Æвзонг натуралистты станц у нæ республикæйы скъолаты ахуыргæнинæгты уарзондæр уæлæмхас ахуырадон-хъомыладон уагдæттæй сæ иу. Ног, 2017 аз æнтыстджынæй райдыдта ацы уагдоны кусджытæн. Ног азы æрбалæудимæ Æвзонг натуралистты республикон станцæн скъуыддзаг æрцыдысты йæ сæйрагдæр проблемæтæ æмæ афтæмæй баисты дыууæ хорздзинады хицау. Хъуыддаг уый мидæг ис, æмæ гуырдзиаг-ирон ныхмæлæуды архайдтытæ нæ ахызтысты ацы ахуырадон уагдоны фæрсты дæр. Хæстон архайдтыты рæстæджы бæстыхай хъыгдард баййæфта æмæ йæ коллектив зындзинæдтæ æвзæрста дæргъвæтин рæстæджы. Фæлæ ныр уæлæмхас ахуырадон уагдоны хъуыддæгтæ бирæ фæхуыздæр сты æмæ нæ ныфс ис, дарддæр дæр кæй хуыздæр кæндзысты, уымæй. Абон уал скъуыддзаг æрцыдысты уагдоны транс-порты æмæ хъæрмады проблемæтæ.
Куыд уый размæ азты, афтæ ма 2016 азы дæр фæззæг æмæ зымæджы мæйты ацы уагдонмæ æрбахизгæйæ-иу адæймаг уайтагъд фæхатыд, станцы кусджытæ сæ хатæнты сугын пецтæй кæй хъарм кæнынц, уый, уайтагъд-иу фæздæджы тæф фындзыл аныдзæвд, къæлидорты цæугæйæ-иу уазал уæлдæф уæнгты ахъардта. Кæй зæгъын æй хъæуы, уагдоны кусджытæ бафæлладысты уал азы дæргъы фæздæг æмæ сугын пецтимæ архайынæй. Иннæ ахæм зындзинæдтæ æвзæрстой, транспорт сын кæй нæ уыд, уый аххосæй дæр, уымæн æмæ станц ис горæтгæрон. Цы машинæ сæм уыд, уый базæронд æмæ кусынæн бæзгæ нал уыд. Æгæрыстæмæй, 2016 ахуыры азы Æвзонг натуралистты станц йæ куыст рæстæгыл нæ райдыдта, транспорт сын кæй нæ уыд, уый аххосæй. Уæд уагдоны директор Мæргъиты Ирбег бахатыд Æвзонг техникты станцы къухдариуæгадмæ, цæмæй сæм рæстæгмæ сæ машинæ авæрдтаиккой, цалынмæ уыдонæн сæ уагдоны цалцæггæнæн куыстытæ цыдаиккой, уæдмæ. Æвзонг техникты станцы къухдариуæгад дæр сæ уавæры бацыд æмæ дыууæ мæйы дæргъы сывæллæтты скъолатæй ластой уыдоны машинæйыл. Фæлæ, ныр хуыздæр фæуæд, нæ республикæйы къухдариуæгад Тыбылты Леониды сæргълæудæй æмæ Ахуырады министрад. Уыдоны архайды ‘руаджы Æвзонг натуралистты станц ифтонг æрцыд ног Газелæй, афтæ ма дзы æндидзыд æрцыд хъæрмадон системæ дæр. Ацы дыууæ хорздзинадыл станцы коллектив тынг фæцин кодтой. Тынг ма сыл бацин кодтам мах, журналисттæ дæр, уымæн æмæ сын нæ куысты архайдмæ гæсгæ тынг хорз зыдтам сæ проблемæтæ, раст ныл цыма стыр хорздзинад æрцыд, уыйау фестæм.
Æвзонг натуралистты станцы директор Мæргъиты Ирбег дæр нæ басусæг кодта йæ циндзинад æмæ нын афтæ радзырдта: «Уартæ 90-æм азтæй фæстæмæ махмæ хъæрмад нал уыд. Советон Цæдисы рæстæджы дзы хъæрмадон системæ куыста дурæвзалыйæ. Фæлæ, гуырдзиаг-ирон ныхмæлæуд куы райдыдта, уæд куыд нæ республикæйы æппæт уагдæттæ, афтæ нæ уагдон дæр раууатмæ æрцыд æмæ баззадыстæм æнæ хъæрмадæй. Мæн цалынмæ уагдоны директорæй не снысан кодтой, уæдмæ дæр куыстон ам, сывæллæттæн амыдтон бæстæзонæн кружок æмæ уымæ гæсгæ тынг хорз зыдтон уагдоны проблемæтæ. Нæ кусджытæ тынг бафæлладысты æрвылрайсом арт кæнынæй, стæй дæр-иу дымгæбонты фæздæгæй æрбадæнтæ дæр нал уыд хатæнты æмæ тыхстыстæм куыд нæхæдæг, афтæ сывæллæттæ дæр. Стæй ма нæ куысты хуызтæй сæ иу у зайæгойтимæ, дидингуытимæ куыст, ис нæм хатæнон дидингуытæ дæр, фæндыд нæ, цæмæй сын сæ хуызтæ фæфылдæр кодтаиккам æмæ нын уый тыххæй уавæртæ нæ уыд, уымæн æмæ иугъуызон температурæ куынæ уа, уæд дидинæг нæ фæразы, æмæ-иу бахус сты. Афтæмæй, кæй зæгъын æй хъæуы, нæ куысты уыд къуылымпыдзинæдтæ. Уагдоны къухдариуггæнæгæй куы æрлæууыдтæн, уæд мæ фыццаг фарстытæй сæ иу уыд, цæмæй нын хъæрмадон системæ сарæзтаиккой. Уый тыххæй-иу, фыццаг рады бахатыдтæн Ахуырады министрадмæ, нæ Хицауадмæ æмæ Президентмæ дæр. Уыдон нæ уавæры бацыдысты æмæ мæнæ куыд уынут, афтæмæй скъуыддзаг æрцыд ахæм ахсджиаг проблемæ, куыд хъæрмад. Нæ къух нын тынг фæрог кодтой, ныр нын бирæ гæнæнтæ фæзынд. Уый тыххæй мæ стыр бузныг зæгъын фæнды нæ Президентæн, нæ Хицауадæн æмæ Ахуырады министрадæн. Мах та архайдзыстæм, цæмæй сывæллæттæн æмбæлон зонындзинæдтæ дæттæм, ууыл. Дыккаг циндзинад та нын у, нæхи транспорт нын кæй фæзынд, уый. Раздæры рæстæджы сывæллæттæ зæххыкуыст тынгдæр уарзтой æмæ-иу сæхи къахæй дæр æрбацыдысты станцмæ, æниу сын уæд уыд сæхи чысыл автобус дæр, æмæ-иу сæ ууыл дæр ластой. Фæлæ, ныр сывæллæттæ ахуыр нал сты зæххыкуыстыл æмæ сæ æнæмæнгæйдæр хъæуы транспортыл ласын, иннæмæй та «Турбаза»-йæ нæ уагдонмæ цы фæндаг ис, ууыл машинæтæ куы фæцæуынц, уæд рыг тынг сысты. Хорз уаид æмæ ацы фæндаг дæр хæрзарæзт куы æрцæуид, кæд уа 400 метры «Турбаза»-йæ ардæм. Транспорт нын кæй нæ уыд, уый тыххæй-иу бахатыдтæн уæлдæрлæууæг органтæм, уыцы нымæцы Ахуырады министрадмæ дæр. Ацы фарсты тыххæй бахатыдтæн нæ Президент Тыбылты Леонидмæ дæр æмæ мын уый баныфсæвæрдта нæ проблемæ нын кæй аскъуыддзаг кæндзæн, уымæй. Ахуырады министр Гасситы Натали æмæ йæ хæдивæг Лолоты Аслан дæр тынг архайдтой, цæмæй нын нæхи машинæ уыдаид, уый тыххæй. 2016 азы кæрон нын хицæн æрцыдысты финансон фæрæзтæ машинæ бал-хæнынæн. Нæхæдæг Лолоты Асланимæ ацыдыстæм æмæ уый размæ Интернеты ‘руаджы цы Газель ссардтам, уый æркодтам Дзæуджыхъæуæй. Нæ ахуыры процессы стыр бынат ис сывæллæтты экскурситы кæнынæн, æндæр хуызтæ сты махæн нæ амындтытæ, уымæн æмæ сывæллон скъолайы æппынæдзух хъусы уроктæм, сфæлмæцы æмæ йæ мах та хъуамæ ирхæфсгæ кæнæм æмæ ма йын уыцы иу-рæстæджы зонындзинæдтæ дæр дæттæм. Æрдзы хъæбысмæ сæ куы акæнæм, уæд сæ зонгæ кæнæм зайæгойты дунеимæ, фенын сын кæнæм цымыдисон бынæттæ, куыд цыртдзæвæнтæ, кувæндæттæ, мæсгуытæ, стæй хицæн кæмтты рæсугъддзинад дæр. Сывæллæттæ-иу бынаты сахуыр кодтой кæрдæджыты хуызтæ, сарæзтой-иу сæ гербаритæ. Фæлæ-иу нæ машинæ куы кæм фехæлд æмæ куы та кæм. Ныр не стырдæр проблемæтæ скъуыддзаг æрцыдысты æмæ ма нæ кусынæй цы бафсаддзæн.
Ахуырады министрад нæм уæлдай хъусдард здахы. 2016 азы нын стыр æххуыс бакодта, капиталон цалцæг нын скодтой нæ уагдоны актон зал, стæй ма хицæн кабинет дæр. Афтæ ма нæ зæххы фадыгæн йæ уæллаг хайы ноджы иу цъай скъахтам æмæ нын ныр сты æртæ цъайы. Мæнмæ гæсгæ, уыдон фаг кæндзысты сæрдыгон рæстæджыты донхæр кæнынæн. Уый нæ тынг хъуыд, уымæн æмæ мах бирæ бæлæстæ садзæм, уыцы нымæцы хъæддаг бæлæстæ дæр, фæлæ нын донхъуагдзинады проблемæ кæй уыд, уый аххосæй-иу сæ 90 проценты бахус сты. Фæнды ма нæ ботаникон бæласдон саразын. Ацы аз донхъуагдзинад нал æййафдзыстæм. Банысан кæнын ма мæ фæнды уый дæр, æмæ 2016 азы онг финансон фæрæзтæ кæй никуы уыд нæ бюджеты мадзæлттæ уадзынæн. Ныр нын Ахуырады министрад сæрмагондæй, 200 мин сомы рахицæн кодта алыгъуызон мадзæлттæ уадзынæн. Уымæ гæсгæ, 2016 азы нæ мадзæлттæ уыдысты бирæ фылдæр æмæ хъæздыгдæр сæ мидисæй. Уый стыр ахъаз фæуыдзæн сывæллæттæн, уымæн æмæ мадзалы рæстæджы райхæлы сæ курдиат. Уый тыххæй мæ стыр бузныг зæгъын фæнды, Натали Константины чызгæн. Ноджы ма мæ иу хатт бузныг зæгъын фæнды нæ Президентæн, Газель нын кæй балхæдтой, уый тыххæй, уымæн æмæ нын тынг стыр æххуыс бакодта.
Нырма нын проблемæтæ дæр ис. Куыд зæгъæм, бæстыхайы агъуыст нал бæззы, нæхæдæг æй бацалцæджытæ кæнæм, фæлæ уый фаг нæу. Иннæ ахæм, капиталонæй аразинаг у нæ уагдоны алыварс цы æмбонд ис, уый дæр, кæцы у 850 метры бæрц. Науæд æмбондæй æрбахизынц фос, хуытæ æмæ нын фесафынц нæ фыдæбæттæ. 2016 азæй райдыдтам сæндоны куыст дæр. Талатæ бынаты зайын кæнæм нæхæдæг. Ивгъуыд азты ам уыд хъæрмуат дæр, фæлæ уый дæр раууатмæ æрцыд. Ныр фæнд кæнæм ногæй хъæрмуат сæндидзын кæнын, хъæуы йæм хъармгæнæн системæ сиу кæнын, æддейæ йæ авгæй бам-бæрзын. Ахуыры процессы сывæллæттæн стыр æххуыс у, бынаты сæ зонгæ кæниккам хъæрмуаты куыд хъæуы кусын, уыимæ. Бирæ зайæгойты рагуалдзæджы фæхъæуы ныссадзын, хъæрмуаты-иу сæ схæцын кæниккам æмæ-иу сæ стæй æддæмæ рахæссикам. Стæй ма æрмæст сывæллæтты тыххæй нæ фæкусæм. Алыгъуызон дидинджытæ æрзайын кæнæм æмæ нæм горæты цæрджытæ, скъолатæй куы бахатынц, уæд сын радтæм дидинджытæ, сæ бæстыхæйтты раз срæсугъд кæныны тыххæй. Фæнды ма нæ скаладром саразын дæр, цæмæй сывæллæттæ ахуыр кæной хæхтыл бырын. Бæстыхайы иу къулыл ис бæрзонд асин æмæ ууыл сывæллæттæ тынг зæрдæрайæ фæбырынц уæлæмæ. Хуссар Ирыстоны размæцыдæн туризм стыр æххуыс фæуаид, æмæ уый тыххæй хъæуы скаладром саразын. Хъæуы аразын сывæллæтты цы цымыдис кæны, ахæм кружоктæ æмæ уæд иппæрд кæниккой Интернеты æндæвдадæй дæр», – радзырдта Мæргъиты Ирбег.
24-æм январы станцы ног кружок «Юный турист»-ы архайгæ баййæфтам 2-æм скъолайы ахуырдзауты, амоны йæ Æрсойты Нодар. Кружоктæ «Æрдз æмæ аивадон сфæлдыстад» æмæ «Адæмон æрмдæсныйад»-ы та архайд-той нæ горæты скъола-интернаты ахуыргæнинæгтæ. Кружоктæ амонынц Гæбæраты Заринæ æмæ Мæргъиты Ларисæ. Ног кружок «Юный метеоролог» амоны æвзонг ахуыргæнæг Хуыгаты Олеся. Ацы кружокмæ сывæллæттæ цæуынц тынг зæрдæрайæ цымыдисон кæй у, уымæ гæсгæ. Цæвиттон, уагдоны станцы кæрты ис метеорологон станц æмæ мидæгæй, хатæны та æвæрд ис датчик, цыран æвдыст цæуынц уæлдæфы температурæ, дымгæйы тагъдад, уæлдæфы уымæлад, къæвда, кæнæ мит уардзæн, уыдæттæ. Афтæмæй сывæллæттæ сæ хъус дарынц боныгъæдмæ.
Æвзонг натуралистты станцы ахуыры хайы сæргълæууæг Гасситы Дзерассæйы ныхæс-тæм гæсгæ, сын сæ уагдоны куыст арæх абæрæг кæнынц РХИ-йы Ахуырады министрады минæвæрттæ, уыцы нымæцы ацы министрады уæлæмхас ахуыры хайады сæргълæууæг Джиоты Эльзæ дæр. Иу-дзырдæй, Æвзонг натуралистты станцы сæйрагдæр проблемæтæ скъуыддзаг кæй æрцыдысты, уый, кæй зæгъын æй хъæуы, хуыздæрæрдæм бандавдзæн сæ куыстыл.
Джиоты Е.
Чертхъоты Ж.
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.