Ныртæккæ бирæ арыгон лæппутæ æмæ чызджытæ æгуыстæй бадынц æмæ æнхъæлмæ кæсынц æмбæлон куысты бынат ссарынмæ. Гъе, уымæй æвзæрдæр æрхъуыды гæнæн нæй: æнхъæлмæ кæсын æвзæр нæу, фæлæ адæймаг куы бамбара, кусай ма кусай, уæддæр дæ разы хæринаг æрæвæрдзысты – уый халы адæймаджы удысконд. Мах, ирон адæм, афтæ цæрын нæ сæрмæ никуы хастам.
Нæ фыдæлтыккон æхсæнадон зондахаст хи уарзын æмæ æрмæст хиуыл аудынæй раивтам. Æвæллайгæ тъыссæм хи дзыппыты, æфсымæры, сыхаджы, хионы æрдумæ дæр нал дарæм. Æрмæстдæр мæнæн уæд хорз, стæй иннæтæ цыфæнды кæнæнт. Уыцы зондахаст нын зыны царды алы фæзилæны дæр.
Нæ фыдæлтæм бирæ хорз æгъдæуттæ уыди: æфсарм, уæздандзинад, хиуылхæцын, æмæ а.д. Тынг ахсджиаг бынат ахста ирон адæмы царды фæллойадон хъомылад, уæлдайдæр кæстæрты царды, кæцыты гыццылæй кустыл ахуыр кæнын хъæуы. Сывæллоны-иу хæрзчысылæй бафтыдтой, йæ бон кæуыл цыдаид, ахæм куыстытыл. Зæгъæм, чызг æххуыс кодта хæдзар æфснайыны куыстыты, æхсадта къустæ, мæрзта зæхх. Хъæуккон сывæллæтты арæхдæр æфтыдтой фосимæ куыстытыл. Зæгъæм, уæлыгæс цæуын, родгæс, кæнæ хæдзармæ æрбаздахын хъазты, бабызты, хæринаг-иу сын радтой. Лæппу 14-15-аздзыдæй кодта хуым хистæртимæ, ласта суг хъæдæй, зылди фосмæ, алы куыстытæ-иу кодта цæхæрадоны – хъæдур тауынæй тыллæг æфснайынмæ. Хадзары цалцæг кæнын цыдæриддæр хъуыди, уыцы куыстытæм дæр рæвдз уыдысты – цармæ сгæпп кæнын, зæгæлтæ ныкъуырын. Æвзæр бакæнын исты куыст, цæмæй ма йæ дæ фæстæ, кæнæ та дæ бæсты исчи кæна – уыд стыр хидинаг. Уымæ гæсгæ сывæллæты ‘хсæн алы куыст ерысты хуызæн уыд, алчи тырныдта тагъддæр æмæ хуыздæр фæуын йæ куыст, æмæ-иу сын зондджын хистæртæ сæ куыстæн аргъ скодтой.
Ирон адæмы царды тынг ахсджиаг бынат ахстой «рæстæггай» куыстытæ: хуымгæнæнтæ, тауæнтæ, найгæнæнтæ, хосгæрдæнтæ… Æнцондæр хæдзары куыстытæ бакæнæн уыди, кæй зæгъын æй хъæуы, бирæ кусæг къухтæ цы бинонтæм уыди, уыдонæн, уæлдайдæр та нæлгоймаджы къухтæ. Фæлæ хъæуты мидæг, уæлдайдæр хæхбæсты, уыди ахæм бинонтæ, кæцыты цъус, кæнæ та бынтондæр нæ уыд нæлгоймæгтæ. Уыдон уыдысты сидзæргæсты бинонтæ, æрмæст чызджытæ кæм уыди, ахæмтæ. Уыдон куыстафон уыдысты фæкæсынхъуаг, къух сæм фæдаринаг. Æмæ-иу сыхы, хъæубæсты фæсивæд, сæхи куыст уал фæуадзгæйæ, раздæр бахуым кодтой, банай кодтой, хос æркарстой сидзæргæсы бинонтæн.
Уыцы иумæйаг куыст хуыйны «зиу». Афтæ-иу загътой, «уыдон æмæ уыдон» зиу ракодтой, зæгъгæ. Зиууæттæн-иу скодтой сихор, бинонтæн куыд сæ бон уыд, афтæ. Фос кæмæ уыди, уыцы бинонтæ-иу сæ зиууæттæн акодтой кусарт дæр.
Æгъдау абон арæх нæ къæхты бын ныккæнæм, мулк, хъарм бынæттæ æмæ æхцайыл тохы. Нæ фыдæлтæ сæ диссаджы уæздандзинад суанг ныгуылæн Европæмæ дæр ахæццæ кодтой, фæхъæстæ дзы кодтой уымы адæмты. Мах та йæ нæхæдæг рох кæнæм. Арæх кæрæдзийы æфхæрæм, фыдæнæнтæ кæнæм, хæлæг æмæ цæстмæмитæ сарæх сты.
Фæзæгъынц ма афтæ: «Æхца цы хъуыддаджы бацæуы, уым æгъдауæн бынат нал вæййы».
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.