14-æм январы йæ куыстæй æрлæууыд зындгонд уырыссаг актрисæ, Советон Цæдисы адæмон артисткæ, театр æмæ кинойы йæ хайбавæрд егъау кæмæн у, нæ уыцы курдиатджын æмæ уарзон артисткæ Инна Чуриковайы зæрдæ. Уый уыд, кино æмæ театры сценæйæн гуырд кæй фæхонынц, ахæм адæймаг – сценæйы фидауц. Уымæн йæ амæлæтыл тынг фæмаст кодтой йе ‘ввахс адæм, йæ коллегæтæ æмæ уарзон кæмæн уыд, æппæт уыцы адæм. Чуриковайы амæлæтыл хъынцъым кæны УФ-йы президент Владимир Путин æмæ мæсæллæй зæгъы бинонтæн.
Инна Чуриковайы милуангай адæм базыдтой йæ ролтæм гæсгæ ахæм кинонывты, куыд «Ширли-мырли», «В огне брода нет», «Тот самый Мюнгхаузен», «Военно-полевой роман», «Тридцать три», «Я шагаю по Москве», «Курьер», «Морозко» æмæ бирæ æндæрты. Ацы номхыгъд дзурæг у ууыл æмæ Чурикова кæй уыд диссаджы курдиатджын артисткæ, æппæт йæ ролты та, цыма, хъазгæ нæ, фæлæ æцæг цардæй цардис. Легендарон артисткæ цы бирæ фæлгæндзтæ сарæзта æмæ-иу цы ролты бацыд, уыдон кæддæриддæр æххæст кодта стыр азартимæ, профессионалонæй æмæ уымæй йæ ном баззайдзæн æппæт адæмты зæрдæты.
Чи загътаид, æмæ Инна Чуриковайæн, кæддæр, æвзонгæй, театралон ахуыргæнæндонмæ бацæуæн фæлварæнтæ куы лæвæрдта, уæд аргъ дæр не скæндзысты æмæ ма йыл худгæ дæр фæкæндзысты йæ бакасты тыххæй. Фæлæ æцæгдæр уыдис афтæ. Фæлварæнты рæстæджы Чурикова йæ цæстытæ бацъынд кодта, афтæмæй каст А. Пушкины æмдзæвгæ, цæмæй текст хуыздæр банкъардтаид, ролы бацыдаид, фæлæ йыл къамисы уæнгтæ фæхудтысты. Фæндвидар æмæ курдиатджын чызг нысанмæздæхтæй тох кодта йæ бæллиц сæххæст кæныныл æмæ, провинциал уæвгæйæ, ссис адæмæн уарзон артисткæ. Иннайы кæд дыууæ хатты рарвыстой бацæуæн фæлварæнтæй, уæддæр æм æртыккаг хатт амонд йæ мидбылты бахудт æмæ æппынфæстаг ссис М. Щепкины номыл уæлдæр театралон ахуыргæнæндоны студенткæ. Курдиатджын чызг йæ ахуыры фæстæ радыгай ивта ролтæ æмæ афтæмæй йæхимæ æркæсын кодта аивадуарзджыты.
Инна Чурикова райгуырдис интеллигентон бинонты ‘хсæн 5-æм октябры 1943-æм азы Башкирияйы горæт Белебейы. Йæ бинонтæ Стыр Фыдыбæстæйон хæсты тæмæны эвакуаци æрцыдысты ацы республикæмæ æмæ дзы рæстæгмæ цардысты. Иннайы фыд Михаил уыд агроном, Тимирязевы номыл хъæууонхæдзарадон академийы кусæг. Йæ мад Елизаветæ та куыста агрохимикæй, фæстæдæр ссис хъæууон хæдзарады зонæдты доктор. Инна Чурикова ма къаннæг куы уыдис, уæд йæ ныййарджытæ ахицæн сты æмæ йæ хъомыл кодта мад. Хæсты фæстæ бинонтæ хуыздæр цардагур цыдысты иу горæтæй иннæмæ æмæ фæстагмæ æрбынат кодтой Мæскуыйы. Кæй зæгъын æй хъæуы, сылгоймагæн иунæгæй йæ сывæллоны фæдарын уыдис зын, фæлæ уæддæр фæрæзтæ кодта, кæддæриддæр уыд йæ чызджы фарсмæ æмæ йæ адæмы рæгъмæ кодта. Йæ чызджы фæндтæ æмæ бæл-лицтæ кæй сæххæст уыдзысты, уый йын фидарæй бауырнын кодта.
Чысылæй фæстæмæ Инна Чуриковайы сæйрагдæр бæллиц уыд актрисæ суæвын. Кæддæр скъоладзауæй уыд пионерон лагеры æмæ хайад райста театралон сценкæйы. Йæ зæрдæмæ афтæ тынг айста ацы хъуыддаг æмæ йæ æндæр фæрæз нал уыд, зæгъгæ, хъуамæ йæ цард снывонд кæна актерон профессийæн. 9-æм къласы ма куы ахуыр кодта, уæд æрбацыд К. Станиславскийы номыл театрмæ æмæ уым куыста скъоладзауты студийы. Ам ын йæ курдиат фыццаг рахатыд студийы ахуыргæнæг Лев Елагин æмæ йæ фæдзæхста, цæмæй йæ ахуыр адарддæр кæна æмæ йæ курдиат райхæла. Ацы ныхæстæ йæ зæрдыл бадардта курдиатджын чызг æмæ йæхиуыл райдыдта кусын. Щепкины номыл театралон ахуыргæнæндоны ахуыры фæстæ Чурикова архайдта сатирæйы театрмæ бацæуынмæ, фæлæ йын цæхгæр «нæ» загътой. Фæстæдæр æй барвыстой æрыгон сценæмæкæсæджы театрмæ (ТЮЗ), цыран уый цалдæр азы мидæг фылдæр æххæст кодта хъæддаг сырдты æмæ Баба-Ягайы ролтæ. Ацы театрмæ 1973 азы æрбацыд æрыгон режиссер Марк Захаров æмæ уæд æппæтдæр фæивта. Уый уайтагъд рахатыд Чуриковайы стыр курдиат æмæ йæ æрбахуыдта йæ музыкалон спектакль «Тиль»-ы, сæйраг роль сæххæст кæнынмæ Николай Караченцовимæ. Режиссеры коллегæтæй бирæтæ равдыстой се ‘нæразыдзинад уый тыххæй, фæлæ Захаров йæ хъуыддагыл нæ дызæрдыг кодта. Сценæйыл Чурикова сæххæст кодта йæ режиссеры домæнтæ – адæмæн равдыста æцæг курдиат æмæ актерон дæсныйад. Уайтагъд Мæскуыйы, стæй бæстæйыл айхъуыст Чуриковайы ном, критиктæ æмæ зындгонд режиссертæ сæ хъус тынгдæр адардтой артисткæмæ æмæ уæдæй йæ амæлæты бонмæ йæ кад æмæ йе стыр ном дæлæмæ никуы ‘рхауд. Легендарон артисткæ 40 азæй фылдæр фæкуыста «Ленком»-ы. Уый сæйраг ролтæ сæххæст кодта ахæм спектаклты, куыд: «Гамлет», «Чайка», «Женитьба» æмæ бирæ æндæрты. Йæ фæстаг спектакль – «Ложь во спасение»-йы ахъазыд 2012 азы. Инна Чуриковайы ма адæм зыдтой диссаджы хорз æмæ хæларзæрдæ адæймагæй. Йе стыр ном æмæ кадмæ гæсгæ сæрбæрзонд никуы уыдис, бинонты царды æмæ æхсæнады дæр кæддæриддæр йæхи дардта хуымæтæг адæймагæй, аргъ кодта йæ коллегæтæн.
Кинойы Чурикова фæзынд йæ ахуыры рæстæджы. Уый сæрæй хъазыд къаннæг комедион эпизодты, уымæн æмæ йын режиссертæ нæ тагъд кодтой серьезон драмон ролтæ радтынмæ. Фæлæ режиссер Александр Роуы аргъау «Морозко»-йы Марфушечка-душечкайы афтæ ахъазыд æмæ йæ æнæхъæн бæстæ бауарзтой. Раздæр ацы ролы фæлвæрдтой æндæр актрисæйы, фæлæ Чурикова йæ дæндæгтæй афтæ худæг, азартимæ æмæ арæхстджынæй цъæл кодта æнгузтæ æмæ йæ Роу уайтагъд равзæрста.
1967 азы режиссер Глеб Панфилов фæнд кодта Граждайнаг хæсты тыххæй киноныв сисын æмæ санитаркæ Таня Теткинайы ролмæ агуырдта, рæсугъд чи нæ уыдаид, ахæм чызджы. Уымæн бацамыдтой Чуриковайы æмæ йæ æрбахуыдта. Кино исыны рæстæджы Чурикова æмæ Панфилов кæрæдзи зæрдæмæ фæцыдысты æмæ цалдæр мæйы фæстæ сæ цард баиу кодтой. Райгуырдис сын фырт – Иван. Дыууæ сфæлдыстадон адæймаджы куыст рауадис æнтыстджын æмæ киноныв та райста сæйраг приз дунеон фестивалы Локарнойы. Чуриковайæн уый иунæг хорзæх нæ уыд, фæстæдæр Петр Тодоровскийы киноныв «Военно-полевой роман»-ы цы роль сæххæст кодта, уый тыххæй 34-æм Берлинаг кинофестивалы хорзæхджын æрцыд «Серебряный лев»-ы кадджын хорзæхæй. «Васса»-йы сæйраг ролы тыххæй та йын радтой Васильевты æфсымæрты номыл УСФСР-ы Паддзахадон преми (Государственная премия РСФСР имени братьев Васильевых).
Бирæ хорзæхтæ райста уый фæстæ дæр, фæлæ уый сæйраг нæ уыд Чуриковайæн. Уый бæллыд, цæмæй куыд артисткæ, афтæ адæмы зæрдæмæ цыдаид æмæ йын бантыст. Абон цалдæр фæлтæры хъомыл кæнынц Чуриковайы кинонывтыл. Йæ цардæй кæй ахицæн, уымæй Уæрæсейы Федераци, уырыссаг аивад æмæ культурæйыл æрцыд стыр зиан. Инна Чурикова цы хъæздыг аивад ныууагъта, уый у классикæ, кæддæриддæр æнæмæнгхъæуæг, актуалон æмæ æнусон.
«Ленком» Чуриковайы амæлæты тыххæй æппæт спектаклтæ дæр аивтой. Зындгонд артисткæйæн хæрзбон кæндзысты йæ уарзон театры сценæйы. Бавæрдзысты йæ 17-æм январы Новодевичьейы уæлмæрды.
Цхуырбаты Ларисæ
