26 июлы Парижы райдыдтой XXXIII Олимпион хъæзтытæ æмæ ахæсдзысты 11 августмæ. Уæрæсейæ дзы хайад исынц æрмæстдæр 15 спортсмены, нейтралон статусы – нæ сæ уадзынц сæ тырыса æмæ гимнимæ, сæ хорзæхтæ дæр ерысты иумӕйаг хыгъдмæ хаст нæ цæудзысты. Беларусæн Уæрæсеимæ æнгом ахастытæ кæй ис, уый ныгуылæны зæрдæмæ нæ цæуы æмæ уыдон дæр уæрæсейæгты ‘фсон æфхæрд æрцыдысты – æрмæст 17 атлеты хайад исдзысты нейтралон статусы.
Олимпион хъæзтытæй æмæ ма æндæр спортивон ерыстæй ныгуылæн бæстæтæ АИШ-ы сæргълæудæй сарæзтой политикæ. Спортивон чиновниктæ се ‘ууæнк фесæфтой, æдзæсгомæй нæ уадзынц ерыстæм спортсменты. Парижы цæуæг Олимпион хъæзтыты хайад райсынæй Уæрæсейы разамынады ницы ныфс уыд Æппæтдунеон Олимпион комитеты (МОК). Уымæн æмæ ацы организацийы чиновниктæ сæ сæргълæууæг Томас Бахæй райдайгæйæ спортивон функционерты йеддæмæ алцыдæр сты. Ис сæ рахонæн политиктæ, бизнесментæ, цæстфæлдахджытæ, фæлитойтæ, æрмæст спорт размæгæнджытæм ницы бар дарынц.
Олимпион хъæзтытæ рагæй фæстæмæ адæмты æнгомгæнæг уыдысты, сæ сырæзты нысан дæр уый уыд, æмæ дзы ныр та пайда кӕнынц искӕмӕй дӕ маст райсыны тыххӕй. Уыимæ нæ кæсынц Олимпион хъæзтыты нормæтæм æмæ æндæр бафысгæ бадзырдтæм – МОК-ы разамынад халы æппæт спортивон принциптæ æмæ ма сæхи сраст кæныны нысанæн сæ цæсгом ноджы дзурын дӕр бахъæцы. Адæймаджы сæры зонд куы нæ вæййы, уæд ын йæ бынат налатдзинад бацахсы. Стæй ма историон факттæ дæр куыд æвдисынц, афтæмæй сæлхæр митæ иууылдæр конд цæуынц зондджын хуызи-мæ. Уымæ гæсгæ адæймаджы æддаг бакастыл æууæнк нæй.
Олимпион хъæзтытæ аккаг æмвæзадыл кæй нæ ацæудзысты, ууыл нæ дызæрдыг кодтой эксперттæ. Иуæй МОК ссис ныгуылæн бæстæты политикон инструмент, иннæмæй та абоны бон Францы нæй банымайæн сабыр, демократон бæстæйыл. Криминал дзы ис бæрзонд æмвæзадыл, сæ барадхъахъхъæнæг органтæ рагæй нал æххæст кæнынц æмбæлонæй сæ комкоммæ хæстæ, апарахат сæм сты алыгъуызон фидиссаг организацитæ æмæ сын се ‘хсæнад схæццæ кодтой. Стæй ма Уæрæсейы ныхмæ ист санкциты фæстиуæгæн æййафынц егъау экономикон зиæнттæ дӕр æмæ бынæттон цæрджытæ райгонд не сты сæ бæстæйы разамынадæй. Ахæм уавæрты Францы президент Эмманюэль Макронæн йæ бон нæ бацис бæрзонд æмвæзадыл спортивон ерыстæ сорганизаци кæнын. Уымæн æв-дисæн уыд Олимпион хъæзтыты æрбайгомы церемони.
Дæлимонты церемони
Ерысты æрбайгомы цытджын церемони фыццаг хатт стадионы нæ ауагътой, фæлæ горæты уынгты æмæ цæугæдон Сенайы былгæрæтты. Зæгъæн ис æмæ æгас горæтæй сарæзтой спортивон аренæ æмæ театр. Атлеттæ-иу раздæр рацыдысты парады сæ паддзахадты тырысатимæ, фæлæ ныр та раленк кодтой чысыл наутыл. Сæдæйы бæрц науты бадтис 10 мин спортсменæй фылдæр. Уынгты кæй цыдысты æппæт мадзæлттæ, уый фæстиуæгæн мадзалмæ кæсджыты нымæц уыд масштабон. Официалон протоколон мадзæлттæ та ауагътой Эйфелы гæнахы размæ. Мадзал цыд цыппар сахаты дæргъы æмæ æппæт уыцы рæстæджы адæм лæууыдысты къæвдамæ. Агъуыстытæ дзы савӕрдтой æрмæстдæр зынаргъ уазджытæн. Стæй ма дзы адæмæн тынг зын бахауæн уыд трибунæтæм. Бирæ рæстæг къæвдамæ фæлæуу æмæ дæ стæй мадзалмæ бакæсын ма бауадзæнт. Бирæтæ мæстыйæ аздӕхтысты сæ хæдзæрттæм.
Церемони нырма нæ фæцис, афтæмæй социалон хызæгты ерысты организатортæ критикæйы бын фесты. Мадзалмæ кæсджытæ се ‘нæразыдзинад равдыстой ЛГБТ-йы пропагандæимæ, гей-парадæй, актерты уæлæдарæсæй, операторты куыстæй. Стæй ма актертæ пароди сарæзтой Ленардо да Винчийы «Тайная вечеря»-ы нывæй, цыран Чырысти фæстаг хатты фынджы фарсмæ бады йæ 12 ахуыргæнинагимæ. Чырыстийы бæсты дзы уыд боцъоджын сылгоймаг, йæ фарсмæ та лæууыдысты нæлгоймæгтæ сылгоймæгты дарæсы. Ацы фидиссаг мадзалы ма хайад райсын кодтой æнæххæст кары сывæллонӕн дæр. Уымӕй уӕлдай ма Хуссар Корейы командæйы рахуыдтой Корейы Адæмон демократон республикæ ӕмӕ фӕстӕдӕр Корейы разамынад МОК-ӕй ӕрдомдтой хатыртӕ. Кӕронбӕттӕны та Олимпион тырыса зыгъуыммæ ӕрцауыгътой.
Макронӕн ныхасы бар куы радтой, уӕд ӕй адӕм сдзурын нӕ бауагътой – ӕхситт ӕмӕ йыл хъӕр кодтой. Алырдыгӕй критикӕйы бын куы фесты, уӕд интернеты тыгъдадӕй хафын райдыдтой ӕппӕт видеоафыстытӕ церемонийы мадзалӕй. Фӕлӕ байрæджы – апарахат сты. Америкӕйаг телекоммуникацион компани «C Spire» у Олимпиадӕйы спонсор ӕмӕ церемонийы фӕстӕ уынаффӕ рахаста, зӕгъгӕ мӕ спонсорон контракт нал ӕххӕст кӕнын уӕ фидиссаг шоуйы фӕстӕ.
Æппæт дунейы чырыстон диныл хæст адæм æмæ ма иннæттæ дæр тынг смæсты сты МОК-ы разамынадмæ. Тынг бирæ политиктæ æмæ журналисттæ се ‘нæразыдзинад равдыстой æмæ комкоммæ загътой, зæгъгæ ацы церемони у ныгуылæн Европæйы цивилизаци æмæ чырыстон культурæйы сæфты фӕндаг. Бирӕтӕ ӕрымысыдысты 2014 азы Сочийы олимпион хъӕзтытӕ ӕмӕ сӕ абарстой Парижимӕ. Сочийы ӕрбайгомы церемонийы нӕлгоймаг ӕмӕ сылгоймаг уӕздан кафт акодтой, Парижы та боцъоджын сылгоймаг бӕрзондзæвæтджын туфлиты ӕдылыйы хъыллиппытӕ кодта.
Цы ма федтой мадзалмæ æрбацæуджытæ
Уæрæсейы 1984 азæй фæстæмæ телеуынынады æнæмæнг æвдыстой Олимпион хъæзтыты æрбайгомы церемони ӕмӕ ма ерыстӕн сӕхи дӕр. Фæлæ нын нæ атлетты кæй нæ бауагътой ерыстæм, уый фæстиуæгæн æрбайгомы церемони дæр, æмæ ма ерысты дæр не ‘вдисынц телеуынынады. Æниу, нæ телекæсджытæ ницы фесæфтой – фидиссаг мадзæлттæ цы кæсинаг сты?
Фæлæ туристтæ Парижы уынгты бирæ диссæгтæ уынынц. Парижы рагӕй фӕстӕмӕ ис тынг бирӕ ӕнӕхӕдзар гоймӕгтӕ клошартæ сæ хонынц. Уыдон ӕхсӕвиуат кӕнынц метройы, вагзалты, уынгты. Олимпиадӕйы хӕдразмӕ сӕ аиуварс кодтой сӕйраг уынгтӕй, фӕлӕ Парижы уынгтыл экскурсийы куы ацӕуай, уӕд сӕ тыгуыртӕй ӕййафдзынӕ алы рӕтты. Уымӕй уӕлдай ма горӕт йедзаг у уырытӕй ӕмӕ мыстытӕй, ӕмӕ тыхсын кӕнынц туристты.
Комментаритӕ
Дмитрий Медведев коментари радта ацы мадзалӕн: «Парижы цӕуӕг Олимпиадӕйы тыххӕй мӕ зӕгъын дӕр ницы фӕнды – ӕлгъаг мадзал. Франц Макроны сӕргълӕудӕй ӕрхаудта хъахбайы ӕмвӕзадмӕ, ратас-батас кӕны ӕнӕхуыцау адӕмы къорды ӕмдзӕгъдмӕ. Худинаг! Ныр ма ӕрхъуыды кӕнут ӕмӕ йӕ абарут Сочийы Олимпиадӕимӕ кӕнӕ та футболы дунейы чемпионатимӕ, кӕцытӕ диссаджы организацигонд ӕрцыдысты Уӕрӕсейы. Ахицӕн кӕнут уӕ телевизортӕ ӕмӕ компьютертӕ ӕмӕ ма кӕсут ахӕм фидиссӕгтӕм».
Дыууӕ хатты олимпион чемпион биатлонӕй Дмитрий Васильев рахуыдта ацы церемони иууыл мӕгуыраудӕр историйы. «Томас Бах ӕмӕ йӕ бандӕ историйы баззайдзысты, куыд Олимпион хъӕзтытӕ ныппырхгӕнджытӕ. Дӕлимонты ахӕсты бахаудтам ӕмӕ сӕ къӕхты бын ссӕндын райдыдтой ӕппӕт дӕр. Бафӕразын хъӕуы. Фӕстӕдӕр алцыдӕр йӕ гаччы ӕрбаддзӕн ӕмӕ та спортивон ерыстыл раздӕрау цин кӕндзыстӕм».
«Олимпион хъӕзытытӕ ӕрбайгом кӕныны церемонийы рӕстӕджы бафхӕрай миллиард чырыстон адӕймагӕй фылдӕры, бафхæрынæн схонӕн ис иууыл цъаммардӕр райдиан цахӕмфӕнды мадзалӕн дӕр. Зынаргъ францӕгтӕ! Уӕ мадзал рауад сыгъд ӕмӕ уырыд», – загъта Италийы вице-премьер Маттео Сальвини.
Сербийы вице-премьер Александр Вулин йе ‘мбӕстӕгты бафарста, зӕгъгӕ уӕ зӕрдӕмӕ ‘ввахс цавæр ӕргъӕдтӕ сты – Парижы Олимпиадӕ ӕви Казаны ауадзгӕ БРИКС-ы хъӕзтыты равдисгӕ идеалтӕ? «Казаны ерысты спортсментӕ цыдысты сӕ национ тырысатимӕ, ерысты нӕ уыд фенӕн дӕлимонты символтӕ, ничи дзы никӕй сӕр ралыг кодта ӕмӕ ма ӕндӕр ахӕм митӕ. Сербӕгтӕ, кӕцы цивилизациимӕ бӕттут уӕ сомбон? Цы ма уын нӕу ӕмбӕрстгонд?», – фӕрсы Вулин.
Евроцӕдисы депутат Мик Уоллес Парижы Олимпион хъӕзтытӕ рахуыдта хынджылӕггаг ерыстӕ. «Нӕ планетӕ нын пластикӕй иууыл тынгдӕр чъизи кӕны Coca-Cola-йы компани ӕмӕ у Олимпиадӕйы сӕйраг спонсор. Дунейы барад та иууыл арӕхдӕр халы Израиль, сарӕзта геноцид сектор Газайы, ӕмӕ афтӕмӕй хайад исы Олимпион хъӕзтыты».
«Ӕз хатын Уӕрӕсемӕ, цӕмӕй мӕ сӕхимӕ бамбӕхсой. Нӕ мӕ фӕнды ахӕм ӕлгъаг шоуйы хайад исын. Ныййарджытӕм сидын, цӕмӕй сӕ сывӕллӕтты ма уадзой ахӕм мадзӕлттӕм кӕсын. Олимпиадӕйы ӕрбайгомы церемони схонӕн ис дӕлимонты ӕмӕ ЛГБТ-йы проект. Макрон дӕлдзиныг кӕны Францы», – фыссы италиаг журналист Анджело Джулиано.
Джиоты Алыксандр
