Нæ дуджы хъайтартæ

Ацы аз 22-æм сентябры Кремлы Екатерининаг залы уыд Уæрæсейы Федерацийы паддзахадон хорзæхтæ дæттыны церемони.

Кремлы цытджын мадзалмæ  хуынд æрцыдысты йæ Райгуырæн бæстæйы патриот, Дагъыстаны хъайтар Магомед Нурбагандовы ныййарджытæ дæр. Хъайтардзинад равдисыны æмæ Райгуырæн бæстæйыл æнувыд уæвыны тыххæй зынгхуыст хъæбатырæн лæвæрд æрцыд Уæрæсейы Федерацийы Хъайтары ном йæ амæлæты фæстæ. УФ-йы Президент Владимир Путин зæрдæбын ныхæстимæ хорзæх радта Магомеды фыд Нурбаганд Нурбагандовмæ. «Удæй фидар уыд мæ хъæбул. Ацы адæймагæн тыхæй ницы саразын кодтаис. Куы йæм бахатыдаис, уæд дын алы  хатт дæр баххуыс кодтаид, фæлæ тыхæй  ницы сарæзтаид. Стыр бузныг зæгъын мæ фæнды Уæрæсейы къухдариуæгадæн ахæм стыр хорзæхы тыххæй. Владимир Владимиры фырты ныхæстæ афтæ зæрдæбын æмæ хъарм сты, æмæ мæ стыр ныфс бауагътой, нæ маст нын фæрогдæр кодтой», – загъта Уæрæсейы Хъайтары фыд.

Магомед Нурбагандов райгуырд Дагъыстаны Сергокалайы хъæуы. Йæ райгуырæн хъæуы фæцис каст астæуккаг скъола дæр сыгъзæрин майданыл. Уый фæстæ, тынг хорз нысæнттыл ахуыр кæнгæйæ, райста юристы дæсныйад. Институты фæстæ кусын райдыдта полицийы. Йæ царды йын иууыл уæлдæр уыдысты йæ бинонтæ æмæ æфсымæртæ. Йе ‘фсымæртимæ иууылдæр уыдысты иумæ, æгæрыстæмæй, уыцы æнамонд боны дæр. 10-æм июлы террористтæ балæбурдтой уыдонмæ, Сергокалайы хъæуы цур хъæды куы улæфыдысты, уæд. Фыдгæнджытæ нырма фехстой Магомеды фыдыæфсымæры лæппу, 23-аздзыд æвзонг лæппу Абдурашиды, æмæ уый фæстæ сбастой иннæ цыппары дæр. Амы-нæттæй сæ иу, Магомедмæ мидхъуыддæгты министрады кусæджы бæлвырдгæнæн куы ссардтой, уæд дзы æрдомдтой, цæ-мæй фæсидтаид йе ‘мслужбæгæнджытæм барадхъахъ-хъæнæг органты куыстæй ацæуыны тыххæй. Фæлæ уый бæсты Магомед Нурбагандов загъта: «Кусут, æфсымæртæ, кусут!». Фыдгæнджытæн сæ домæн кæй нæ сæххæст кодта, уый тыххæй йæ æгъатырæй фехстой. Ацы æвзонг зынгхуыст хъайтары ныфсхастдзинад дисы баппæрста адæмы. Уый йæ кæд зыдта, фыдгæнджыты къухæй йæ адзал ссардзæн, уæддæр йæ сæр не ‘ркъул кодта. Йæ сæрмæ не схаста æлгъаг адæймæгты (кæд сæ адæймæгтæ схонæн ис, уæд) домæн сæххæст кæнын æмæ худинаджы бæсты равзæрста мæлæт Райгуырæн бæстæйы сæрвæлтау. Ацы  къæсхуыртæ конд æвзонг нæлгоймаг разынд диссаджы фидар удыхъæды хицау æмæ йæ цæвиттонæн хæссынц æмæ хæсдзысты нырæй фæстæмæ дæр. Ахæм хъаруджын æмæ Райгуырæн бæстæйыл æнувыд чи сты, уыцы адæймæгты цæвиттоныл ахуыр кæнынц рæзгæ фæлтæртæ. Магомед Нурбагандовы биографи у хуымæтæджы æмæ раст адæймаджы биографи, фæлæ амард, куыд хъайтар, афтæ. «Магомед Нурбагандов йæхи равдыста, куыд æцæг хъайтар, афицер, афтæ. Уый алы хатт дæр æнувыд уыд йæ райгуырæн бæстæйыл. Йæ саразгæ ми, у æцæг нæлгоймаджы ми кæцы амард Райгуырæн бæстæ æмæ мундиры кад хъахъхъæнгæйæ æмæ æнустæм сси хъайтардзинад æмæ патриотизмы цæвиттон. Йæ ныфсхастдзинад æмæ фидар удыхъæдæй уый фенын кодта, мах кæй нæ тæрсæм фыдгæн-джытæй, мах уыдонæй тыхджындæр кæй стæм, уый. Йæ ахæм мийæ Магомед Нурбагандов фыст æрцыд уæрæсейаг паддзахады историйы. Йæ хъæбатырдзинадæй фæбæрзонддæр кодта бæстæйы мидхъуыддæгты органты æмæ Гарзджын тыхты авторитет»,- загъта Рамазан Абдулатипов.

Æцæгæйдæр, цас хъару уыд ацы æвзонг хъæбатыр лæппуйы уæнгты! Кæд æй зыдта, террористты къухæй удæгасæй нал аирвæздзæн, уæддæр æй нæ фæтасын кодтой. Уый кæд нæ бахъахъхъæдта йæ цард, уæддæр бахъахъхъæдта афицер æмæ нæлгоймаджы кад. Абдурашид æмæ Магомед Нурбагандовты ном сæнусон кæндзысты цырт сын саразгæйæ. Æввахс рæстæджы Сергокалайы хъæуы фæзындзæн Нурбагандовты уынг. Æмæ иууыл сæйрагдæр та, уыдон систы терроризмы ныхмæ тох кæныны ирд цæвиттон.

Магомед Нурбагандов цы хъайтардзинад равдыста, уый базон-гæйæ та уæлдай тынгдæр мæ зæрдыл æрлæууыдысты ирон хъæбатыр лæппуты хъайтардзинæдтæ дæргъвæтин гуырдзиаг-ирон ныхмæлæуды рæстæджы. Бирæ ирон цардбæллон лæппутæ бабын сты сæ радтæг Ирыстоны сæраппонд. Бирæтæ-иу сæ кæд знæгтæм удæгасæй дæр бахаудтой, уæддæр сæ никæйы басастой, никæйы сæ æрлæууын кодтой сæ зонгуытыл, кæд сын стыр хъизæмæрттæ æвзарын кодтой, уæддæр. Цæвиттонæн æрхæсдзынæн Санахъоты Гришикы. Ацы цардбæллон хъæбул йæ фæстаг сулæфты онг дæр йæ дзыхы дзаг хъæр кодта, «Æз ирон дæн», зæгъгæ. Кæд ын знæгтæ æнахуыр фыдмитæ фæкодтой, уæддæр худинаджы бæсты йæ радтæг адæмы, йæ Ирыстоны сæрвæлтау равзæрста кады мæлæт. Æмæ цал æмæ цал цæвиттонæн ис æрхæссæн, уыдон чи фæнымайдзæн.

80-æм азты æмбисы, Дзауы скъола-интернаты куы ахуыр кодтон, уæд нæ ахуырадон уагдоны фыццаг уæладзыджы къулыл конд уыдысты Стыр Фыдыбæстæйон хæсты рæстæджы хъайтардзинд чи равдыста, уыцы æвзонг лæппутæ æмæ чызджыты нывтæ. Любовь Шевцова, Павлик Морозов, Олег Кошевой, Ульяна Громова, Сергей Тюленин, Анатолий Коволев, Жора Арутюнянц æмæ æндæртæ. Диссагæн дзуринаг уыд Зоя Космодемьянскаяйы хъæбатырдзинад дæр. Махæн, скъола-интернаты ахуыргæнинæгтæн уыдон уыдысты хъайтардзинад æмæ сæрыстырдзинады ирд цæвиттон. Ахæм бон нæ уыдаид æмæ-иу  æвзонг хъайтарты стенды раз ма алæууыдаиккам. Уыдон нæм кастысты уæларвон зæдты хуызæн æмæ цæрæнбон-тæм нæ зæрдæты аккаг бынат ссардтой. Уæд мæм афтæ каст, цыма æрмæстдæр ацы æвзонг адæймæгтæн бауыдаид сæ бон ахæм хъайтардзинæдтæ равдисын. Фæлæ фæстæдæр, ома, гуырдзиаг-ирон ныхмæлæуды рæстæджы куыд фæбæрæг, афтæмæй рæдыдтæн, раст нæ хъуыды кодтон. Уымæн æмæ сæрбахъуыды рæстæджы  фæстæ ницæмæй фæлæууыдысты ирон лæппутæ дæр гуырдзиаг тыхæйисджыты ныхмæ тох кæнгæйæ æмæ систы нæ дуджы хъайтартæ. Уæдæ диссагæн дзуринаг нæу Джиоты Владикы (Басмачы) хъæбатырдзинад. Уый айнæг хохау иунæгæй мæлæтдзаг тохы бацыд дæсгай гуырдзиаджы ныхмæ æмæ сæрыстырæй йæ цард нывондæн æрхаста йæ Райгуырæн Ирыстоны сæрвæлтау. Уæдæ диссагæн дзуринаг не сты 2008 азы августы æнæмсæр тугуарæн хæсты рæстæджы Багаты Амиран æмæ Джиоты Азæмæты хъæбатырдзинад. Уыдон дыууæйæ æрлæууыдысты гуырдзиаг тыхæйисджыты танкæты раз æмæ сæ цасдæр рæстæджы не ‘рбауагътой горæтмæ æрбахизын æмæ афтæмæй сæхи царды аргъæй бахъахъхъæдтой дæсгай адæймæгты цард.  Уыдон дæр хъæбатырæй сæ мæлæт ссардтой сæ Райгуырæн Ирыстоны сæраппонд. Уæдæ Джиджджойты Джетæ, гуырдзиæгтæ Сталины уынджы кæцы хæдзары æмбæхстысты, уырдæм иунæгæй кæй бацыд, уый дæр хъайтардзинады цæвиттон нæу? Æмæ чи фæнымайдзæнис ирон лæппутæй  хъайтардзинæдтæ чи равдыста, уыдоны. Уыдон тынг бирæ сты æмæ  иу уацы æрдзурæн нæй ал-кæйы тыххæй.

Мæ уацы мæ зæгъын фæнды уый дæр, æмæ раджы Дзауы скъола-интернаты къулыл æвзонг гвардийы хъайтарты нывтæ конд куыд уыдысты, афтæ ирон лæппуты нывтæ дæр хъуамæ конд уой нæ республикæйы алкæцы скъолайы къулыл дæр. Уадз, уыдоны цæ-виттоныл Фыдыбæстæ, радтæг адæмæн кад кæныныл æмæ уарзыныл ахуыр кæной рæзгæ фæл-тæртæ. Уадз, æмæ æрыгон фæл-тæрæн цæрæнбонты сæ зæрдæ-ты фыстæй баззайой, сæ царды аргъæй сын сæрибардзинад чи æрхаста сæ рæсугъд фидæны тыххæй, уыдон.

Джиоты Екатеринæ