Иу азы размæ Иры дзыллæ йæ фæстаг фæндагыл афæндæраст кодтой Хуссар Ирыстоны зынгæдæр хореографтæй иу – Быценты Геннади Шевиды фырты. Уæд коронавирусы пандемийы амæттаг баисты Ирыстоны интеллигенцийы минæвæрттæй бирæтæ.
Быценты Геннади ацы æвирхъауы коронавирусæй кæй фæрынчын, уый нæ горæты цæрджытæ зыдтой, фæлæ нæ алкæйы дæр уырныдта, кæй сдзæбæх уыдзæн, уый. Уымæн æмæ йæ алы хъуыддаджы дæр уарзта уæлахиздзауæй рахизын. Нæхицæн-иу ныфсытæ авæрдтам, зæгъгæ, Геннадийы хуызæн тыхджын адæймагыл ницахæм низ фæтых уыдзæн, фæлæ… фыдæнхъæл фестæм. Низ тыхджындæр разынд, йæ хъаруджын æмæ фидар уæнгтæй. Геннадийы амæлæты хабар фехъусгæйæ, иууылдæр зæрдæдзæфтæ фестæм æмæ кæрæдзи фарстам – куыд ис уый гæнæн æмæ Геннади цардæй ахицæн уа, чи йæ баивдзæн, куыд уыдзысты йæ уарзон хъомылгæнинæгтæ сидзæрæй сæ куы фæуагъта, уæд. Цы бауыдзæн йæ фæстæ, йæ саразыныл стыр тыхтæ кæуыл бахардз кодта, уыцы ансамбль «Скифтæ». Курдиатджын хореографæн æппынæдзух дæр йæ хъуыдытæ уыдысты национ хореографиимæ, йæ хъомылгæнинæгтимæ, йæ Ирыстонæн исты пайдатæ æрхæссынимæ баст.
Мах бацымыдис кодтам, Геннадийы хъомылгæнинæгты абоны уавæрмæ. Геннади йæ цардæмбал, Аивæдты лицейы хореографион хайады сæргълæууæг Тедетынæ горæты Колыты Аксойы номыл аивæдты паддзахадон лицейы иумæ куыстой дыууæ зиууонау, иумæ лæггад кодтой рæзгæ фæлтæрæн. Иууыл иумæ уыдысты хæдзары дæр æмæ куысты дæр. Валя тынг фæхъыг кодта æмæ абон дæр хъыг кæны йæ уарзон цардæмбалы амæлæтыл.
Валентинæимæ
«Йæ куыст тынг хицæн кодта. А-дунейæ йæ ацыдæй ныр иу аз рацыд æмæ йæ лицейы алчидæр, фæхатыд, куыд тынг нын нæ фаг кæны, уый. Æнахуыр энергийы хицау уыдис. Йæ энергетикæ залы æндæргъуызон уыдис. Куыддæр-иу залмæ æрбахызт, афтæ-иу кусын райдыдта йæ хъомылгæнинæгтимæ, иу минут дæр æнæхъуаджы нæ сæфта. Афтæ йæ фæндыд, цæмæй куыддæр сывæллон залмæ æрбахиза, афтæ йæхиуыл кусын райдайа. Йæ хъомылгæнинæгтæ йын зыдтой йæ домæнтæ æмæ сæхиуыл тынг куыстой. Иууыл ын йæ цæстытæм кастысты, тынг æй уарзтой. Йæ сæвæргæ кафты номыртæ дæр æндæргъуызон уыдысты. Æз мæхæдæг сывæллæттимæ кусын 4-æм къласы онг, сахуыр сæ кæнын кафын. Æмæ-иу сын цы бацамыдтон, уымæ гæсгæ-иу сын сæвæрдта кафт. Кæддæрты-иу мын мæ куысты цахæмдæр чысыл проблемæ куы сæвзæрд, уæд-иу æй уатагъд Гена банывыл кодта, иу секундмæ-иу сын ахæм кафт ацарæзта æмæ-иу дисы бахаудтам. Иннæ ахæм-иу уайтагъд фæхатыд уæлдай курдиатджындæр сывæллæтты. Тынг мын нæ фаг кæны. Ныр Генайы хъомылгæнинæгтимæ кусынц Цхуырбаты Тимур, Коцты Григори. Дыууæ дæр лицейы ахуыр кодтой, йæ раздæры хъомылгæнинæгтæ сты. Тынг хорз æй зонынц, Гена куыд зæрдиагæй куыста æмæ куыд домаг уыд, уый. Цæвиттойнаг сын у æмæ йын йæ куыст дарддæр кæнынц сæ ахуыргæнæг куыд уарзта, афтæ.
Ныр сывæллæттæй иуæй-иутæ фæзæгъынц, зæгъгæ, йæ къах риссы кæнæ та бафæлладтæн. Генамæ афтæ нæ уæндыдысты. Тынг ын кад кодтой. Лицейы ахæм фæтк ис æмæ 4-æм къласы онг иууылдæр цæуынц кафыны кружокмæ. Уый фæстæ сæ чи музыкалон хайадмæ бацæуы, чи та нывкæнынмæ, бирæтæ та – хореографимæ. Гена алыхатт дæр куыста равзаргæ сывæллæттимæ, хистæркъласонти-мæ.
2005 азы сарæзта ансамбль «Скифтæ» æмæ уæдæй ныр-мæ кафынц. Ныр видеотæм куы бакæсын, уæд дисы бахауын, зæгъын, уый лицейы хъомылгæнинæгтæ кафынц. Йæ царды йын фыццаг бынаты уыд йæ куыст. Хæдзары дæр йæ темæ никуы аивта, йæ зæрдæ тынг рысти. Иууыл-иу афтæ дзырдта, зæгъгæ, искуыдæм куы ацæуæм фестивалтæм, уæд дзы ирон сывæллæттæй рæсугъддæр мачи хъуамæ уа. Архайдта, цæмæй алцыдæр уыдаид æмбæлон æгъдауыл. Лицейы разæдры директор Кæсойты Лаврентийы ‘рдыгæй дæр ын стыр æххуыс уыд. Уыдта йæ – лæг кусы йæ тыхтыл æнæ ауæрдгæйæ æмæ йын арæзта алы уавæртæ дæр. Лицейы абоны директор Плиты Риммæ дæр тынг архайы, цæмæй нын кусынæн уа æппæт уавæртæ дæр. Ныр нын ис тынг хорз инструменттæ. Нырма цардæй Лавренти Павелы фырт ахицæн æмæ стæй та – Гена. Сывæллæттæн тынг стресс уыд. Генайы амæлæты фæстæ залы фыццаг репети-ци куы уыд, уæд иууылдæр кодтой кæугæ, сывæллæттæ дæр æмæ Тимуритæ дæр. Цхуырбаты Тимур Генайы ном ссарын кодта иу уысм æмырæй алæууынæй. Абоны онг дæр æй мысынц.
Мæхицæн дæр тынг зын у æнæ Генайæ цæрын, мæ цард тынг фæивта. Кæрæдзийыл тынг баст уыдыстæм. ХИПИ-йы ахуыр кæныны рæстæджы дæр институты ансамблы иумæ кафыдыстæм æмæ уæдæй фæстæмæ, йæ амæлæты боны онг нал фæхицæн стæм. Йæ царды йæ зæрдæ тынг тыхст иу фарстыл. Хъуыддаг уый мидæг ис, æмæ Геннади йæхæдæг уыд зынгæ хореограф Гаглойты Хазбийы хъомылгæнинаг. «Симд»-мæ куы бацыдис, уæд дзы æвæрд æрцыд Аланты сюита. Ацы сюитайы уыдис чындзæхсæвы æгъдау, Гена дæр дзы кафыд, æххæст кодта сиахсы парти. 2004 азы йæ Гена æрæмбырд кодта. Тынг æй фæндыд ацы сюитайы «Симд»-ы сног кæнын æмæ йæ абоны уавæртæм гæсгæ фæхуыздæр кæнын, фæлæ йын нал бантыст. Æвдыст дзы цыдысты ирон адæмы æгъдæуттæ æмæ традицитæ – чызджыты æмæ лæппуты кафты æгъдæуттæ, хæстон кафт æмæ афтæ дард-дæр. Уыдис дзы дыууæуæладзыгон «Нарты Симд», кæцы у уникалон. Ныртæккæ йæ ничиуал кафы. 2004 азы дзы Каиров дæр хайад иста. Ахæм сценæтæ дзы уыд, цыран сын æххуыс кодтой театры артисттæ дæр. Фæстаг хатт æй акафыдысты 2004 азы Мæскуыйы Чайковскийы залы. Уæд Гена ансамблы аивадон къухдариуæггæнæг уыд æмæ йæм бакодта йæхи хъомылгæнинæгты. Тынг æй фæндыд, цæмæй йæ ногæй сæвæра, фæлæ йын нал бантыст.
Фæнды мæ, цæмæй куыст ма æрнымæг уа, тынг архайæм ацы фарстыл. Тагъд рæстæджы лицейæн уыдзæн юбилей æмæ хъуамæ бацæттæ кæнæм сæрмагонд цымыдисон программæ.
Мелодитæ тынг хицæн кодта, уайтагъд-иу сæ базыдта, кæцы адæмы хатты мелоди у, зæгъгæ, мæнæ уый абхазаг у, мæнæ уый та – дагъыстайнаг. Никуы улæфыдис, цы арæзта, уый йæ зæрдæйы рæбынæй цыд, уæлæнгай куыстытæ нæ уарзта», – радзырдта нын Тедеты Валентинæ.
Быценты Геннадийы раздæры хъомылгæнинаг æмæ ныр та йæ хореографион архайд дарддæргæнæг Цхуырбаты Тимур куыд банысан кодта, афтæмæй йын ацы дæсныйад бауарзын кодта йæ уарзон ахуыргæнæг Геннади. «Аивæдты лицейы уыд мæ ахуыргæнæг æмæ йæ каст куы фæдæн, уæд мæ фæхуыдта зард æмæ кафты паддзахадон ансамбль «Симд»-мæ. Уæд Быценты Геннади уыд ансамблы аивадон къухдариуæггæнæг. Абон нæ фарсмæ кæй нал ис, уымæ гæсгæ ныл уæлдай бæрндзинад æвæрд ис æмæ стыр тыхтæй кусæм, цæмæй йын йæ архайд дарддæр кæнæм. Арæх æй æрæмысæм», – загъта уый.
Быценты Геннади цардæй ахицæн – йæ тæккæ лæджы кармæ бацæугæйæ – 63 аздзыдæй. Банысан кæнын хъæуы уый дæр, æмæ Ирыстонæн уæззау рæстæджыты Геннади кæй лæууыд Фыдыбæстæ хъахъхъæнджыты рæнхъыты. Иу бон дæр никуыдæм ацыд йæ радтæг Ирыстонæй, фæлæ иу азы размæ хъысмæты фæндонмæ гæсгæ ацыд, фæцу æмæ ма ‘рцуйы фæндагыл, æмæ цæрæнбонтæм фæхицæн йæ уарзон бинонтæй, йæ хиуæттæй, æмткæй – ирон адæмæй. Геннади схъомыл кодта кафджыты бирæ фæлтæртæ. Уыдонæй бирæтæ кафынц паддзахадон ансамбль «Симд»-ы, афтæ ма æндæр ансамблты дæр. Ирон хореографимæ бахаста стыр хайбавæрд. Уый хъуамæ цардаид æмæ дарддæр дæр фæлдыстаид, фæлæ хъысмæтæн цы загъдæуа…
Быценты Геннадийы ном цæргæйæ баззайдзæн, чи йæ зыдта, уыдоны зæрдæты. Йæ ном сыгъзæрин дамгъæтæй фыст æрцæудзæн ирон хореографийы историйы.
Рухсаг у!
Джиоты Екатерина
