыццаг Конституцийыл нымайынц 1993 азы райстæрцæуæг Конституци. Фæлæ 1990 азы 20 сентябры сессийы рæстæджы республикæ расидт куы æрцыд, уæд уынаффæ рахастæуыд, цæмæй цыбыр æмгъуыдмæ арæзт æрцæуа Республикæ Хуссар Ирыстоны Конституци. Уымæн æмæ æндыгъд уавæртæ хынцгæйæ, уынаффæтæ исын хъуыд оперативонæй. Уыимæ иумæ, дунеон-барадон нормæтæ æххæст кæнгæйæ, арæзт æрцыд конституцион къамис зынгæ юрист, дзæнæттаг Гаглойты Хазбийы сæргълæудæй. Гаглойы фырт ахæм хъазуатон куыст бакодта, æмæ Конституци сцæттæ цыбыр æмгъуыдмæ, растдæр зæгъгæйæ та иу æхсæвмæ. Иуæй-иу депутаттæ йæ фырбуцæн схуыдтой «Иу æхсæвы Конституци». Фæлæ та рæстæг йæхион домдта, хъуыд ног Сæйраг закъон райсын æмæ 1992 азы æвзæрстæрцæуæг РХИ-йы Сæйраг Советы ног сконд бакуыстой ног Конституцийыл æмæ, 1993 азы 2 ноябры Республикæ Хуссар Ирыстоны фыццаг сæвзæрст Паддзахадон Ныхасы 7-æм сессийы райст æрцыд, æппæт процедурæтæ рацæугæйæ. Уыцы Конституци дзуапп лæвæрдта уыцы рæс-тæджы æппæт домæнтæн.
Республикæйы политикон уавæр бахынц-гæйæ, 1996 азы ног Конституци нæ рай-стæуыд, фæлæ йæм бахастæуыд ивын-дзинæдтæ, республикæйы бакондæуыд хицауиуæгады президентон институт. Рацыд рæстæг æмæ нæ паддзахадон арæзтады æрцыд ивындзинæдтæ, Конституцимæ хаст æрцыдысты барасткæнинæгтæ æмæ 2001 азы бахъуыд ног Конституци райсыны сæр. Уый ногæй бафидар кодта республикæйы статус, куыд суверенон паддзахад, афтæ æмæ ссис æхсæнады æрбаиу кæныны, паддзахадон хицауиуæгады институтты фидар кæныны æмæ рæзты бындур. 2001 азы 8-æм апрелы райстæрцæуæг Конституцийы æвдыст æрцыд парламентон республикæйæ президентон республикæмæ рахизын. Иумиагæй сисгæйæ, Хуссар Ирыстоны Конституцийы бон у хорз æфсон бæстæйы конституцион рæзты цыдæн анализ сара-зынæн, Республикæйы сæйраг закъоны тыхджын æмæ лæмæгъ фæрстæ абарынæн.
Паддзахады раз лæууæг конституцион рæзтыл баст у тынг бирæ. Уымæ гæсгæ Республикæ Хуссар Ирыстоны конституцион закъондæттынад баххæст кæныны фæдыл къамисы ног сконды раз, кæцы сфидар кодта РХИ-йы Президент Бибылты Анатоли, лæууы ахсджиаг мисси хатдзæгтæ саразыны æмæ раздæры азты æруадзгæ рæдыдтытæн саргъ кæныны тыххæй. Сæйраг закъоны æруадзгæ къорд рæдыды ныридæгæн раст æрцыдысты. Сæрмагондæй, профессионалон парламентмæ рахизын нысан кæны уый, æмæ Хуссар Ирыстоны æндидзыд кæй æрцыд хицауаиуæгады къабæзты дих кæныны принцип, кæцы уый размæ хъахъхъæд нæ цыд. Уый та у ахсджиаг аспект, кæцы бандавдзæн Хуссар Ирыстоны парламентаризмы рæзтыл. Куыст цæуы Консти-туцийы къорд æндæр статьятыл дæр, кæцытæ хъахъхъæд нæ цыдысты дæргъвæтин азты дæргъы.
2001 азы 8-æм апрелæй рацыд 18 азы æмæ уæдæй фæстæмæ æрвылаз дæр Хуссар Ирыстоны адæм нысан кæнынц нæ республикæйы ногдæр историйы ахсджиагдæр бæрæгбонтæй иу – не ‘взонг паддзахады Конституцийы Сæйраг закъоны бон. Ныр 18 азы дæргъы республикæйы Конституци у æхсæнады стабилондзинад бахъахъхъæныны æнæмæнгхъæуæг Сæйраг закъон.
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.