Уæрæсеимæ нæ фæндаг иу у

12 июны Уæрæсейы Федерациимæ иумæ Хуссар Ирыстон дæр  нысан кæны  Уæрæсейы бон, куыд бæрæгбон, афтæ йæ  æрмæст уый тыххæй нæ нысан кæнæм, æмæ нæ адæммæ хуссарирыстойнаг æмбæстагдзинадæй дарддæр уæрæсейаг æмбæстаг-дзинад дæр ис, фæлæ махæн  Уæрæсеимæ нæ фæндаг æнусты дæргъы иу уыд æмæ йыл иумæ æмдзу кодтам, кæнæм æмæ дарддæр дæр æмдзу кæндзыстæм. Уый тыххæй бирæ бæлвырдгæнæнтæ ис æрхæссæн. Æнусты дæргъы Уæрæсейы историйы цы хъысмæтскъуыддзаггæнæн цаутæ уыд, уыдоны кæддæриддæр хайад истой ирæттæ дæр. Нæ фыдæлты разагътадæртæ-иу Уырысы æфсады службæ кодтой, бирæтæ дзы инæлæрттæ дæр систы. Уыдонæй Ирыстон кæддæриддæр сæрбæрзонд уыд.

Алы хæсты дæр уырыссаг салдат æмæ ирон салдат уæхски-уæхск тох кодтой уырыссаг-япойнаг æмæ  1877-1878 азты уырыссаг-туркаг хæсты. Цæвиттон, Щипкæйы æфцæгыл тохты рæстæджы цы 2100 уæрæсейаг салдаты фæмард сты, уыдонæй 166 уыдысты ирæттæ.

Ракæнæм  Стыр Фыдыбæстæйон хæсты кой дæр. Ацы хæсты дæр фашистон Германимæ тохы ирæттæ равдыстой диссаджы æхсар æмæ хъæбатырдзинад. Нацийы бæрцмæ гæсгæ ирæттæй фылдæр Советон Цæдисы Хъайтартæ никæцы нацийæ уыд.

Хицæнæй Хуссар Ирыстоныл куы дзурæм, уæд нын ХХ-æм æнусæй фæстæмæ нæ адæмы стыр Уæрæсе æртæ хатты фервæзын кодта скуынæгæй. Ивгъуыд æнусы  20-æм азты гуырдзиаг меньшевиктæ Жорданияйы сæргълæудæй Хуссар Ирыстоны хъæуты зынджы хай куы фæкодтой æмæ ирæтты скуынæг кæнынмæ куы æрæвнæлдтой, уæд Советон Уæрæсейы æфсад Жорданияйы хæстонты ныддæрæн кæнгæйæ, хуссайраг ирæттæн фадат фæцис фæстæмæ сæ сыгъд уæзгуытæн æрыздæхынæн.

20-æм азты Гуырдзыстоны меньшевикты сырдон миты тыххæй гуырдзиаг революционер Филипп Махарадзе афтæ фыста: «Ирæтты стырæй, чысылæй мардтой, сæ мулк сын истой, удæгасæй ма-иу сæ чи аивæрзт, уыдоны та Гуырдзыстоны хицауад сырдта Хуссар Ирыстонæй. Æрмæст хуссайраг ирæттæ нæ, фæлæ Гуырдзыстоны цы ирæттæ цард, уыдоны дæр рахуыдтой гуырдзиаг адæмы знæгтæ… Ирон адæмимæ тохы истори у Гуырдзыстоны меньшевикон хицауады худинаггагдæр миты сыфтæй иу». Хъыгагæн, уæды цаутæн дæр æмæ 1989  азæй 2008 азмæ гуырдзиæгтæ ирæттæн цы сырдон миты фæкодтой, уыдонæн дæр абоны онг юридикон аргъ не ‘рцыд, уыцы фыдмиты тыххæй Гуырдзыстон  хатыр нæ ракуырдта ирæттæй.

1990-92 азты тугкалæн хæст дæр Уæрæсейы Федераци æрурæдта, Хуссар Ирыстонмæ йæ фидауынгæнæн тыхтæ æрбакæнгæйæ.

2008 азы августы фондзбонон хæсты та уыцы уæрæсейаг фидауынгæнджытæ ирон адæмы сæрвæлтау сæ цард нывондæн æрхастой гуырдзиаг фашистты ныхмæ тохы рæстæджы.  Уæрæсейаг хæстонтæ нæ луппутимæ нæ республикæйы территорийæ фæсырдтой агрессоры æмæ йæ тыхы фæстиуæгæн æркодтой сабырадмæ. Уый фæстæ – 2008 азы 26 августы Уæрæсейы Президент Дмитри Медведев, æнæхъæн дуне йæ ныхмæ суыдзысты, уый зонгæйæ, равдыста фидардзинад æмæ банымадта Хуссар Ирыстоны хæдбардзинад. Уымæй æрурæдта хуссайраг ирæтты геноцид, кæрон скодта Хуссар Ирыстоны адæмы хъизæмæрттæн. Уæдæй абонмæ Уæрæсейы Федерацийы арæнхъахъхъæнджытæ сфидар кодтой нæ республикæйы арæнтæ æмæ нæ арæнхъахъхъæнджытимæ хъахъхъæнынц нæ адæмы сабыр цард.

Абон Стыр Уæрæсейы фарсхæцынад æмæ æххуысы фæрцы рæзы, æндидзы Хуссар Ирыстон, æндидзы йæ инфраструктурæ, республикæйы районтæм сырæзтысты асфальт фæндæгтæ, хъæутæ ифтонг цæуынц нуазыны донæй, æрæджы арæзт æрцыд Сразыдзинад Хуссар Ирыстоны хъæутæм æрдзон газ бауадзыны тыххæй. Уыимæ иумæ республикæйы фæсивæд ахуыр кæнынц Уæрæсейы престижон уæлдæр ахуыргæнæндæтты, не ‘мбæстæгтæ сæ квалификаци бæрзонддæр кæнынц Уæрæсейы горæтты, бирæ хатт та уæрæсейаг бæрзондквалификациджын специалисттæ æрцæуынц Хуссар Ирыстонмæ æмæ сæ фæлтæрддзинад амонынц бынæттон кадртæн.

2015 азы 18 марты Республикæ Хуссар Ирыстон æмæ Уæрæсейы Федерацийы ‘хсæн Æмцæдисад æмæ интеграцийы тыххæй цы бадзырд арæзт æрцыд, уый фæрцы дыууæ паддзахадæн ис хъахъхъæнынады иууон тыгъдад, арæны сæрты кæрæдзийы бæстæтæм  сæрибарæй хизынц дыууæ бæстæйы æмбæстæгтæ, интеграцион процесс цæуы таможнæйон органты ‘хсæн, мидхъуыддæгты органты ‘хсæн æмгуысткæнынад дæр рæзы æмæ фидарæй фидардæр кæны, куыстмыздтæ æмæ пенситæ фылдæр кæнынц, афтæ ма Республикæ Хуссар Ирыстон æмæ Уæрæсейы Федерацийы ‘хсæн  арæзт æрцыд Сразыдзинад, æдзухæй Хуссар Ирыстоны чи цæры, уыцы уæрæсейаг æмбæстæгты медицинон полистæй сифтонг кæныны тыххæй. Уыимæ иумæ ма 2017 азы Хуссар Ирыстоны ауагъдæуыд референдум Уæрæсеимæ баиуы тыххæй.

Уымæй зæгъæн ис – Уæрæсеимæ нæ фæндаг иу кæй у æмæ дзы фæиппæрдгæнæн кæй нæй.

2008 азы августы хæсты нæ Уæрæсе бынтон скуынæгæй кæй бахызта, стæй нын нæ хæдбардзинад кæй банымадта, уыцы историон цау нæ уæлдай сæрыстыр æмæ бузныджы æнкъарæнтимæ ногæй акæсын кодта ивгъуыды æрфæнмæ, ногæй ныхъхъуыды кодтам нæ хъысмæтыл æмæ абон махæй алчи дæр æмбары, куыд нæ фыдæлтæ, афтæ сæ фæстагæттæ дæр раст фæндаг кæй равзæрстой. Абон Хуссар Ирыстоны алы æмбæстаг дæр бузныг у стыр Уæрæсейæ, йæ фарсхæцыдады æмæ æххуысы тыххæй. Уæрæсеимæ æнгом интеграци – уый у нæ историон, нæ царды нысан æмæ рæстдзинад.

Тедеты Индира