Бюджет æмæ хъалонты фæдыл комитеты архайд аивгъуыйгæ азы

ФАРСТЫТÆН ДЗУАПП ДÆТТЫ КОМИТЕТЫ СÆРДАР КОЦТЫ ЖАННÆ

– Фæуд кæны 2017 аз, гæнæн ис ныр бæрæг хатдзæгтæ саразын комитеты арæзт куысты тыххæй?

– Республикæ Хуссар Ирыстоны Парламенты Бюджет æмæ хъалонты комитет йæ  архайд æххæст кæны РХИ-йы Конституци, РХИ-йы Парламенты Регламент, РХИ-йы Парламенты Бюджет æмæ хъалонты фæдыл комитеты уагæвæрд, Комитеты куысты пълæнттæм гæсгæ, стæй ма РХИ-йы Парламенты хæслæвæрдтæм гæсгæ.

– Комитеты сæйраг куыст у регулярон рабадтытæ уадзын. Бюджет æмæ хъалонты фæдыл комитет иу азы дæргъы ауагъта 15 рабадты, цыран æвзæрст æрцыдысты 25 фарстæй фылдæр. Рабадтыты  хайад райсынц æндæр комитетты æмæ  министрадты уæнгтæ, РХИ-йы Парламенты информацион-аналитикон управленийы æмæ Парламенты Контролон-барадон управленийы минæвæрттæ. Æппæт уыдæттæ ахъаз кодтой арфдæр æмæ алыварсондæрæй анализ кæнынæн, Комитетмæ æркæсынмæ цы закъоны проекттæ хаст цыдысты, уыдонæн. Комитеты рабадтыты рæстæджы æвзæрст цы-дысты хъалонты æмæ бюджетон закъондæттынады тыххæй фарстытæ. РХИ-йы Хицауады, РХИ-йы Национ бангы æмæ æндæр ведомствоты алыгъуызон фадгуыты финансон-эконо-микон архайд.

Парламенты сесситы рæстæджы Комитет бацæттæ кодта æмæ уынаффæ кæнынмæ рахаста 20 фарстæй фылдæр, цыран йæ уæнгтæ истой активон хайад.

Комитет йæ сæйраг архайд банысангонд рæстæджы æххæст кодта  ацы азы планмæ гæсгæ æмæ здæхт уыд закъондæттæн акттæ бацæттæ кæнынмæ, кæцытæ баст уыдысты экономикон политикæ фæхуыздæр кæнын  æмæ Республикæйы финансон-бюджетон къабаз стабилизаци кæнынмæ. Нæ архайды сæйраг здæхт у сæйраг финансон документ – РХИ-йы паддзахадон бюджетыл кусын.

– Комитетмæ цал хатты бахатыдысты æмæ балæвæрдтой куырдиæттæ республи-кæйы æмбæстæгтæ æмæ цæй фæдыл уыдысты?

– Банысангонд рæстæджы нæм æрбацыд 30 документæй фылдæр. Сæ хицæуттæ куырдтой, цæмæй сын баххуыс кæнæм  алыгъуызон фарстытæ аскъуыддзаг кæнынæн. Фылдæр хатт æвзарджытæ  бахатынц, цæмæй сын баххуыс кæнæм цæрæн бынат сцалцæг кæнын, кредиттæ бафидын, пенсион ифтонгады компенсацийы фарстатæ аскъуыддзаг кæнынæн. Æндæр æмæ æндæр инстанцитæм арвыстам фыстæ-джытæ, цæмæй нæм цы æмбæстгтæ  бахатыдысты, уыдонæн  баххуыс кæной. Цæвиттон, комитетмæ бахатыд не ‘мбæстаг Гæбæраты З.А. Уымæн  йæ хæдзар 2008 азы хæсты рæстæджы ныппырх ис æмæ йæ хъæуы сцал-цæг кæнын. Ацы фарстмæ йæ хъус æрдардта РХИ-йы Президент æмæ фарст скъуыддзаг цæуы.  Æрбацыдысты ма нæм коллективон фыстæджытæ микрорайонты цæрджытæй,  цæмæй сын сæ кæртытæ схæрзарæзт кæной, спортивон æмæ сывæллæтты фæзуæттæ саразын кæной. Бахатынц нæм æндæр алыгъуызон характеры æмæ мидисы фарстытимæ дæр.  Æвзарджыты фыстæджытæм лæмбынæг хъусдард цæуы, скъуыддзаг цæуынц Комитеты компетенци æмæ фадæттæм гæсгæ.

– Цахæм закъæттæ рахаста сесситæм Комитет æмæ ист æрцыдысты ацы аз?

– Комитет активон æмгуыстад кæны РХИ-йы Парламенты иннæ комитеттимæ æмæ бацæттæ кодта закъоны пректтæм 11 хатдзæджы  сæ фиппаинæгтимæ æмæ барасткæнинæгтимæ, кæцытæ хаудысты РХИ-йы Парламенты æндæр Комитетты архайдмæ. Комитет  йæ æххæстбартæм гæсгæ бахаста “Ахуырады тыххæй” РХИ-йы закъоны проектмæ барасткæнинæгтæ. Афтæ ма фæндон бахаста хисæрмагонд ахуырадон скъолатæн паддзахадон финанскæнынады тыххæй. Парламенты спикер уæвгæйæ, Бибылты Анатоли ацы фарсты фæдыл йæ хъуыды загъта æмæ банысан кодта: «Гъæдджын ахуырадæн  хъæуы паддзахадон æххуыс. Уый у не ‘хсæнады иууыл ахсджиагдæр приоритетæй иу. Ахуырад конкуренцийæн паддзахадон æххуыс фæкъаддæр кæндзæн ныййарджыты финансон уаргъ. Уый, кæй зæгъын æй хъæуы, позитивон фактор уыдзæн ахуырады политикæйы, не ‘хсæнады куыд экономикон, афтæ социалон процессты.

Комитеты рабадтыты системон æгъдауæй æвзæрст цыдысты бюджетон политикæйы ахсджиагдæр фарстытæ: РХИ-йы паддзахадон бюджеты æфтиаджы хай фæфылдæр кæнын, æхцайы фæрæзтæй эффективон пайда кæнын æмæ РХИ-йы социалон-экономикон райрæзты Инвестицион программæ аразгæйæ, приоритеттæ сбæрæг кæнын.

Республикæйы уæлдæр къухдариуæгады разамындæй Комитет райста “РХИ-йы Хъалон-исæн кодексы дыккаг хай бакæныны тыххæй” РХИ-йы  закъоны 1-аг статьямæ ивындзинæдтæ бахæссыны тыххæй» РХИ-йы Закъон. Ацы закъон йæ тыхы бацæуынæй паддзахадон фиддон цæрджытæн нæ фæфылдæр уаид, фæлæ баззайдзæн раздæры æмвæзадыл. РХИ-йы Паддзахадон бюджеты æфтиæгты хай фæфылдæр кæныны нысанæн Комитет бахаста ивындзинæдтæ “РХИ-йы Национ бангы тыххæй” РХИ-йы Закъонмæ. «РХИ-йы Национ бангы тыххæй” закъонмæ ивындзинæдтæ бахæссын хъæуы, уымæн æмæ “РХИ-йы Национ банкы тыххæй” РХИ-йы Закъон Парламент райста  2008 азы 26 июлы. Ацы закъонмæ гæсгæ    (29 статья) РХИ-йы Национ банг хъуамæ рахицæн кæна йæ æфтиагæй бюджетмæ 30 проценты, раздæры 20 проценты бæсты.

Хорзыл нымайын “Национ бангы тыххæй” РХИ-йы Закъоны 29-æм статьяйы 1-аг пунктмæ ивындзинæдтæ бахæссын. Дарддæр уый фæфылдæр кæнид РХИ-йы паддзахадон æфтиæгты хай.

РХИ-йы Парламенты Бюджет æмæ хъалонты фæдыл комитет финансон амæлттæ рæзын  кæныны нысанæн бакуыста  æмæ райста “Бангтæ æмæ бангты архайды тыххæй” РХИ-йы Закъоны ног редакци Ацы закъон æнæмæнгхъæуæг у РХИ-йы бангон системæ фæхуыздæр кæнынæн. Закъон исгæйæ йæм хаст цæуынц ахæм уагæвæрдтæ, кæцытæ бирæбæрцæй сифтонг кæндзысты бизнесы финансон стабилондзинад, йæ фидæныл æууæнк  æмæ планбæрцон райрæзт. Ацы закъоны проектмæ хаст æрцыдысты статьятæ, кæцытæ бæстон кæнынц  филиалты, минæварадты, кредитон организациты миддæггагон структурон дæлхæйдты архайд, стæй уæд филиалты æмæ минæварадты къухдариуггæнджыты снысан кæныны механизм дæр. РХИ-йы Национ бангы инициативæмæ гæсгæ фæхуыздæр ис кредитон организациты ликвидаци кæныны фæтк. Ацы закъон райсгæйæ, кредитон организациты финанскæнынад фæбæрзонддæр уыдзæн æмæ инвесторты æууæнкдзинад  сфидар уыдзæн хуссарирыстойнаг бангон системæмæ.

Комитет сесситы рæстæджы уынаффæ кæнынмæ рахаста æмæ райста ахæм Закъæттæ, куыд «2017 азæн РХИ-йы паддзахадон бюджеты тыххæй» РХИ-йы Закъон йæ ивындзинæдтимæ, “Таможнæйон тарифы тыххæй”, “РХИ-йы закъонмæ ивындзинæдтæ бахæссыны тыххæй» РХИ-йы Закъон, “Бангтæ æмæ бангон архайды тыххæй” “РХИ-йы Закъоны VIII  сæрмæ ивындзинæдтæ бахæссыны тыххæй» РХИ-йы Закъон, «Бюджетон арæзты æмæ бюджетон процессты бындуры тыххæй” “РХИ-йы Закъонмæ ивындзинæдтæ бахæссыны тыххæй”, РХИ-йы Закъон «РХИ-йы паддзахадон бюджеты тыххæй”  “Бюджетон арæзт æмæ бюджетон процессты бындурты тыххæй” РХИ-йы Закъонмæ ивындзинæдтæ бахæссыны тыххæй» “РХИ-йы Пенсион фонды бюджет æххæст кæныны тыххæй” РХИ-йы Закъон, “РХИ-йы Национ бангы тыххæй” “РХИ-йы Закъоны 29 статьямæ ивындзинæдтæ бахæссыны тыххæй» РХИ-йы Закъон. Уымæй уæлдай ма уынаффæ цыд РХИ-йы Национ бангы 2016 азæн хыгъдыл.

Азы кæронмæ Комитет райста цалдæр закъоны проекты. Уыдон сты “2018 азæн РХИ-йы паддзахадон бюджеты тыххæй” РХИ-йы Закъонмæ ивындзинæдтæ бахæссын» æмæ РХИ-йы Хъалонты кодексмæ æмæ 2018 азы Пенсион фонды бюджетмæ ивындзинæдтæ бахæссыны тыххæй.

РХИ-йы Парламенты информацион-аналитикон управлени