Ацы бонты нæ республикæйы Паддзахадон драмон театры сценæйыл равдыстой Остъаты Аланы пьесæмæ гæсгæ «Фæстаг æвдисæн»-ы радон спектакль. Æвæрæг режиссер Дзудцаты Тамерлан куыд загъта, афтæмæй спектакль бацыд 2008 азы хæстыл 15 азы сæххæсты боны цытæн мысæн мадзæлтты номхыгъдмæ. Бацæттæ йæ кодтой 1920 азты геноцидыл 100 азы сæххæсты бонмæ æмæ йæ премьерæ та уыдис 2022 азы январы мæйы.
Театры артисттæ адæмы размæ рахастой Ирыстоны зæххыл ирон адæмы туг дыууæ геноциды рæстæджы куыд лæсæн кодта Гуырдзыстоны фашистон къухдариуæгады архайдтыты фæстиуæгæн. Райдайæны дæр æнæрахатæн нæй спектаклы æвæрджытæ кæй бакодтой стыр куыст, цæмæй йæ мидис уа æнцонæмбарæн æмæ ирддæр хуызы. Уыцы æнтыст сæ къухты бафтыд. Спектакль у тынг уæззау æмæ зæрдæмæхъаргæ, – залы бадджытæн йæ райдайæнæй йæ кæронмæ сæ цæстысыг нæ сур кодта. Ахæм спектакльтæ сты æнæмæнгхъæуæг нæ истори фæлтæрæй-фæлтæрмæ адæттыны ахсджиаг хъуыддаджы. Трагедийы автор бæлвырдæй сахуыр кодта ирон адæмы тугуарæн бонтæ, арф нывнæлдта историйы трагикон цаутæм æмæ нын сæ нæ размæ рахаста. Ахæм куыст бакæнын æнцон нæу. Хъæуы йын рæстæг æмæ бирæ тыхтæ, фæразондзинад. Остъаты Алан куыд загъта, афтæмæй уацмыс фысгæйæ, йæхи схæсджын кодта геноцидты дугты лигъдæтты æмæ хуымæтæг адæмы уавæр равдисынæй. Ахæм уæзæг нал баззад, йæ цæрджытæ уæззау æфхæрд кæм нæ баййæфтой гуырдзыйы къухæй. Федзæрæг сты æнæхъæн хъæуты, æгъатырæй мардтой сывæллæттæ æмæ сылгоймæгты. Æнхъæлцау сылгоймæгты хуылфæй æлвæстой, чи нæма райгуырд, ахæм сабиты. Ахæм цаутæ кæд сценæмæ æргомæй хаст не ‘рцыдысты, уæддæр æй æппæлæгауæй радзырдта гуырдзиаг хотыхджын: «…саби уый нæу, хæстмæ чи фæцæуы, саби, знон йæ мады гуыбынæй мæ карды бырынкъæй къæбылайау кæй сæппæрстон, уый уыд». Уый фæстæ æдзæсгом худт ныккодта хъæрæй æмæ йæ разы фырнадæй тугæрхæмттæй цы 17-аздзыд ирон лæппу лæууыд, уый гуыбын йæ уæрагæй æнауæрдонæй басхоста.
Трагедийы ирдæй æвдыст цæуы 20-æм азты иууыл трагикондæр цау – 13 коммунары Присы къуылдымыл куыд ныццагътой. Ам 13 æнæаххос ирон лæппуйы кæд сæ мæлæтмæ комкоммæ кастысты, уæддæр нæ фæтарстысты, æмæ ма сæ амæлæты хæдразмæ азарыдысты ирон хъæбатырты зарæг.
«Мæлæтæй нæ тæрсын, фæлæ мæ фарсмæ мæ кæстæр æфсымæр кæй ис, уый мæ æппары катайы», – загъта æртындæсæй сæ иу. «Уæдæ æз та сымахимæ иумæ мæрдтæм цæугæйæ дæр дæн ныфсджын! – загъта 17-аздзыд лæппу ирæттæн. Сымах та ирон лæджы йæ мæлæты уæлхъус дæр йæхицæн ингæн къахгæйæ нæ фендзыстут!», – уый та уыд йæ дзуапп гуырдзиаг хотыхджынтæн, кæцыйы фæстæ йæ фехстой æртындæсы фыццаг. Ацы цымыдисаг сценæйы æвдыст цæуы ирон адæймаджы фидар æмæ æнæбасæтгæ удыхъæд.
Иннæ акты уынæм, гуырдзиаг меньшевикæн ирон саударæг сылгоймаг «ирон уæливыхтæ» куыд æрбахаста. Уый йын нырма йæ сау дарæсы хуыз бафаудта, стæй алыгъуызон æлхыскъ ныхæстæй равдыста ирон адæммæ йе ‘нæуынон ахаст. Арвыста сылгоймаджы æмæ æрбадт цæл кæныныл, фæлæ тугæмхæццæ сыджытæй йæ дзых куы айдзаг ис, уæд сонт богъ фæкодта æмæ йæ салдæттыл ныхъхъæр кодта, цæмæй уыцы сылгоймаджы фæстæмæ æрбаздахой, фæлæ… «…Куы йæ фæцæй ахстам, уæд æм æввахсдæр чи уыд, уыдоны йæ разæй асхуыста æмæ стæй ивылд доны йæхи дæр баппæрста!», – радоклад кодта гуырдзиаг салдат. Ам æвдыст æрцыд ирон сылгоймаджы ныфсхаст удысконд – нæ фæтарст нæдæр фашисты цæстытæм комкоммæ кæсынæй, нæдæр – мæлæтæй. Йæ бон куыд бацис, афтæ йæ разæй знæгтæй цалдæры фæкодта æмæ йæхи къахæй бацыд мæлæты дзæмбытæм.
Сылгоймаджы фидар удыхъæд ма æвдыст цæуы, Саломи йæ хъæбултимæ хохы сæрты кæм фæлидзы, уыцы сценæ дæр. Зымæгон фыдбонты хæхты сæртыл митуаргæйы Саломийæн басыд йæ чысыл хъæбул, нал æй хастой йæ гыццыл къæхтæ æмæ баззадысты лигъдæтты фæстейæ. Фæлæ Саломи куы базыдта, гуырдзыйы лæджыфыдхортæ йæм æрбаввахс сты, уæд атындзыдта размæ, схызт къæдзæхмæ, фæлæ… Разæй – ком, фæстейæ – хотыхджынтæ. Саломи исдугмæ фæтыхст, йæ цæстытыл ауадысты, сылгоймæгтæй куыд хынджылæг кодтой зæнгтæ, уыцы нывтæ. «Цæйнæфæлтау мын мæ сабитæй адон фæхынджылæг кæной, фæлтау – мæлæт!», – загъта сылгоймаг æмæ фыццаг йæ сабиты асхуыста коммæ, стæй та – йæхи.
Спетаклы ирдæй æвдыст æрцыд гуырдзыйы æфсæддонты фæлитой æмæ мæн-гарддзинад дæр. «- Куыдзау та сусæгæй фæхæцыдыстут!», – загъта ма йæ амæлæты размæ Уæрæсейы æфсады службæгæнæг ирон афицер Гæззайы фырт, фæсонты ‘рдыгæй йæ гуырдзиаг афицер куы æрбахста, уæд.
Хъæздыг у историйы æрцæугæ æндæр трагикон цаутæй спектакль. Се ‘ппæты кой ракæнæн нæй, фæлæ уыцы фыдмитæ, уыцы трагикон цаутæ азæй-азмæ ногæй фæлхатт кæй цыдысты, уымæн æвдисæн сты ныры фæлтæртæй бирæтæ. Фæлхатт сæ кодтой, Ирыстонæй «сыгъдæг быдыр» аразынмæ чи хъавыд 2008 азы августы мæйы, уыдон дæр. Бавзæрстам мах дæр нæ фыдæлтау уазал, æххормаг, фыдæхсæвтæ. Федтам ирон туджы лæсæнтæ. Фæлæ фыдбон æмæ фыдлæгæн бирæ цæрæнбон нæй, зæгъы ирон æмбисонд. Æмæ ацы трагедимæ кæд сценæмæ кастыстæм, уæд зæрдæйы та ног кодтой, нæхи уд æмæ буарæй 1989 азæй 2008 азы онг цытæ бавзæрстам, мæлæты цæстытæм комкоммæ куыд кастыстæм, уыцы æнкъарæнтæ. Лæдæрстысты цæссыгтæ. Лæдæрстысты, æрмæст сценæйыл артистты архайдæй нæ, фæлæ цы хъæдгæмттæ сног сты, уыдоны рисæй дæр.
Спектакль «Фæстаг æвдисæн» у фыццаг, кæцы æвдыст цæуы цалдæр афоны æмæ дугты уыцы иурæстæджы. Сценæмæкæсджытæ стыр аргъ скодтой сценæйы аивадон фæлындзынад æмæ декорацитæн, уымæн æмæ сæ фæрцы спектаклы эпизодтæ кодтой удджындæр, цыма æцæгæйдæр ивгъуыд дуджы уыд сценæмæкæсæг, афтæ æнкъардта йæхи.
Фау æрхæссæн нæй, сценæйыл цы 70 азмæ æввахс актеры хъазыд, уыдоны ар-хайдмæ дæр. Фæлæ, мæнмæ гæсгæ, уæлдай раппæлинагдæр сты, гуырдзиаг меньшевикты ролтæ чи сæххæст кодта, уыдон. Æвæрццаг хъайтары роль æххæстгæнгæйæ сценæмæкæсджыты зæрдæ æнцондæр ссарæн у, фæлæ Джугъели æмæ уый æнгæс фашистты ролтæ æххæст кæнын у вазыгджындæр ирон уæвгæйæ.
«Фæстаг æвдисæн»-ы æнгæс уацмыстæ фыссыны сæр та ирон адæмы макуыуал бахъæуæнт.
ХУЫГАТЫ Миленæ
