НÆ СÆЙРАГ ЗАКЪОН, НÆ ЦАРДЫ БЫНДУР
8-æм апрелы Хуссар Ирыстон нысан кæны Конституцийы бон, кæцы райст æрцыд 2001 азы 8-æм апрелы æппæтадæмон референдумы фæстиуæгæн.
Республикæ Хуссар Ирыстоны Конституци у нæ бæстæйы фундаменталон документ, кæцыйæн республикæйы политикон-барадон системæйы ис бындуриуæггæнæг нысаниуæг æмæ у паддзахиуæгады ахсджиаг атрибут, нæ адæмы хорз миниуджыты æмæ цыты символ. Уым бæрæг æрцыдысты паддзахаддзинады принциптæ, кæцыты иууыл бæрзонддæр æргъад ис æмбæстагæн, йæ бартæ æмæ интерестæн.
Республикæ Хуссар Ирыстоны Конституци у паддзахадон арæзтады барадон бындур, ахсджиаг экономикон æмæ социалон хæслæвæрдтæ скъуыддзаг кæныны, æмбæстæгты аккаг царды уавæртæй сифтонг кæныны фидар ориентир, кæцыйы нысан æрцыдысты паддзахады æмæ æхсæнады барадон, политикон æмæ идеологон хиæдтæ, паддзахадон рæзты приоритеттæ æмæ адæймаджы бартæ æмæ сæрибардзинæдты гарантитæ, паддзахад ифтонг кæй хъуамæ уа закъондзинад æмæ барвæткдзинадæй, æмбæстагон стабилондзинадæй.
Куыд Сæйраг Закъон, афтæ Конституци нæ бæстæйы рæзтмæ æмæ размæцыдмæ хæссы стыр бавæрд. Конституцимæ гæсгæ, æмбæлон барадон уавæртæ арæзт цæуынц уый тыххæй, цæмæй не ‘мбæстæгтæн фадат уа сæ конституцион бартæ æмæ сæрибардзинæдты реализацийæн.
Конституцийы здæхты куыстытыл цæст ахæсгæйæ, банысан кæнын хъæуы уый, æмæ 2001 азы 8 апрелмæ – цалынмæ РХИ-йы ныры Конституци нæ райстæуыд, уæдмæ стыр куыст бакондæуыд конституцион здæхты.
Æппæт куыстытæ дæр райдыдтой 1990 азы августы, Республикæ Хуссар Ирыстоны тыххæй хæдбардзинады деклараци куы райстæуыд, уæдæй фæстæмæ. Уый уыд конституцион здæхты фыццаг документ, уый фæстæ 1992 азы райстæуыд дыууæ закъоны, кæцытæн уыд хъысмæтскъуыддзаггæнæн нысаниуæг. Уыцы документтæй иу уыд Республикæ Хуссар Ирыстоны экономикон суверенитет бахъахъхъæныны бындурты тыххæй закъон. Документы нысан æрцыд, республикæйы территорийы зæхх, зайæгойты æмæ цæрæгойты дуне, историон æмæ культурон æргъадтæ æппæтадæмон исад кæй сты, уый.
Дыккаг закъон та уыд Республикæ Хуссар Ирыстоны территорийыл уæрæсейаг закъондæттынады аналогæй пайда кæныны тыххæй. Уый фæстæ уыцы дыууæ закъоны бындурыл фыст æрцыд РХИ-йы фыццаг Конституци, кæцыйыл уыцы рæстæджы параллелонæй куыстæуыд.
Конституцийы тексты фыццаг вариант цæттæ уыд 1992 азы августы. Бацæттæ йæ кодта дзæнæттаг Гаглойты Хазби. Дунеон нормæтæ куыд домдтой, афтæ ацы проект мыхуырæй рацыд, цæмæй рес-публикæйы цæрджытæ йемæ базонгæ уыдаиккой æмæ сæ фиппаинæгтæ загътаиккой, уый тыххæй. Иу мæйы дæргъы æмбæстæгтæй æмбырд цыдысты фиппаинæгтæ. Проекты автортæм фыстæй æрбарвыстæуыд 70 фиппаинаджы. Уыдонæй равзæрстæуыд хуыздæрты. Проект республикæйы цæрджыты зæрдæмæ куы фæцыд, уæд лæвæрд æрцыд конституцион къамисмæ æмæ 1993 азы ист æрцыд æппæтадæмон референдумы фæстиуæгæн.
Уæдæй фæстæмæ рацыд рæстæг, нæ паддзахадон арæзтады æрцыд ивындзинæдтæ, Конституцимæ хаст æрцыдысты барасткæнинæгтæ æмæ 2001 азы бахъуыд ног Конституци райсыны сæр.
Банысан кæнын хъæуы уый дæр, æмæ Конституцийы проектыл куыст цыд æндыгъд уавæрты. Уымæн æмæ Парла-мент уыцы рæстæджы куыста Конституцийы йæхи вариантыл, Президенты командæ та – æндæрыл. Парламент цы вариантыл архайдта, уый уыд лæмбынæгдæр куыст æмæ уымæ гæсгæ ист æрцыд.
Ног Конституцийыл кусгæйæ, конституцион къамисы уæнгтæ Конституцийы алы уац æмæ пунктыл дæр стыр бæрндзинадимæ кæй бакуыстой, уый руаджы нæ Конституци у демократон.
Конституци у ахæм Сæйраг закъон, кæцымæ гæсгæ кусынц Республикæ Хуссар Ирыстоны æппæт закъæттæ, нормативон-барадон акттæ, æхсæндунеон бадзырдтæ.
Президент дæр æмæ Парламент дæр Конституцимæ барасткæнинæгтæ кæй хæссынц, уый дæр нормалон у. Уый тыххæй кусы конституцион къамис æмæ куыд æмбæлы, афтæ барасткæнинæгты бахæссы Конституцимæ.
Республикæ Хуссар Ирыстоны Конституци у паддзахадон арæзтады барадон бындур æмæ ахсджиаг экономикон æмæ социалон хæслæвæрдтæ скъуыддзаг кæныны, æмбæстæгты аккаг царды уавæртæй сифтонг кæныны фидар ориентир.
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.