Ирон музыкалон аивадмæ уæзгæ хæйбавæрд чи бахаста, йæ диссаджы уацмыстæй йæ чи фæхъæздыгдæр кодта, уыдонæй сæ иу уыд композитор, музыкалон-æхсæнадон архайæг Плиты Христофор Сосланы фырт.

Уый райгуырд Хуссар Ирыстоны Уæллаг Ручъы хъæуы 1923 азы 20 январы. Зонындзинæдтæм тырнæг  æвзыгъд лæппу ахуыр кæнын райдыдта Сталиниры педагогон    ахуыргæнæндоны æмæ йæ каст фæци 1940 азы. Уый фæстæ, 1941 азы ссис Сталиниры педагогон институты физикæ æмæ математикæйы факультеты студент. Фæлæ æвзонг, цардбæллон лæппуйы тынгдæр йæхимæ æлвæста музыкæ æмæ фæстæдæр  ссис Хуссар Ирыстоны зард æмæ кафты ансамблы Галаты Барисы оркестры къорды хайадисæг. 1941 азы хайад иста Стыр Фыдыбæстæйон хæсты фронтты, демобилизаци æрцыд 1947 азы.

1947-52 азты ахуыр кодта П. И. Чайковскийы номыл Мæскуыйы паддзахадон консерваторийы националон хайады. 1957 азы та каст фæци Мæскуыйы консерваторийы композиторты факультет. Ахуыры азты фæстæ Плийы фырт æрыздæхт Ирыстонмæ æмæ 1968-84 азты уыд Цæгат Ирыстоны композиторты Цæдисы правленийы сæрдар. 1973 азæй та УСФСР-йы композиторты Цæдисы правленийы секретарь. Плийы фырт дыууæ хатты æвзæрст æрцыд Цæгат Ирыстоны Сæйраг Советы депутатæй æмæ 1984 азы та уыд Дзæуджыхъæуы горæтон Советы депутат. Цалдæр хатты йæ равзæрстой ССР Цæдисы композиторты Цæдисы ревизион къамисы уæнгтæй. 1971 азы хорзæхджын æрцыд Октябры революцийы орденæй, стæй ма бирæ майдантæй. 1960 азы йын радтой УСФСР-йы аивæдты сгуыхт кусæджы ном, 1966 азы та ссис Хетæгкаты Къостайы номыл премийы лауреат.

Плиты Христофор ирон музыкæйы историмæ фыццаджыдæр бацыд, куыд фыццаг националон опереттæ «Уалдзыгон зарæг» сфæлдисæг, ноджы ма фыццаг ирон иуактон оперæ «Къоста» (уырыссаг æвзагыл), куыд опереттæ æмæ музыкалон  комеди сфæлдисæг, фыццаг ирон эстрадон зарджытæ æмæ ма куыд 16 азы дæргъы æхсæнадон архайæг æмæ къухдариуæггæнæг, афтæ. Уый цæстуарзонæй фæкуыста Цæгат Ирыстоны композиторты Цæдисы хистæрæй. Уыцы рæстæджы дидин рафтыдта сфæлдыстадон организаци, æвдыстой премьерæтæ, уагъд цыдысты фестивальтæ, коллективтæ арæх цыдысты гастролты, æмбæлдысты æндæр республикæты композитортимæ, æвдыстой концерттæ.

Плийы фырт цæстуарзон уыд кæстæрты музыкæйы хаххы хъомылады. Фыццаджыдæр кæй сфæлдыстадæн саргъ кодта, уый уыд Гæздæнты Булат – æрбахуыдта йæ музыкалон спектаклы хайад исынмæ фæндырдзæгъдæгæй. Плиты Христофор йе ‘нцой балæууыд æвзонг композитор Кокайты Барисæн, æххуыс ын кодта æппæтварсонæй, цæмæй суыдаид профессионалон композитор. Ахæм цæвиттонтæн ма ноджыдæр ис æрхæссæн. Бирæ кæмæндæрты баххуыс æмæ балæггад кодта æмæ йæ абон дæр мысынц, куыд диссаджы композитор нæ, фæлæ ма куыд диссаджы адæймаджы, зындгонд æхсæнадон архайæг. Плийы фырты фæндаг музыкæмæ иттæг цымыдисаг уыдис. Развæлгъау нæ уыд профессионалон æгъдауæй цæттæ, фæлæ 24-аздзыдæй ахуыр кæнын райдыдта Мæскуыйы консерваторийы националон хайады. Фыдыбæстæйон хæсты фæстæ æвзонг лæппу бахауд музыкæйы уацары æмæ дзы нал фæиппæрд. Мæскуыйы консерваторийы ахуыры рæстæджы доцент, композитор Владимир Фере 1949 азы фыста, зæгъгæ, бонæй-бонмæ æвзонг композитормæ уынын диссаджы æвзыгъддзинæдтæ. Уый ахуыр кæны зæрдиагæй, тырны зонындзинæдтæй фæхайджын уæвынмæ.

Консерватори фæуыны кæронмæ Христофор уыд фортепианойы вариациты автор, скрипкæйы сюитæ, виолончель æмæ фортепианойы романсты автор, ныффыста музыкæ ахæм спектакльтæн,куыд «Дыууæ чындзæхсæвы», «Чермен», «Софьяйы зарæг», хорон зарджытæ «Сæуæхсид» æмæ «Авдæны зарæг». Плиты Христофор ма уыцы иурæстæджы ссис, национ музыкалон театры классик.  Йæ оперæ «Къоста» 1960 азы æвæрд æрцыд Цæгат Ирыстоны музыкалон театры æмæ абоны бон дæр сценæйæ нæ хизы. Йæ опереттæтæ æмæ музыкалон комедитæ æнтысгæйæ цыдысты Советон Цæдисы бирæ горæтты æмæ сын аивадуарзджытæ кодтой стыр аргъ. Плийы фырт æдзухдæр цымыдис кодта ирон литературæйы класик Хетæгкаты Къостайы сфæлдыстадмæ. Поэты æмдзæвгæтæй цалдæрыл ныффыста  романстæ, «Фатимæ»-йы поэмæйыл та сфæлдыста оперæ. «Ирон фæндыр»-ы поэтикон æмбырдгонд æмæ Къостайы царды цауты бындурыл ныффыста либретто «Къоста»-йы оперæмæ. Уыцы куыст, æнæмæнг у композиторы уацмысты хуыздæртæй сæ иу. 1960 азы оперæйæн фыст æрцыд йæ иуактон, 1974 азы та æртæактон верси. Христофор сфæлдыста дзæвгар уацмыстæ æмæ уыдонæй фæхъæздыгдæр ирон музыкалон аивад. Зæгъæм, ныффыста ахæм оперæтæ, куыд «Къоста», «Фатимæ», балет «Хъæды чызг», опереттæтæ «Уалдзыгон зарæг», «Æртæ хæлары», «Нæ усгур алыгъд», «Терк зары», «Усгуртæ», «Тауче», музыкалон комедитæ «Мæ усы лæг», «Горный цветок», «Маяки», хор æмæ оркестрæн «Цвети, мой Иристон», «Наше счастье», хæццæ хор æмæ оркестрæн ын ис ахæмтæ, куыд «Слава Октябрю», цытджын одæ «Æнустæм иумæ», симфонион оркестр  «Ирон сюитæ» 5 хайæ, поэмæ «Песня родного края», «Фантазия на тему песни «Тауче» æмæ дзæвгар æндæртæ.

Плиты Христофор цардæй ахицæн 1992 азы, фæлæ йæ тæмæссаг уацмыстæй цæрдзæн йæ радтæг адæмы зæрдæты.

                                                             ХУЫБИАТЫ Никъала