Республикæ Цæгат Ирыстон-Алани цытджын æгъдауæй банысан кодта йæ сырæзтыл 100 азы сæххæсты бон
Дзæуджыхъæуы уагъд чи æрцыдысты, уыцы цытджын мадзæлтты хайад райста РХИ-йы Президент Гаглойты Алан.
Растдæр 100 азы размæ, 1924 азы 7 июлы арæзт æрцыд Цæгат Ирыстоны автономон область, йæ центр Дзæуджыхъæу, афтæмæй.
Округы бартимæ Цæгат Кавказы крайы сконды уæвгæйæ регион уыцыиу рæстæджы рахицæн æрцыд, куыд административон иуæг, афтæ. Хæххон ССР скондæй рахизыны фæстæ Цæгат Ирыстон райста автономон областы статус УСФСР сконды æмæ рахызт политикон, социалон-экономикон æмæ культурон рæзты ног этапмæ.
Ацы нысаниуæгджын цау бацахста ахсджиаг бынат цæгатирыстойнаг республикæйы историйы æмæ федеративон ахастытæ Уæрæсейы бæстон кæныны. Бæрæгбоны цытæн Тæбæхсауты Балойы номыл Цæгат Ирыстоны паддзахадон академион театры уагъд æрцыд цытджын мадзал. Хайад дзы райстой Цæгат Кавказы федералон округы Уæрæсейы Федерацийы Президенты æххæстбарджын минæвар Юрий Чайка, Цæгат Ирыстон-Аланийы Сæргълæууæг Сергей Меняйло, Республикæ Хуссар Ирыстоны Президент Гаглойты Алан, Цæцæны Республикæйы Сæргълæууæг Рамзан Кадыров, мæхъæлы Республикæйы Сæргълæууæг Махмуд-Али Калиматов æмæ æндæр официалон адæймæгтæ.
Цæгат Ирыстоны цæрджытæн республикæйы 100 азы фæдыл арфæ ракодта Сергей Меняйло. Республикæйы разамонæг куыд бафиппайдта, афтæмæй бæрæгбон бæрæг кæнынц федералон æмвæзадыл. Указ бафыста Уæрæсейы Президент Владимир Путин. Документмæ гæсгæ, бæрæгбоны мадзæлттæ цæудзысты æрмæст республикæйы нæ, фæлæ æндæр регионты дæр. «Ацы бон бар дары, Ирыстоны чи райгуырд æмæ йæ зæрдæйæ чи уарзы, уыцы адæммæ се ‘ппæтмæ дæр. Цæгат Ирыстон хъуыстгонд у йæ уазæгуарзондзинадæй, рæсугъд æрдзæй æмæ историон бынтæй. Абон нæ республикæ у, рæзты фæндагыл чи лæууы, ахæм регион. Архайæм паддзахадон программæты, аразæм ног скъолатæ, рæвдауæндæттæ, рынчындæттæ, фæндæгтæ, кусæм инвестортимæ æмæ федералон органтимæ».
Йæ раныхасы РХИ-йы Президент Гаглойты Алан дæр æрæмбырдуæвджытæн раарфæ кодта бæрæгбоны цытæн æмæ банысан кодта, зæгъгæ, «Цæгат Ирыстоны автономон область саразын æмæ йæ уый фæстæ автономон республикæмæ рацаразын ссис ахсджиаг цау уæрæсейаг паддзахаддзинады рæзты æмæ Цæгат Ирыстон-Аланийы адæмы историон хъысмæты. Адæмы иууыл бæрзонддæр тырнындзинæдтæн дзуапп чи лæвæрдта, ахæм автономи райсын байгом кодта уæрæх перспективæтæ æмæ ног фадæттæ Цæгат Ирыстоны цæрджытæн куыд сæ социалон-экономикон размæцыды, афтæ национ культурæйы уæрæх рæзтæн дæр.
Ивгъуыд азты республикæ йæ рæзты рацыд стыр фæндаг, къухты бафтыд стыр æнтыстытæ. Цæгат Ирыстон-Алани сæрыстыр у йæ цæрджыты бирæ фæлтæрты æнтыстытæй, кæцытæ скад кодтой сæ чысыл Райгуырæн бæстæйæн, уæзгæ бавæрд бахастой Стыр Фыдыбæстæйы хæсты хæстон æмæ фæллойадон азфыстмæ. Афтæ ма зынгæ бавæрд бахастой фыдыбæстæйон æмæ дунеон зонад, аивад, ахуырад æмæ спортмæ дæр», – загъта уый.
Президент банысан кодта, зæгъгæ, Цæгат Ирыстон-Аланийы адæм æппæт рæстæджыты дæр æгæрон æнувыд уыдысты Фыдыбæстæйыл, фыдæлты фæлтæртæ сын кæй ныффæдзæхстой, уыцы историон равзæрстыл.
«1945 азы ноябры Дзæуджыхъæуы хъайтаронæй хъахъхъæнын æмæ знаджы æфсæдты дæрæн кæнын, æппæт фронтты дæр Ирыстоны лæппутæ æмæ чызджыты хæстон сгуыхтдзинæдтæ систы Стыр Фыдыбæстæйон хæсты азфысты ирддæр æмæ хъайтарондæр сыфтæй сæ иу.
Куыд Стыр Фыдыбæстæйон хæсты, афтæ абон дæр Ирыстоны хæстонтæ, сæрмагонд æфсæддон операцийы хайад исгæйæ, æвдисынц стыр æхсардзинад æмæ хъайтардзинад, хъахъхъæнынц Уæрæсейы ног регионты цæрджыты бар сабыр æмæ аккаг цард кæнынæн».
Дарддæр Гаглойты Алан æрдзырдта, Цæгат Ирыстон-Алани активон хайад кæй исы ахсджиаг регионалон æмæ иумæйагфедералон хæстæ скъуыддзаг кæныны, зынгæ бавæрд кæй хæссы бæстæйы экономикон потенциал бæрзонддæр кæныны æмæ йæ социалон стабилондзинад фидардæр кæныны хъуыддагмæ.
«Азæй азмæ æргомдæр кæны республикæйы рæзты потенциал кондадон, зонадон-техникон, аграрон, логистикон æмæ туристон къабæзты. Мах уынæм, куыд арæзт цæуынц иууыл химæлвасдæр уавæртæ, кæцытæ цымыдис æвзæрын кæнынц инвестортæм, куыд реализаци цæуынц масштабон проекттæ социалон-экономикон къабазы, куыд хуыздæр кæны транспортон инфраструктурæ, дидинæг куыд æфтауы Дзæуджыхъæу æмæ республикæйы районтæ», – банысан кодта Гаглойы фырт.
Уый ма банысан кодта Ирыстоны Хуссар æмæ Цæгаты адæм тугæй иу кæй сты æмæ кæддæриддæр иумæ кæй сты цины дæр æмæ хъыджы дæр.
«Афтæ уыдис рагзаманты, афтæ уыд ивгъуыд æнусы, афтæ цæрæм æмæ цæрдзыстæм кæддæриддæр. Сабыр цард аразгæйæ, æндидзынады фæндагыл размæ цæугæйæ, Хуссар Ирыстон æнкъары æппæтæй дæр æххуыс кæнынмæ цæттæдзинад. Стыр аргъ кæнын нæ дыууæ республикæты ‘хсæн ахастыты гъæд æмæ перспективæты ныры æмвæзадæн», – загъта Президент.
Йæ раныхасы кæрон Гаглойты Алан загъта ахæм ныфс, зæгъгæ, дарддæр кæй фидардæр кæндзæнис æмгуысткæнынад, кæй рæздзысты дыууæварсон бастдзинæдтæ æмæ алкæмæндæр йæ цæст бауарзта æнтыстытæ, фæрныгад, ног бæрзæндтæ æмæ æнтыстытæ.
***
Бæрæгбоны цытæн уагъд æрцыдыстты алыгъуызон мадзæлттæ. Республикæйы Национ музейы, Тугъанты Махарбеджы номыл музейы æмæ театралон аивады музейы уыдысты тематикон равдыстытæ. Ирхæфсæн мадзæлттæ сарæзтой Хетæгкаты Къостайы номыл сæйраг парчы. Сабырдзинады проспекты уыд чингуыты равдыст æмæ хъæууонхæдзарадон армукъа. Уазджытæн бацæттæ кодтой Нарты хъæзтытæ, дæсныйадæвдисæг ахуыртæ æмæ афтæ дарддæр. Изæры та Сæрибары фæзы уыд бæрæгбонон концерт.
