Театры бæстыхайæ йæ фæстаг фæндагыл афæндараст кодтой Плиты Жаннæйы. Уый фæндыд цæрын æмæ фæлдисын.

10-æм февралы Хуссар Ирыстоны дзыллæ Хетæгкаты Къостайы номыл паддзахадон драмон театры хъуамæ уæрæхæй банысан кодтаиккой Республикæ Хуссар Ирыстоны адæмон артисткæ, советон æмæ уæрæсейаг композитор æмæ пианист, Цæгат Ирыстоны аивæдты сгуыхт архайæг, Уæрæсейы Федерацийы паддзахадон премийы лауреат, Ирыстоны æнувыд хъæбул Плиты Василийы чызг Жаннæйы 75 азы юбилей. Хъыгагæн, Жаннæ атагъд кодта йе ‘нусон бæстæмæ. Не хсæнæй фæхъуыд ивгъуыд хуыцаубоны, 21-æм январы æмæ 24-æмы та адæм театрмæ цыдысты Жаннæйæн фæстаг хæрзбон зæгъынмæ. Курдиатджын композиторы йæ фæстаг фæндагыл кад æмæ радимæ афæндараст кæныны саударæн мадзал уыд йæ уарзон театры бæстыхайы. Хъынцъымгæнæг адæм Жаннæйы фыст музыкæйы зæлтæм сце-нæмæ хастой уымæн йæ фæстаг дидинджытæ. Экраныл та æвдыстой видеоæрмæг гениалон композиторимæ баст кадртæй.

Фæстаг æмдзæгъдимæ – йе ‘нусон бæстæм

Иры намысджын чызг, Уæрæсейы æмæ дунеон музыкалон аивады зæрдиаг архайæгæн хæрзбонгæнæн æгъдау радтынмæ, театрмæ æрбацыдысты Хуссар æмæ Цæгат Ирыстоны æхсæнад, зонад æмæ сфæлдыстадон интеллигенцийы минæвæрттæ, нæ республикæйы Хицауад, Парламент æмæ Президенты администрацийы бæрнон кусджытæ, Плиты Жаннæйы хиуæттæ æмæ хæстæджытæ, афтæ ма лæггад кæнынæй кæмæн нæ бафсæст, уыцы аивадуарзджытæ.

Сæрмагондæй зианджын бинонтæн тæфæрфæс кæнынмæ æрбацыдысты РХИ-йы Президент Гаглойты Алан, РХИ-йы Хицауады сæрдар Джуссойты Константин, РХИ-йы Парламенты сæрдар Æлборты Алан, РХИ-йы Культурæйы министр Зæгъойты Радæ, РЦИ-Аланийы Композиторты цæдисы сæрдар, Цæгат Ирыстоны паддзахадон филармонийы аивадон разамонæг, Цæгат æмæ Хуссар Ирыстоны адæмон артист Махъоты Ацæмæз æмæ æндæр бæрнон кусджытæ.

Хæрзбонгæнæн æмбырд байгом кодта театры аивадон къухдариуæггæнæг Дзуццаты Тамерлан. Уый адæмы зæрдыл æрлæууын кодта Плиты Жаннæ стыр бавæрд кæй бахаста дунеон культурæ æмæ ирон национ аивадмæ æмæ уымæй скад кодта канд йæхицæн нæ, фæлæ йæ райгуырæн бæстæйæн дæр. «Жаннæ уыд, Хуыцауæй арфæгонд. Йæ курдиат адæмæн цæстуарзонæй хайгæнæг гениалон композитор. Ныууагъта нын 7 симфонийы, 3 балеты, 4 концерты æмæ бирæ камерон, вокалон, инструменталон композицитæ. Фæлдыста кино, мультфильмтæ æмæ театралон спектаклтæн музыкæ. Уæрæсейы адæмон артист, номдзыд фæндырдзæгъдæг Гæздæнты Булат Плиты чызджы музыкалон диссаджы курдиаты тыххæй дзургæйæ, кæддæриддæр йæхи амондджыныл нымадта Жаннæимæ иу рæстæджы йе сфæлдыстад адæмы рæгъмæ кæй хæссы, уымæй. Уыцы амондæй мæхæдæг дæр дæн хайджын, æмæ уымæй кæддæриддæр уыдзынæн сæрыстыр. Нæ театры Жаннæ арвыста йе взонджы азтæ, ардыгæй райдыдта йе сфæлдыстадон архайд, ам ын кодтой фыццаг æмдзæгъд. Фæнды мæ банысан кæнын уый, æмæ нæ театры æнустæм кæй цæрдзæн уымæн йæ фарн æмæ рох кæй никуы уыдзæн. Абон мæхимæ уыцы хæс исын, цæмæй дунейы аивадуарзджыты номæй дæуæн, нæ уарзон Жаннæ, зæгъон стыр бузныг де стыр лæггæдты тыххæй дунеон музыкалон культурæйæн æмæ дæ уарзон Ирыстонæн», – загъта Дзуццаты Тамерлан æмæ ныхасы бар радта Республикæ Хуссар Ирыстоны Президенты паддзахадон уынаффæгæнæг Коцты Къостайæн. Уый йæ раныхасы банысан кодта, зæгъгæ, Плиты чызджы сфæлдыстад уыд, æмбал кæмæн нæй, ахæм фæзынд Ирыстоны музыкалон аивады. «Æвæццæгæн нæ фæрæдидзыстæм, афтæ куы зæгъæм, зæгъгæ, ирон профессионалон музыкæйы бындурæвæрæг Галаты Барис æмæ йæ ахуыргæнинæгтæ, уыдонимæ Жаннæ дæр сæрæвæрæн цы диссаджы дугæн скодтой, уый уыд егъау æнтыст дунейы æмæ нæ бæстæйы музыкалон аивады. Плиты Жаннæйы мах базыдтам курдиатджын адæймагæй, кæцы йæ диссаджы сфæлдыстадæй байгом кодта дунейы музыкалон дуæрттæ. Плиты Жаннæйы сфæлдыстадæн ис хорз фидæн, уымæн æмæ уый дунеон музыкалон аивадмæ бахаста уæзгæ хуынтæ. Жаннæ у Ирыстоны кадджын æмæ намысджын чызг, йæ бæстæйы æцæг патриот, æмæ йæ ном никуы уы-дзæн рох», банысан кодта Коцты фырт.

Дарддæр хæрзбонгæнæн мадзалы раныхас кодта Махъоты Ацæмæз. Уый зианмæ æрцыд йæхи æмæ Цæгат Ирыстон-Аланийы сæргълæууæджы, стæй республикæйы сфæлдыстадон интеллигенцийы номæй. «Жаннæ у гени. Уый сарæзта, æндæр ирон композитортæн цы нæ бантыст, уый Жаннæйы хуызæн композитор Ирыстоны никуыуал уыдзæн, уымæн æмæ ахæм курдиатджынты Хуыцау иу хатт йедтæмæ не сфæлдисы», – æрхæндæгæй банысан кодта Махъоты Ацæмæз, æмæ радзырдта Жаннæимæ иумæ кæй ахуыр кодтой иу консерваторийы æмæ йын хистæр хойы бынаты кæй уыдис, зæгъгæ.

Плиты мыггаджы номæй лæггадгæнæг адæмы размæ рахызт Хуссар Ирыстоны Паддзахадон университеты ирон литературæйы кафедрæйы сæргълæууæг, профессор Плиты Гацыр. Уый дæр банысан кодта Жаннæйы гениалондзинад, Ирыстоны арæнтæй кæй ахызт йе стыр курдиаты фæрцы æмæ йæ ном дунейыл кæй айхъуыст, уымæй сæрыстыр кæй у Плиты мыггаг. Гацыр æрсидт, цæмæй Жаннæйы номыл арæхдæр уадзой алыгъуызон сфæлдыстадон изæртæ æмæ йæ уацмыстимæ ног фæлтæртæн зонгæ кæной. Куырыхон хистæр цыбыртæй радзырдта Плиты Жаннæйы хæдзарвæндаджы тыххæй. Уый банысан кодта, зæгъгæ, Жаннæйы бинонтæ уыдысты Ручъы комæй, фæлæ йæхæдæг райгуырд Цхинвалы æмæ йæ сабийы бонтæ дæр арвыста горæты. «Жаннæ уыдис диссаджы хæдзарвæндагæй – музыкалон хæдзарвæндагæй. Рукъгомы, æвæццæгæн, уыдонæй егъаудæр хæдзарвæндаг æз нæ зыдтон. Йæ фыды фыд Сослан уыд фыццаг интеллигенцийы минæвæрттæй, ирон ахуыргæнджытæй. Сослан, Куымæридтаты Кима, Хæныкъаты Никъа – уыдон бирæ хъуыддæгтæ сарæзтой Ирыстоны культурон царды размæцыд æмæ аивады рæзтæн. Жаннæйæн йæ фыд нæ раздæры театры сценæйыл арвыста йæ цард. Ирон аивадæн кæд исчи балæггад кодта, уæлдайдæр нæ ансамблæн, уæд Уасилы иувæрсты ничи ахиздзæнис. Уыдис ансамбларазджытæй сæ иу. Йæ фыды ‘фсымæр Плиты Христофор уыдис ирон музыкалон аивадмæ уæзгæ хайбавæрд чи бахаста, уыцы композитортæй сæ иу. Йæ рæстæджы уыд Цæгат Ирыстоны композиторты цæдисы хистæр æмæ дзы цæстуарзонæй сфæлдыстадон куыст фæкодта. Жаннæйы ном дæр музыкалон аивады историйы кæй баззайдзæн, ууыл дызæрдыг ничи кæны, уымæн æмæ у гениалон фæлдисæг æмæ йæ зæрдæмæхъаргæ, тæмæссаг уацмысты руаджы цæрдзæн нæ зæрдæты фæлтæрæй-фæлтæрмæ», – банысан кодта Плиты Гацыр.

Иры намысджын чызгæн, стæй йæ аивадæн стыр аргъ чи кæны, уыцы аивадуарзджытæй иу, газет «Рæстдзинад»-ы сæрмагонд уацхæссæг, поэт Гасанты Валери Жаннæйы мæлæт куы фехъуыста, уæд йæ рыст зæрдæйы райгуырдысты поэтикон рæнхъытæ æмæ уайтагъд ныффыста хæрзбонгæнæн, зæрдæмæхъаргæ æмдзæвгæ æмæ йæ бакаст сценæйыл.

Уый фæстæ Дзуццаты Тамерлан зианджын бинонтæн бакаст Жаннæйы номыл Ирыстон æмæ Уæрæсейы алы рæттæй цы бирæ тæфæрфæсы телтæ æрцыд, уыдон. Зындгонд дирижер, Мариинаг театры аивадон къухдариуæггæнæг Гергиты Валери тæфæрфæсы телы фехъусын кодта, зæгъгæ, Дзæуджыхъæуы Оперæ æмæ балеты театры рæхджы æвæрд æрцæудзæн Жаннæйы балет «Фатимæ».

Хъынцъымгæнæг адæм фæстаг къухæмдзæгъдимæ театрæй йе ‘нусон бæстæмæ афæндараст кодтой Ирыстоны уарзон хъæбул æмæ гениалон композитор Плиты Василийы чызг Жаннæйы.

Зиан бавæрыны фæдыл æппæт хæрдзтæ йæхимæ райста паддзахад æмæ йæ бавæрдтой нæ горæты уæлмæрды.

ЦХУЫРБАТЫ Ларисæ

 

ГАСАНТЫ Валера

ИРОН АИВАДЫ АМАЗОНКÆ

Номдзыд ирон композитор, рухстауæг, музыкант

Плиты Жаннæйы рухс номарæн

Дæ зæххон цард цæй диссаг уыд,

Дæ рухс зæлты нывæзтæй,

Дæ музыкæ мах хъахъхъæдта

Сагъæс æмæ мастæй,

Уырызмæг дзы иу ракодта,

Уазгæ дзырдæй йæ ныхас,

Нæртон дыргъдонæй райхъуыстис

Ацæмæзæн йæ уадындз,

Дæ аивад уæлмонц зæлтæй

Фарны зиумæ мах хондзæн,

Дæ ном дын Жаннæ, алкæддæр

Дæ хорз фæдон куы ардзæн,

Куы ивыс ды ныр а дуне,

Ныууадз нæ ам дзæбæхæй,

Хуыцау дын-иу схай кæнæд,

Йæ хуыздæр хай дзæнæтæн,

Дæ уæззау низтæй фервæзтæ,

Сæ хъизæмайраг уаргъæй,

Дæ аивады уаз тыхæй,

Ды хуры рухсы батай,

Йæ зынгцалхы дæ рухс сурæт

Кæддæриддæр уындзыстæм,

Дæ ном мысгæйæ, нæ фидæнæй

Стыр ныфсхаст уыдзыстам,

Фæцæуыс, Жаннæ, а-сахат

Дæ уарзон зæххы риумæ,

Фæлæ нæ алкæд дæ рухс курдиат

Хондзæн фарны зиумæ…

23.01.2023