Зынгæ ирон композитор Кокойты Тæтæрхъаны райгуырдыл сæххæст 110 азы

Ирон музыкалон аивады рӕзтмӕ йӕ уӕзгӕ хай чи бахаста, аивадуарзджыты ‘хсæн йе сфӕлдыстадон бынтӕй йæхицæн ном чи скодта, уыцы курдиатджын музыкантты нымӕцмӕ ахӕссын хъӕуы Кокойты Тӕтӕрхъаны дӕр. Уый нæ адæмы культурæйы историйыл арф фӕд ныууагъта йӕ хӕдбындур уацмысты фæрцы ӕмӕ сӕ уымӕ гӕсгӕ аивадӕн табугӕнджытӕ арф айстой сӕ зӕрдӕмӕ.

Кокойты Тӕтӕрхъан Ясоны фырт райгуырд Хуссар Ирыстоны Мӕсгуытыкомы 1908 азы 17 марты. Музыкӕмӕ йæ уарзт йе уӕнгты ахъардта хӕрз къаннӕгӕй, нӕ йын лӕвӕрдта ӕрӕнцой ӕмӕ уымӕ гӕсгӕ райдиан музыкалон ахуырад райста Тифлисы музыкалон скъолайы скрипкӕйы къласы. Фӕлӕ ахуырмӕ ӕвзыгъд ӕмӕ музыкӕмӕ ӕгӕрон уарзты хицау цыбӕл лӕппу уыцы ахуырыл не ‘рлӕууыд, ӕмӕ 1919 азы каст  фӕци  Тифлисы  ӕфсӕнвӕндагон ахуыргӕнӕндон, 1923 азы та ацы горӕты культурон-техникон ахуыргӕнӕндон 1924-26-ӕм азты ахуыр кодта Тбилисы консерваторийы композицийы хаххыл. 1924 азы уыд Тифлисы ирон драмон къорды хайадисӕг,  æмæ фæстæдæр ссис йӕ къухдариуӕггӕнӕг. 1934-36-ӕм азты уыд, йӕ хъӕппӕрисӕй цы адӕмон инструментты оркестр сырӕзт, уый къухдариуӕггӕнӕг, стæй Цхинвалы цы вокалон-хореографион къорд сӕндидзыдта, уый разамонӕг. «Ӕвзыгъд композитор ӕмӕ дирижерӕн нӕ уыд ӕрынцой, йӕ тых ӕнӕвгъауӕй лӕвӕрдта Ирыстонӕн музыкалон кадртӕ бацӕттӕ кӕнын, аивады тыхӕй сӕ фӕхайджын кӕнынæн. Уымӕ гӕсгӕ 1934-36-ӕм азты сси Беслӕны маисон комбинаты драмон ӕмӕ кӕфтыты къорды аивадон разамонӕг. Ӕндӕр ӕмӕ ӕндӕр азты уыд Цӕгат Ирыстоны зард ӕмӕ кафты паддзахадон ансамблы ӕмӕ филармонийы аивадон къухдариуӕггӕнӕг.

Кокойты Тӕтӕрхъан 1948 азӕй 1956 азмӕ уыд Цӕгат Ирыстоны композиторты Цӕдисы сӕрдар. Йӕ бирӕазон ӕмӕ ӕвӕллайгӕ куысты тыххӕй йын лӕвӕрд ӕрцыд Цӕгат Ирыстоны аивӕдты сгуыхт архайӕджы ном, хорзӕхджын ӕрцыд «Кады Нысан»-ы орден ӕмӕ «Ӕнӕзӕрдӕхудт куысты тыххӕй» майданӕй. Кокойы фыртӕн ссис ирон музыкалон аивады бындурӕвӕрджытӕй сӕ иу, сарæзта фыццаг национ театралон, хореографион, музыкалон-ӕххӕстгӕнӕг коллективтӕ. Тифлисы ирон драмон къорды архайгæйæ куыд актер, драматург ӕмӕ композитор, дæр. Сӕххӕст кодта цалдӕр ролы, уыцы нымӕцы Брытъиаты Е. драмӕ «Амыран»-ы Дуртула (ацы пьесӕйӕн музыкӕ ныффыста йӕхӕдӕг). Сӕвӕрдта цалдӕр пьесӕйы, уыцы нымӕцы «13 Коммунары», «Дуне фӕфӕлдӕхт», «Тугӕйдзаг рӕстӕг», музыкалон комеди «Лӕг ӕмӕ ус», ӕмӕ ӕндӕртӕ.

1928 азы Кокойты Тӕтӕрхъан сарӕзта колхозон цӕугӕ театр ӕмӕ-иу ӕрзылд Хуссар Ирыстоны иууыл дӕрддагдӕр хъӕутыл, йӕ концерттӕ ӕмӕ спектакльтимӕ, уыцы архайдæн уыд ахсджиаг нысаниуӕг культурон-рухсадон куысты. 1931 азы йӕ комкоммӕ хъӕппӕрис ӕмӕ разамынды фӕрцы сырӕзт ирон адӕмон уадынгӕрзты ансамбль, уый фӕстӕ та вокалон-хореографион къорд. Уырдыгӕй райдыдтой аивады стыр бӕрзӕндтӕм сӕ къахдзӕфтӕ фӕстӕдӕр зындгонд профессионалон музыканттӕн: зарӕггӕнӕг Плиты Гриш, композитортӕ Плиты Христафор, Хаханты Дударӕн. Тæтæрхъан бирӕ хӕттыты уыд фольклорон экспедицийы Ирыстоны алы къуымты ӕмӕ ныффыста адӕмон мелодитӕ, ӕмбырд кодта рагон музыкалон уадынгӕрзтӕ, уыцы нымӕцы уыдысты тынг стӕм, зӕгъӕн ис, чи ферох, ахӕмтӕ дӕр. 1937 азы Кокойы фырт ирон адӕмон уадынгӕрзты коллекци радта Мӕскуы-йы Глинкӕйы номыл музыкалон культурӕйы Паддзахадон музейӕн.

Композиторы Цӕгат Ирыстонмӕ ӕрхуыдтой, цӕмӕй сарӕзтаид кафт ӕмӕ зарды паддзахадон ансамбль. Уый тынг зӕрдиагӕй бавнӕлдта ацы ӕнӕмӕнгхъӕуӕг хӕс сӕххӕст кӕнынмӕ ӕмӕ цыбыр ӕмгъуыдмӕ ӕрӕмбырд кодта курдиатджын ӕвзонг чызджытӕ ӕмӕ лӕппуты. Коллективимӕ куыста куыд хормейстер, хореограф, администратор-разамонӕг, композитор, дирижер, афтӕ. Мӕйы ӕмгъуыдмӕ, ӕхсӕв бонӕй нӕ хицӕн кӕнгӕйӕ, ансамбль бацӕттӕ кодта йӕ фыццаг концертон программӕ ӕмӕ 1938 азы Налцыччы йӕ гастролтӕн уыд стыр ӕнтыст. Ансамблы репертуары уыдысты йæхи фыст зарджытӕ «Партийы гимн», «Плиты Иссӕйы зарӕг», «Тауче», адӕмон зарджытӕ ӕмӕ кафты мелодитӕ «Ӕфхӕрдты Хӕсанӕ», «Антъоны зарӕг» ӕмӕ ӕндӕртӕ. Йӕ хъӕппӕрис ӕмӕ активон хайадисты фӕрцы 1939 азы аивадмӕ ӕвзыгъддӕр фӕсивӕд ӕрвыст ӕрцыдысты Мӕскуыйы консерваторимӕ. Фӕстӕдӕр Ирыстоны уыцы фӕсивӕд систы профессионалон музыканттӕ, зарӕггӕнджытӕ ӕмӕ композитортӕ

1943 азы Кокойты Тӕтӕрхъан сфӕнд кодта симфонион оркестр саразын, фӕстӕдӕр та уый сси филармони, ӕмӕ йӕ фыццаг къухдариуӕггӕнӕг дæр уыд йӕхӕдӕг. Уыцы азты композитор ныффыста ирд ӕмӕ егъау оркестрон уацмыстӕ – Фыццаг симфони, Концерт скрипкӕйӕн, Фортепианон фантази «Азау», симфонион сюитӕ «Хӕлардзинад», симфонион ныв «Изӕр колхозы». Уӕлдӕр ӕрхӕсгӕ музыкалон уацмыстӕ систы популярон аивадуарзджыты ‘хсӕн сӕ национ характер, сӕ зӕлынад ӕмӕ ӕндӕрты руаджы. Тӕтӕрхъаны фыццаг «Ирон симфони» ссис йе сфӕлдыстады кульминаци. Композиторы сгуыхтдзинад уыд уый мидӕг, ӕмӕ йын бантыст ныффыссын ӕцӕг национ уацмыс. Ацы уацмыс сӕ зӕрдӕмӕ арф бахъардта, классикон музыкӕйы адӕнкъарынад кæмæ ис, стӕй симфонион оркестрмӕ фыццаг хатт чи байхъуыста, уыдонмӕ дӕр. Фантази фортепианойӕн оркестримӕ «Азау»-ы дзырдӕуы ирон чызджы хъысмӕтыл, кӕцы хъайтардзинад равдыста Стыр Фыдыбӕстӕйон хӕсты. Композиторы фӕстаг егъау уацмыстӕм хауынц Дыккаг симфони (1970 аз) ӕмӕ оперӕ «Нарты Сослан». Композитор йӕ царды фæстаг бонтӕм уыд сфӕлдыстадон активондзинады, цардуарзон ӕмӕ ӕхсӕнадон царды ӕвӕллайгӕ фӕллойгӕнӕг.

Кокойты Тæтæрхъан йӕ цардӕй ахицӕн 1980 азы 3 апрелы 72-аздзыдӕй. Цы диссаджы бынтӕ ныууагъта йӕ радтӕг адӕмӕн, уымӕй йӕхицӕн самадта кады мӕсыг ӕмӕ йӕ ном ӕнустæм цӕрдзӕн аивадӕн табугӕнджыты зӕрдӕты.

Хуыбиаты Никъала

Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.