Сæ нымæц нæ къаддæр кæны

Наркоманийы ныхмæ тох кæныны  Дунеон бон сфидар кодта ИНО-йы Генералон Ассамблея 1987 азы 7-æм декабры. Раздæры, ома, Советон Цæдисы рæстæгимæ абаргæйæ, абон наркотикон буарадтæй чи пайда кæны, уыдон нымæц у бирæ фылдæр. Уæрæсейы Федерацийы барадхъахъхъæнæг органты бæрæггæнæнтæм гæсгæ, абон бæстæйы наркотиктæй пайда кæнынц аст милуанæй фылдæр адæймаджы. Уыдонæй бирæтæ наркотикон буарадтæй пайда кæнын райдыдтой, скъолайы ма куы ахуыр кодтой, уæд. ИНО-йы бæрæггæнæнтæм гæсгæ та, наркотикон буарадтæй чи пайда кæны, уыдоны нымæц дунейы ныртæккæ у 185 милуан адæймаджы бæрц (ома, нæ планетæйы æппæт цæрджыты 12% 15 азæй 30 азы кармæ). Хъыгагæн, наркотиктæй чи пайда кæны, уыдоны нымæц бонæй-бонмæ фылдæр кæны. Дохтыртæ-наркологтæ æвдисынц сæ катайдзинад наркоманийы проблемæйы тыххæй, сæ зонæнтæм гæсгæ, кæд цалдæр азы размæ æвзонг наркоманты астæуккаг кар уыд 16-17 азы, уæд абон уыцы бæрæггæнæн фæныллæгдæр 13-14 азы онг. Статистикон бæрæггæнæнтæм гæсгæ, фæстаг 12-15 азы авд хатты фæфылдæр наркотикон буарадтæй пайдагæнæг сылгоймæгты нымæц дæр.

Наркотиктæй пайда кæныныл цайдагъдзинад нырыккон дуджы ссис егъау æхсæнадон низ. Хъыгагæн, ныртæккæйы рæстæджы наркомани у тынг пайдахæссæг бизнес, æмæ дзы бирæтæ пайда кæнынц искæйы æнамонддзинадæй хи схъæздыг кæныны тыххæй. Наркотиктæ уæйгæнæг бæстæтæ сты Æввахс æмæ Астæуккаг Хурскæсæн, Азийы бæстæтæ. Героины дунеон масштабы ифтонггæнæг у Афганистан. 4-6 милуан уæрæсейаджы æрвылбон дæр пайда кæнынц наркотикон буарадтæй. Афганистаны 9 мин долларæй балхæнгæ героины иу килограмм Мæскуыйы æнцонтæй ауæйгæнæн ис 150 мин доллармæ. Наркобизнесæй æфтигæтæй байгом вæййынц мингай магазинтæ, базартæ, ресторантæ, кафетæ. Интерполы бæрæггæнæнтæм гæсгæ, наркобизнесы æрвылазон дунеон æрзылд у 500-800 миллиард доллары.

Стыр хъыгагæн, хуссарирыстойнаг æвзонг фæсивæдæй дæр бирæтæ бахаудысты наркотикты æндæвдады бын. Æнустæ, азтæ куыд цæуынц, афтæ нæ фыдæлтæм цы хорз æгъдæуттæ уыд, уыдон рохуаты зайынц. Раздæр стыр худинагыл нымад цы уыд, уыцы митæ абон алкæмæ æвзæр нал кæсынц æмæ афтæмæй фылдæр кæнынц карз нозт æмæ наркотикæй чи пайда кæны, уыдоны нымæц.  Ацы бонты РХИ-йы Парламенты уынаффæ кодтой 2020-2022 азты «Рæзгæ фæлтæры монон-хæрзæгъдаудзинадыл хъомыл кæныны фæдыл» паддзахадон комплексон нысанон программæ райсыны тыххæй.  Программæ æрбавдыста ахуырад æмæ зонады фæдыл парламентон комитеты сæрдар Уырыгаты Инал. Депутат Сланты Иван фæндон бахаста 9-11 кълæсты ахуырдзаутæ наркотиктæй пайда кæнынц æви нæ, уый тыххæй сын анализтæ аразыны тыххæй. Уый банысан кодта, зæгъгæ, арæх æвдисæнтæ свæййæм рæзгæ фæлтæрæй иуæй-иутæ наркотиктæй кæй пайда кæнынц, уыцы факттæн. «Ацы азты рæзгæ фæлтæр бахаудтой æддагон негативон факторы æндæвдады бын, уыцы нымæцы наркотиктæй пайда кæныны факторы бын дæр. Æмæ цæмæй ацы факттæ иуварс æрцæуой, уый тыххæй хъæуæгыл нымайын, уыдонæн анализтæ аразын сæ туджы наркотиктæ уæвынад кæнынц æви нæ, уый тыххæй», – загъта депутат. Ацы фæндоны фарс рахæцыд депутат Плиты Александр. Уый банысан кодта, зæгъгæ, уый у профилактикон мадзал æмæ афтæмæй рæзгæ фæлтæр тæрсдзысты æмæ нæ пайда кæндзысты наркотикон буарадтæй.

Хъыгагæн, не ‘хсæн ис ахæм чъизи сылгйомæгтæ, кæцытæ сæхи дзыппы пайдайы тыххæй сынамонд кæнынц искæй хъæбулты. Нæ горæт чысыл кæй у, уымæ гæсгæ ницы басусæг вæййы æмæ йæ базонæм наркотикты аххосæй искæй  хъæбул куы бабын вæййы, уыцы хабар. Æрмæст фæстаг цалдæр азы нæ горæты «урс мæлæты» амæттаг баисты цалдæр æвзонг нæлгоймаджы. Уыдонæй бирæтæ сæ ныййарджытæн уыдысты иунæг лæппутæ, бирæтæ дзы фесты æвæстаг дæр æмæ уыцы хъуыддаг æндавы ирон адæмы демографион уавæрыл дæр.

Нæ республикæйы иу хъæуы цæрæг нæлгоймаг дзæвгар æмгъуыд абадт Цхинвалы ахæстоны. Уый йæ цæхæрадоны зайын кодта наркотикон гæн æмæ йæ уæй кодта наркомантæн. Нæлгоймаг йæхи афтæ æгъдауджынæй æвдыста æмæ никуы ничи ахъуыды кодтаид, уый искæйы хъæбулæн мæлæтхæссæг буарадтæ ауæй кодтаид, ууыл, фæлæ… Куыд рабæ-рæг афтæмæй Цхинвалы сæ ног æртæхатæнон фатермæ цыдæриддæр хæдзарон дзаумæттæ æмæ техникæ балхæдтой, уыдон иууылдæр уы-дысты кæйдæр æнамонд хъæбулты æхцатæй æл-хæд. Сыхæгтæ ма-иу дис дæр кодтой, зæгъгæ, кæ-цæй сæм ис уыйбæрц фæрæзтæ æмæ ахæм зы-наргъ дзаумæттæ æлхæной. Фæлæ фæстæдæр фæбæрæг уыйбæрц æхца йæм кæцæй разынд, уый…

Абон дунейы парахат кæнынц химион наркотиктæ. Æрвылаз дæр Уæрæсейы наркотиктæй пайда кæнын райдайынц 90 мин адæймаджы. Наркотиктæй чи пайда кæны, уыдоны 60 проценты сты фæсивæд 16 азæй 30 азы онг кæуыл цæуы, ахæмтæ. Æрвылаз дæр наркотикты аххосæй амæлы 100 мин адæймаджы. Фæстаг 10 азы дæргъы наркоманты ‘хсæн мæлынад сырæзт 12 хатты, сывæллæтты мæлынад – 40 хатты. Уый та ууыл дзурæг у, æмæ 15 азы кæуыл нæ цæуы, уыцы сывæллæттæ арæхдæр сæхиуыл эксперименттæ кæй фæуадзынц, наркотикты архайд сыл куыд  бандавдзæн, уый бафæлварыны тыххæй. Æрвылбон дæр наркоманты рæнхъытæ баххæст вæййынц 235 адæймагæй.

Наркотикты æрзылдыл контроль кæныны фæдыл УФ-йы федералон службæйы бæрæггæ-нæнтæм гæсгæ, Уæрæсейы 2019 азы наркоманты нымæц уыд 6 милуан адæймаджы, уыцы нымæцы 9-13 азы онг кæуыл цæуы, уыцы скъоладзауты 20 проценты. 60 проценты сты æвзонг адæймæгтæ 16-30-аздзыдтæ. 20 проценты та сты, 30 азæй фылдæр кæуыл цæуы, ахæмтæ. Наркотиктæй пайда кæны лæппуты 45% æмæ чызджыты 18%. Систематикон æгъдауæй наркотиктæй чи пайда кæны, æгæрыс-тæмæй рог наркотиктæ дæр, уыдонæн сæ фылдæр æхсæз азæй фылдæр нал фæцæрынц.

Абон ахæстæтты чи бадынц, уыдонæй 165 миныл стæрхончынæуыд наркотиктæ æнæзакъонæй уæй кæныны тыххæй. Æрмæст 2019 азы арæзт æрцыд 200 мин ахæм фыдракæнды. Оперативон кусджытæ байстой 22 тоннæйы наркотикон буарадтæ. УФ-йы Æдасдзинады советы секретарь Николай Патрушев банысан кодта, зæгъгæ, синтетикон наркотиктæ æмæ психоактивон буарадтæ сты дунейы ног тæссагдзинад.

Егъау куыст кæнын хъæуы, наркотикон буарадтæ чи парахат кæны æмæ сæ чи пайда кæны, уыдоны ныхмæ. Сæ ныхмæ ист хъуамæ цæуиккой иууыл карздæр мадзæлттæ, цæмæй рæзгæ фæлтæр ма цайдагъ кæной наркотикон буарадтæй пайда кæныныл.

ДЖИОТЫ Екатеринæ