Композитор, фольклор æмбырдгæнæг, дирижер, музыкалон-æхсæнадон архайæг Кокойты Тæтæрхъан Ясоны фырт райгуырд 1908 азы 17 марты Хуссар Ирыстоны Мæсгуыты комы. Райдиан музыкалон ахуырад фидæны дæсны райста Тифлисы скрипкæйы музыкалон къласы Г. Шотановичмæ. 1924-26 азты ахуыр кодта Тбилисы консерваторийы композицийы хайады. Райдианы уыд Тбилисы ирон драмон къорды уæнг æмæ 1927 азæй суанг 1931 азмæ та уыд йæ разамонæг. 1934 азы йæ хъæппæрисæй сырæзт адæмон инструментты оркестр æмæ уыд йæ къухдариуæггæнæг. Уый фæстæ æрцыд Цхинвалмæ æмæ дзы бакодта вокалон-хореографион къорд. 1934-36 азты уыд Беслæны маисон комбинаты драмон æмæ кафджыты кружочы аивадон разамонæг. Кокойы фырт 1934-36 азты фæллой кодта Цæгат Ирыстоны зард æмæ кафты паддзахадон ансамблы аивадон разамонæгæй. 1939-41 азты уыд Мæскуыйы консерваторийы ирон студийы студент. 1946-48 азты та куыста Цæгат Ирыстоны филармонийы аивадон разамонæгæй. Кокойы фырт 1948 азæй 1956 азмæ уыд Цæгат Ирыстоны Композиторты цæдисы уæнг. Йæ хæрзиуæгон фæллойы тыххæй йын лæвæрд æрцыд Цæгат Ирыстоны аивæдты сгуыхт архайæджы ном, хорзæхджын ма æрцыд «Кады нысан»-ы орден æмæ æндæртæй.
Кокойты Тæтæрхъанæн хъысмæт бирæ хæрзиуджытæ балæвар кодта. Профессионалон музыкант æмархайд кодта куыд драмон актер, фысджытимæ дæсны ныхасгæнæг иртасæг-фольклорист администраторимæ æмæ режиссер та – дирижеримæ. Æппæт уыцы курдиат ын бар дæтта, цæмæй суыдаид ирон музыкалон аивады бындурæвæрджытæй иу. Студент ма куы уыд, уæд ивгъуыд æнусы 20-æм азты хайад иста Тифлисы ирон драмон кружочы куысты, куыд актер, драматург, композитор, афтæ. Ахъазыд цалдæр ролы, уыцы нымæцы Брытъиаты Елбыздыхъойы «Амран»-ы Дуртулайы ролы (ацы спектаклæн музыкæ дæр ныффыста Тæтæрхъан). Ацы театрæн сæвæрдта цалдæр пьесæйы, се ‘хcæy «13 Коммунары», «Дуне фæфæлдæхт», «Усгур Дацци» æмæ æндæртæ.
1928 азы Кокойы фырты хъæппæрисæй сырæзт цæугæ театр æмæ йын уыд стыр æнтыст культурон-рухсадон куысты, концерттæ æмæ спектаклтæ æвдыстой Хуссар Ирыстоны иууыл дæрддзæфдæр хъæуты. 1931 азы музыкант сорганизаци кодта ирон адæмон инструментты ансамбль, фæстæдæр та вокалон-хореографион къорд. Уымæй сæ аивадон фæндагыл райдыдтой цæуын фæстæдæр зындгонд профессионалон музыканттæ: зарæггæнæг Плиты Гриш, композитортæ Плиты Христофор, Хаханты Дудар. Уымæй дарддæр ма Тæтæрхъан цалдæр хатты уыд фольклорон экспедицийы Ирыстоны хъæуты æмæ йын бантыст адæмон мелодитæ ныффыссын, уыдоны æхсæн уыдысты, сæфтыл кæй нымадтой, ахæм стæм уацмыстæ дæр.
1937 азы ирон адæмон инструментты коллекци Кокойы фырт радта Мæскуыйы Глинкæйы номыл музыкалон культурæйы Паддзахадон музеймæ. Кокойы фырт фæстæдæр ацыд Цæгат Ирыстонмæ республикæйы разамынды фæхуындмæ гæсгæ, цæмæй бацæттæ кодтаид зард æмæ кафты паддзахадон ансамбль. Ацы хъуыддаг срæвдз кæнынмæ бавнæлдта тынг зæрдиагæй æмæ йын цыбыр рæстæгмæ бантыст курдиатджын лæппутæ æмæ чызджыты æрбамбырд кæнын. Семæ куыста куыд хореограф, администратор-къухдариуæггæнæг, композитор, дирижер, афтæ. Куыста æнæрынцойæ æмæ мæйы æмгъуыдмæ ансамбль бацæттæ кодта йæ фыццаг концертон программæ. 1938 азы фæззæджы гастролты уыд Налцыччы, йæ репертуары уыдысты йæхи фыст зарджытæ «Партийы гимн», «Плиты Иссæйы зарæг», «Фиййагдон», «Тауче», адæмон зарджытæ æмæ кæфтыты мелодитæ бакуыстгондæй: «Æфхæрдты Хæсанæ», «Антъоны зарæг», «Лабидиго» æмæ æндæртæ.
Кокойты Тæтæрхъаны хъæппæрис æмæ активон хайадисты фæстиуæгæн 1939 азы Ирыстоны равзæрстой музыкæмæ иууыл æвзыгъддæр фæсивæды Мæскуыйы консерваторимæ ахуыр кæнынмæ. Мæскуыйы ирон студийæ фæстæдæр рацыдысты профессионалон музыканттæ: зарæггæнджытæ æмæ композитортæ. 1943 азы йæхимæ райста симфонион оркестр, фæстæдæр та филармони сорганизаци кæныны хæс, бантыст ын æмæ йæ фыццаг аивадон къухдариуæггæнæг дæр уыд йæхæдæг.
Уыцы азты композитор ныффыста цалдæр егъау оркестрон уацмысы – фыццаг симфони, скрипкæйон концерт, Фортепианон фантази «Азау», симфонион сюитæ «Хæлардзинад», симфонион ныв «Изæрыгон колхозы. Уæлдæр æрхæсгæ уацмыстæ систы тынг популярон. Кокойы фырты уацмыс фантази «Азау» фортепианойæн оркестримæ фыст æрцыд ирон чызджы хъысмæты тыххæй. Уый хъайтардзинад равдыста Стыр Фыдыбæстæйон хæсты. Фыццаг «Ирон симфони» сси Кокойы фырты сфæлдыстады кульминаци.
Кокойты Тæтæрхъаны фæстаг егъау уацмыстæ систы Дыккаг симфони æмæ оперæ «Нарты Сослан». Композитор йæ активон сфæлдыстадон архайд, цардарæзт, æхсæнадон темпераментæй адæмы зæрдæты баззад стыр æцæг музыкантæй.
Зындгонд композитор, йæ радтæг адæмы æнувыд хъæбул цардæй ахицæн 1980 азы, фæлæ йæ бирæ музыкалон фæллæйттимæ цæрдзæн ирон адæмы зæрдæты.
ХУЫБИАТЫ Никъала
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.