1962 азы ист æрцыд уынаффæ сентябры мæйы алы дыккаг хуыцаубоны дæр фашизмы амæттæгты дунеон бон нысан кæнын æмæ афтæмæй  фашизмы идеологийы ныхмæ тох кæнын.

Хъыгагæн, абон къорд бæстæйы политиктæ фæлварынц Дыккаг дунеон хæсты хатдзæгтæ сзыгъуыммæ кæнынмæ, иуæй-иу бæстæты ногæй æндидзы фашизм. Ацы мысæн боны лозунг у, цæмæй æрбаиу уой адæм æмæ иумæ тох кæной фашизмы ныхмæ. Фашизмы амæттæгты мысæн бон ныр нысан æрцыд  60-æм хатт.

Абон Европæйы фæлварынц фашистты среабилитаци кæнынмæ. Ахæм цæвиттонтæ уынæм Эстонийы, цыран æрвылаз дæр вæййы СС 20-æм дивизийы ветеранты марш, Латвийы дæр рацæуынц раздæры куынæггæнджытæ. Æмæ кæддæры æфсымæрон Украинæйы та Евроинтеграцийы фæлгæтты, УПА-йы фашисттæн æххуысгæнджыты банымадтой сæрибардзинады сæрыл тохгæнджытыл. Фашист Бандера сын ссис национ хъайтар. Ацы мысæн боны Уæлахизы музей сорганизаци кодта мультимедион экспозици «Освен-цим. Правда», зæгъгæ.

Цыбыртæй Освенцимы тыххæй

Освенцим у Польшæйы немыцаг лагерь, кæцы уæвынад кодта Краковы ныгуылæнæй 70 километры дæрддзæгæн. 1939 азы Гитлер польшæйаг зæронд горæт æрбаиу кодта Æртыккаг рейхмæ. 1941 азы июнæй 1945 азы январмæ 1 милуанæй фылдæр адæймаджы  фæмард сты ацы районы æртæ концлагеры – Аушвиц, Биркенау æмæ Моновицы.

Освенцим уыд мæлæтдзаг ахæстон. 1940 азы Гитлеры закъазмæ гæсгæ дзуттаг зæхкусджыты казармæтæй сарæзтой концентрацион лагерь. 1940 азы 14-æм июны немыцæгтæ уырдæм æрбакодтой фыццаг политикон ахæстты. Уыдон иууылдæр уыдысты польшæйæгтæ. 1941 азы концлагермæ æрбакодтой фыццаг дзуттæгты.

Фæстæдæр лагеры «цæрджытæм» бафтыдысты советон уацайрæгтæ, цыгантæ æмæ æндæр нациты минæвæртты. Уыдоны иууылдæр хъизæмарæй мардтой, газон камерæты сæ хуыдуг кодтой.

Абон дæр бæстон бæрæг нæу Освенцим-Биркенауы концлагеры цас адæм фæмард, уыдоны раст нымæц. Иуæй-иу бæрæггæнæнтæм гæсгæ цыппар азмæ уым фæмард 1,1 милуан адæймаджы – сылгоймæгтæ, нæлгоймæгтæ æмæ сывæллæттæ. Сæ 90 проценты бæрц уыдысты  европæйаг бæстæты дзуттаг цæрджытæ. Дзуттæгты фылдæр хай мардтой газы камерæты, иннæтæ уыдысты карз æфхæрдты, медицинон экспериментты амæттæгтæ, афтæ ма мардысты æххормагæй дæр. Алыгъуызон бæрæггæнæнтæм гæсгæ, уым фæмард 1 милуанæй 4 милуаны онг адæймаджы. Освенцимы коменданттæй иу – нацистон фыдгæнæг Рудольф Хесс Нюренбергаг трибуналы рæстæджы куыд загъта, уымæ гæсгæ амæттæгты нымæц уыдаид 2,5 милуан адæймаджы бæрц.

Ахæстты лагермæ ластой поездтыл, арæх уæзласæн вагæтты. Лагермæ æрбацæугæйæ-иу сæ равзæрстой, иуты-иу комкоммæ арвыстой газы камерæтæм, иннæты та-иу арвыстой тыхбыны куыстмæ. Ахæсттæ-иу райстой сæрмагонд номыр, кæцы сын арæзтой татуировкæйы хуызы. Сæ уæлæдарæс уыд тынг тæнæг æмæ сæ бынтондæр нæ хъахъхъæдта уазалæй. Уацайрæгтæ антисанитарон уавæрты кæй цардысты, уый аххосæй-иу сыл схæцыдысты алыгъуызон низтæ æмæ дзыллон æгъдауæй мардысты низты фæстиуæгæн.

Концлагерь Аушвиц-Биркенауы (Освенцим) фæлварæнтæ арæзтой адæмы дзыллон æгъдауæй куынæг кæныны ногдæр фæрæзтыл. Тыхбыны куыстæн чи нæ бæззыд, уыцы сывæллæтты, зæрæдты æмæ инвалидты комкоммæ дæр æфсæнвæндаджы платформæйæ æрвыстой газы камерæтæм æмæ крематоритæм. Радгæс «дохтыры» бардзырдмæ гæсгæ-иу бакодтой хъæстæ газ «Циклон-Б»-имæ баллонтæ, газ-иу вентиляцион хæтæлтыл цыд газы камерæтæм æмæ-иу нымад минуттæм амæттæгтæ фæхуыдуг сты. Уый фæстæ-иу сæ мард буартæ æрвыст цыдысты  крематоритæм басудзынмæ, æмæ-иу мард буартæй райсгæ фæныкæй пайда кодтой хъæууонхæдзарадон быдырты хъацæнтæн.

Нырыккон фашизм кæм рæзы?

Стыр хъыгагæн, Дыккаг дунеон хæсты рæстæджы фашизмæн йæ уидæгтæ кæронмæ не стыдтой æмæ фашистты фæдонтæ сæ сæртæ сдардтой иуæй-иу бæстæты, уыцы нымæцы Гуырдзыстон æмæ Украинæйы дæр. 1989 азæй 2008 азы онг гуырдзиаг неонацисттæ ирон адæмæн цы фыдмитæ фæкодтой, уыдон диссагæн дзуринаг сты. Мады гуыбынæй чи рацыд, уый  адæймаджы удæгасæй куыд хъуамæ басудза кæнæ баныгæна? Уæдæ Ереды цы 12 ирон нæлгоймаджы баныгæдтой алыгъуызон фыдмитæ сын фæкæныны фæстæ, уый æцæг фашизм нæу? Уæдæ Чъехы фæндагыл зынгæ ирон фыссæг Букуылты Алыксийы иунæг фырт Маирæн фыдмитæ фæкæнын æмæ йæ уый фæстæ  æрдæгмардæй кæй басыгътой, уымæй диссагдæр ма цы хъуамæ уа? Уæдæ Зары фæндагыл иу уысммæ 33 æнæаххос бæлццоны кæй бабын кодтой, уый фашизм нæу?

Аст азы размæ 2014 азы 2-æм майы Одессæйы Профцæдисты хæдзары адæмы удæгасæй басыгътой. Арты дзыхæй  ма чи раирвæзт æмæ ма къахыл лæууынхъом чи уыд, уыдоны та надтой арматурæтæй, лæдзгуытæй, бырын сæ кодтой сæ гуыбыны цъарыл, æхстой сæ фæстийæ. Æхстой фыртыхстæй рудзгуытыл чи слæууыд æмæ арты дзыхæй рагæпп кæнынмæ чи хъавыд, уыдоны дæр. Бандерæйы фæдонтæ æппындæр никæуыл ауæрстой. Æдæппæтæй ацы трагедийы фæмард 48 адæймаджы, уыцы нымæцы авд сылгоймаджы æмæ иу сывæллон, хъыгдард та баййæфтой 247 адæймаджы. Æндæр бæрæггæнæнтæм гæсгæ та уым фæмард 397 адæймаджы.

Уæдæ ма фашизм æндæр цахæм вæййы? Истори алыхатт дæр фæлхаттгонд æрцæуы, уымæн та æвдисæн сты Украинæйы цæуæг цаутæ. 77-азы размæ гитлерон фашистты уидæгтæ кæронмæ куынæг не ‘рцыдысты æмæ абон уыдоны цæуæт сæрдыгон лагерь «Азовец»-ы сывæллæтты ахуыр кæнынц адæмы марын. Сæ девиз у «Мы – дети Украины! Смерть, смерть москалям! Пусть Москва лежит в руинах», зæгъгæ. Ацы ныхæстæ хъæр кодтой астдæсаздзыд  сывæллæттæ. Львоваг актрисæимæ тугæйдзаг видео у Украинæ европæйаг ИГИЛ кæй ссис уымæн æвдисæн. Видеойы, украинæйаг чызг æхсырфæй ахауын кодта уæрæсейаг денджызон æфсæддоны сæр.

«Мæскуыйаг» номимæ тахынæджы (колбас) бæсты Украинæйы рауагътой  тахынæг «Смерть москалям», зæгъгæ. Телеканал «Интер»-ы сюжеты дзидзагуыстгæнæн комбинаты технолог Надежда Лосева радзырдта, зæгъгæ, ист æрцыд уынаффæ иуæй-иу популярон продуктты нæмттæ фæивыны тыххæй, кæцытыл украинæйаг тырысайы ныв у æнæмæнгхъæуæг. Технолог райзæрдæйæ дзуры, зæгъгæ, тахынæг куы ралыг кæны, уæд æм афтæ фæкæсы, цыма «оккупантты сæртæ лыг кæны». Сæ магазинты тæрхæгтыл ма «Уæрæсейаг» цыхты бæсты фæзынд «Антироссийский» цыхт. Украинæйы нацистон пропагандæ рахызт цардуагон æмвæзадмæ. Æппæт ацы цаутæ сæхи цæстæй уынынц Украинæйы ныгуылæйнаг фарсхæцджытæ, фæлæ сæхи ницыуынæг скодтой æмæ сын афтæмæй хорзыл нымайынц сæ фашистон архайдтытæ.

Уый æцæг фашизм у. Æмæ йæ скуынæг, кæннод та бындзарæй стонын хъæуы!

 

ДЖИОТЫ Екатеринæ

Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.