Бадынц цалдæрæй фынгыл… Ирон лæппутæ, ирон лæгтæ. Искæй хæдзары нæ, кæмдæр, кæйдæр хæрæндоны. Иугæр ирон лæппутæ, ирон лæгтæ сты, уæд, æндæр адæмтау, сæ бадт æрмæст фæрасыг ой, фылдæр баназой, уый тыххæй нæ уыдзæн… Кувынц, ныхас дæр кæнынц… нæ иугъæдон ахуыр æнæхалгæйæ: фынгыл нæм исты зæгъинаг кæмæ вæййы, уый афтæ æнæмæнг хъуамæ зæгъа: «Цæй, иугæр бадæм, уæд ныхас дæр акæнæм…»
Æмæ ныхас кæнынц ацы фынгылбадджытæ дæр. Нуазгæ кæнынц арахъхъ. Æниу, цæй арахъ – цы нуазынц, уый, Ирыстоны цæгат хайы топп кæуыл ныццæвай, уый дæр арахъ не схондзæни: водкæ… Гъемæ нуазынц водкæ, кувынц, ныхас кæнынц. Æндæр хæттыты цæуыл фæдзурынц, уый дын чи зæгъдзæни, фæлæ ацы хатт сæ ныхасы сæр у, цыхт æмæ фыдызгъæл куыд сзынаргъ сты, ууыл. Ныхас кæрæдзи дзыхæй исгæ дуджы æфхæрынц, Горбачевы мæрдтæн алы диссæгтæ фæлдисынц…
Æмæ сыл зыны, йæ уды номыл сæ уыгæрдæны иу уис никуы ничи æрхаста, хъуг дуцгæ сæ ничи никуы федта. Цæмæй бæрæг у? Уымæй æмæ уæд зониккой, ныртæккæ махмæ цыхт æмæ фыдызгъæлæй асламдæр кæй ницы ис. Нæ, аслам не сты, нæ мыздтæ æмæ нæ пенситæ нымайгæйæ, зынаргъ сты, туджы аргъ!.. Фæлæ ам дзырд ууыл цæуы, фынгылбадджытæ кæй не ‘мбарынц иу хъуыддаг: цы водкæ нуазынц, уыцы водкæйы хæрæндоны хицау кæй æлхæны фæндзай фондз сомæй, уыдонæн та йæ кæй уæй кæны сæдæ æстай соммæ!.. Æмæ сæ афтæ ничи зæгъы, кæд хæрæндоны хицау æнæфыдæбонæй уыйбæрц стъигъы адæмæй, уæд цыхт æмæ фыдызгъæл сæ ныры æргътæй сæдæ хатты зынаргъдæр хъуамæ уаиккой. Уымæн æмæ иу кило цыхт æмæ иу кило фыдызгъæлы тыххæй чидæр йæ чъиухид калы, йæ къухтæ цæвæджы хъæды хæцæнæй уæзæг сæвæрдтой, хос ссивгæйæ хурмæ судзы, хосы рыг ныхъуыры, æхсæвæй бонæй фосы бынтæ хафы!..
Æмæ йын хæлар уæд, уыцы удуæлдай куыстæй цы райса, уыцы æфтиаг!
Фæлæ йæ мардæрцыд уый мидæг ис, уыцы æфтиаг кæмæ æмбæлы, кæй фыдæбон у, уымæ кæй нæ цæуы, фæлæ йæ уымæй асламæй чи æлхæны стæй йæ туджы аргъмæ чи уæй кæны, уыцы базаргæнæджы æнæфсис дзыппмæ цæуы. Æмæ сæ дзуапп дæр ничи домы, дуг æмæ сын рæстæг сæ къух аразыц, уыдон разы сты ахæм цардæй, уыдон Горбачевы мæрдтæн рухс кæнынц бынæттон цыхт æмæ фыдызгъæлæй…
Æмæ ахæм сайд, ахæм æдзæсгомдзинад дæр нал нымайынц фагыл, ноджы ма нæ æндæргъуызон дæр сайынц.
Мæнæ нæ присаг сæнæй куыд сайынц, афтæ!
Присы хъæуæн йе ‘рдзон равæрд афтæ у, æмæ йæм хур кæсы йе скастæй йæ аныгуылдмæ. Кæй зæгъын æй хъæуы, ахæм ран цы сæнæфсир æрзайа, уымæн йæ сæн хуыздæр уыдзæн æндæр, цæгатæй æрласгæ сæнæфсирæй. Æмæ… Чындзæхсæв уа, хæрнæджы фынг уа – фæрсгæ дæр ничиуал кæны, кæцон сæн у, уымæй, уымæн æмæ дзуапп алчи дæр развæлгъау зоны: присаг…
Омæ, сыгъзæрин фестæд уыцы Прис, фæлæ уанцон нæу, Красноярскы край у, уый бæрц сæнæфсир дзы кæм æрзайы?..
Йед, дам, у, чизоны, дам, присаг чидæр искуы тынг бирæ сæнæфсир балхæны æмæ… Афтæтæйедтæ дæр фæдзурынц.
Омæ цъойнаг лæг Цъонмæ Астраханæй харбызтæ куы æрласа æмæ сæ Цъоны куы ауæй кæна, уæд уый афтæ нысан кæны æмæ уыцы харбызтæ цъойнаг сты, Битетæй Чъелеты ‘хсæн цы фæз ис, уым æрзадысты?!.
Присаг сæн у, Присы цы сæнæфсир æрзайа, уыцы сæнæфсиры сæн!
Ныр та цъойнаг цыхты тыххæй. Цъонмæ советон дуджы сæрмагонд автобус цыд. Уыцы автобусыл-иу бадгæ чи кодта, уыдоны нымæцæй-иу бирæ фылдæр уыдысты, лæугæ чи кодта, уыдон. Ныр цъойнаг Чермен йæ «Виллис»-ыл горæтмæ æрцæуы æмæ ацæуы иунæгæй, йæ фарсмæ æнæаргъæй кæй сбадын кæна, ахæм бæлццонæмбал ын кæй нæ вæййы, уый тыххæй.
Гъемæ, кæддæр нæргæ хъæу куы уыд, куыд совхозы, афтæ адæмы хисæрмагонд фос дæр зæххæн уæз куы кодтой, уыцы рæстæджы дæр цъойнаг цыхт зынтæй ссардтаис… Ныр, Цъоны цæрæг куы нал ис, хъæу куы сихсыд, уæд диссаг фæцис цъойнаг цыхт… Базармæ цыхт æлхæнынмæ бацæуай – цъойнаг цыхт, искæмæ уазæгуаты бацæуай, цыфæнды стыр фынгыл бадай, уæддæр – афтæ! Уый нын дзургæ кæнынц, афтæ, æндæр цæй цъойнаг цыхт у, резинæйау йæ хъыррыст цæуы, æууилын нæ комы. Кæцæй йæ лассынц, уымæй та уæйгæнæджы нæ бафæрсдзынæ – бæстæ карз сомыты бын фæкæнынц, сывæллон, хионкъабаз нал ныууадзынц, уæд мын, кæм чи ис, уыдон аскъуыйæд, кæд æй ахæм æмæ ахæм аргъыл нæ балхæдтон, Цъоны, зæгъгæ. Афтæ дзы кæй бафæрсай, Цъоны йæ кæцы хъæуы кæнæ кæмæй балхæдтай, уый фæтыхсы, фæлæ… Уæд та дыл сæхи цъиуджын каркау андадздзысты, уый та куыд, нæ мыл æууæндыс, зæгъгæ!..
Цыхт нæм æрмæст базары нæ уæй кæнынц, бирæ магазинты райдыдтой æрласгæ цыхт уæй кæнын. Æрмæст базары æргътæй бирæ асламдæрыл. Кæсыс уыцы цыхтытæм, чысыл фæстæдæр бацыдтæ базармæ æмæ уыныс: мæнæ уыцы цыхт, кæцымæ чысыл раздæр магазины къухæй дæр æвнæлдтай. Æрмæст дын æй хонынц, цъойнаг, джераг, къуайсайаг æмæ афтæ дарддæр. Зынаргъдæрæй йæ уæй кæнынц, кæй зæгъын æй хъæуы!
Фæлæ ахæм спекуляцийы тыххæй дзуапп ничиуал дæтты. Æмæ нæ сайынц. Нæ йæ зонæм, цы æлхæнæм, æхца цæуыл дæттæм… Уымæй мардæрцыддæр та уый у, æдылытыл нæ кæй нымайынц…
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.