«Мах, Хуссар Ирыстоны адæм, нæ ныры æмæ фидæны фæлтæрты раз бæрндзинад æнкъаргæйæ, нæ Фыдыбæстæйы æдасдзинад æмæ дидинæфтыд сифтонг кæнынмæ тырнгæйæ, адæмы æмбардзинад æмæ хæдуагæвæрды иумиагнымад принциптæ хынцгæйæ, Республикæ Хуссар Ирыстоны падзахадон суверенитеты Декларацийæ къухдариуæг кæнгæйæ, адæймаг æмæ æмбæстаджы бартыл æмæ сæрибардзинадыл фæндвидарæй дзургæйæ, æхсæнадон æмæ политикон цардуаджы бындуртæ фидар кæнгæйæ, расидтыстæм æмæ сарæзтам Республикæ Хуссар Ирыстоны Конституци», – ахæм ны-хæстæй райдыдта ныры – 2001 азы 8 апрелы райстæрцæуæг Конституци.
Цалынмæ ацы Конституци нæ райстæуыд, уæдмæйы Конституцитæн ис сæхи цымыдисон историтæ. Уыдон иууылдæр ист æрцыдысты рæстæджы уæды домæнтæм гæсгæ æмæ сæ æвдыст æрцыд, цы историон реалондзинады арæзт æрцыдысты, уый.
Нæ ныры Конституцийы дæр æвдыст æрцыдысты нæ паддзахады уыцы демократон бындуртæ, кæцытæ сты декларацигонд æмæ кæцытæм гæсгæ цæрынц Хуссар Ирыстоны адæм.
1990 азы 20 сентябры, Республикæ Хуссар Ирыстоны хæдбардзинад куы расидтæуыд, уæд райдыдта куыст паддзахадон органтæ æмæ паддзахадон атрибуттæ саразыныл – райст æрцыдысты Герб, Тырыса æмæ Гимн. Цыппæрæм ахсджиаг къахдзæф та уыд Конституци райсын.
Историктæ, эксперттæ æмæ æхсæнадон архайджытæ республикæйы фыццаг Конституцийыл нымайынц 1993 азы Конституци. Фæлæ 1990 азы 20 сентябры сессийы рæстæджы республикæ куы расидтæуыд, уæд уынаффæ рахастæуыд, цæмæй цыбыр æмгъуыдмæ арæзт æрцæуа Хуссар Ирыстоны Конституци. Уымæн æмæ æндыгъд уавæртæм гæсгæ уынаффæтæ исын хъуыд оперативонæй. Уыимæ иумæ, дунеон-барадон нормæтæ æххæст кæнгæйæ, арæзт æрцыд Конституцион къамис зынгæ юрист, дзæнæттаг Гаглойты Хазбийы сæргълæудæй. Гаглойы фырт ахæм хъазуатон куыст бакодта, æмæ Конституци сцæттæ цыбыр æмгъуыдмæ, растдæр зæгъгæйæ та иу æхсæвмæ. Уый тыххæй йæ иуæй-иу депутаттæ фырбуцæн хуыдтой «иу æхсæвы Конституци». Конституцийы нысан æрцыдысты республикæйы цардархайды сæйраг здæхтытæ, Хуссар Ирыстон уыцы рæстæджы цы уавæрты уыд, уымæ гæсгæ.
Конституци райстæуыд рæстæгмæ, уымæн æмæ æмбæлон процедурæты нæ рацыд. Уымæ нæ кæсгæйæ, республикæ ацы документмæ гæсгæ цард дыууæ азы дæргъы.
Фæлæ та рæстæг йæхион домдта, хъуыд ног Сæйраг Закъон райсын æмæ 1992 азы æвзæрстæрцæуæг РХИ-йы Сæйраг Советы ног сконд бакуыстой ног Конституцийыл æмæ 1993 азы 2 ноябры Республикæ Хуссар Ирыстоны фыццаг сæвзæрст Паддзахадон Ныхасы (уыцы рæстæджы Уæлдæр Совет афтæ хуынд) VII сессийы райст æрцыд, æппæт процедурæтæ рацæугæйæ. Банысан кæнын хъæуы уый, æмæ 1993 азы Конституци уыд ахæм документ, кæцы дзуапп лæвæрдта уыцы рæстæджы æппæт реалитæн.
Республикæйы политикон уавæр бахын-цгæйæ та 1996 азы ног Конституци нæ райстæуыд, фæлæ йæм ивындзинæдтæ бахæсгæйæ, республикæйы бакондæуыд хицауиуæгады президентон институт.
Уæдæй фæстæмæ рацыд рæстæг, нæ паддзахадон арæзтады æрцыд ивындзинæдтæ, Конституцимæ хаст æрцыдысты барасткæнинæгтæ æмæ 2001 азы бахъуыд ног Конституци райсыны сæр. Æмæ 2001 азы 8 апрелы æппæтадæмон референдум ауадзыны фæстиуæгæн райст æрцыд Республикæ Хуссар Ирыстоны ног Конституци. Уый ногæй бафидар кодта республикæйы статус, куыд суверенон паддзахад, афтæ æмæ ссис æхсæнады æрбаиу кæныны, паддзахадон хицауиуæгады институтты фидар кæныны æмæ рæзты бындур.
Уæдæй фæстæмæ æрвыл аз дæр 8 апрелы Хуссар Ирыстоны адæм нысан кæнынц нæ ногдæр историйы ахсджиагдæр бæрæгбонтæй иу – нæ паддзахады Конституцийы Сæйраг Закъоны бон.
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.