24 августы изæрæй Францы столицӕ Парижы аэропорты æрцахстой зынгæ уæрæсейаг программист ӕмӕ бизнесмен Павел Дуровы. Ацы цау ахъæр сенсацийы хуызы æмæ ныр цалдæр бон æгас дуне тæрхон кæнынц, ома цы уыдзæн дарддæр. Францы барадхъахъхъæнæг органтæ 39-аздзыд генийы уыйбæрц фыдракӕндты аххосджын кæнынц æмæ æнæ 20 азы ахæстоны фæбадынæй нæ ирвæзы. Йæ статьятæ сты сæ иуæй иннæ карздæр – фæлитойдзинад, терроризм, наркотиктæ уæй кæнын, педофили, порнографи, адӕмы давын, ӕфсӕддон фыдракӕндтӕ аразын, экстремистон ӕрмӕджытӕ парахат кӕнын æмæ ноджы æндæртæ. Æдæппæт 10 ахызтысты.

Дуровӕн йӕ уӕрӕсейаг фӕсарӕйнаг паспорты ӕмгъуыд фӕцис ӕмӕ йӕ нӕ баивта ногӕй. Уый тыххӕй йӕм уӕрӕсейаг минӕварады кусджыты нӕ уадзынц ахӕстонмӕ. Йӕ иннӕ ӕмбӕстагдзинады паспортты бӕстӕтӕн та уыйбӕрц хъомысад нӕй, цӕмӕй йын исты баххуыс кӕной. Зӕгъӕн ис ӕмӕ Дуров ахӕм мӕгуырау уавӕры бахаудта йӕхи аххосӕй. Дӕ райгуырӕн бӕстӕйыл дӕ къух куы сисай, уӕд дӕм хорз цӕстӕй ничиуал кӕсдзӕн. Уӕйгӕнджытӕ кӕцыфӕнды дуджы дӕр ӕгад вӕййынц. Ныр бахаудта тӕссаг уавӕры ӕмӕ Уӕрӕсейы йеддӕмӕ никӕйуал хъӕуы, иууылдӕр ыл сӕ къух систой.

Чи у Павел Дуров?

Павел Дуров райгуырд ӕмӕ схъомыл  Санкт-Петербургы. Хистӕр кълӕсты ахуыргӕнгӕйӕ Павел йе ргом аздӕхта программисты профессимӕ ӕмӕ алыгъуызон виртуалон проекттӕм.

Ӕрыгон курдиатджын адӕймаджы зӕрдӕмӕ тынг фӕцыд америкӕйаг социалон хызӕг Facebook ӕмӕ 2006 азы ӕрӕвнӕлдта ахӕм ӕнгӕс проекты арӕзтадмӕ. Схуыдта йӕ «ВКонтакте». Йӕ сайт иннӕтӕй хицӕн кодта ӕнцонархайдӕй, студенттӕ дзы сӕхи регистраци кодтой ӕцӕг нӕмттимӕ, сӕрибарӕй бастдзинӕдтӕ арӕзтой ӕмӕ йӕ рӕстӕг куыд равдыста, афтӕмӕй фӕсивӕдӕн ахӕм сайт ӕнӕмӕнгхъӕуӕг уыд. Цыбыр рӕстӕгмӕ ссис популярон, пайда кӕнын дзы райдыдтой миллуангай адӕймӕгтӕ ӕмӕ аиуварс кодта ӕндӕр социалон хызӕг «Одноклассники». Дуровы ном айхъуыст ӕрыгон генийӕ, райдыдта архайын егъау финансон фӕрӕзтимӕ ӕмӕ 2014 азы йӕ исфӕллой ахызт миллуангай доллартӕй. Уӕрӕсейы интернеты тыгъдады та ссис хъомысджын ӕмӕ популярон ӕхсӕнадон архайӕг.

2013 азы Дуров сарӕзта ног гениалон проект Telegram. Ацы интернетон платформæ уыд ӕдас, нӕ дзы уыд сусӕгӕй информаци радавӕн, искӕй фыстӕджытӕ бакӕсӕн, искӕй ныхӕстӕм байхъусӕн. Афтӕмӕй ма уыд ӕргом, ӕнӕаргъ мессенджер ӕмӕ цыбыр рӕстӕгмӕ ӕгас дунейы миллуангай адӕймӕгтӕ пайда кӕнын райдыдтой Telegram-ӕй. 2024 азы бӕрӕггӕнӕнтӕм гӕсгӕ ӕрвыл мӕй дӕр Telegram-ӕй активонӕй архайджыты нымӕц вӕййы 900 мин адӕймагӕй фылдӕр. Иннӕ социалон хызӕгтӕм абаргӕйӕ ацы мессенджер ӕдас кӕй у, уый фӕдыл дзы арӕх пайда кӕнынц ӕфсӕддонтӕ дӕр.

Цæмæн фæлыгъд Уæрæсейæ Павел Дуров?

2014 азы Украинӕйы райдыдтой змӕстытӕ ӕмӕ протестон акцитӕн кӕрон нал уыд. Уӕрӕсейы Федералон ӕдасдзинады службӕ бахатыд Дуровмӕ, цӕмӕй йын протестты хайадисджыты фӕдыл информаци радта ӕмӕ ӕргом ӕрцыдаиккой ныгуылӕн спецс­лужбӕты цъаммар митӕ. Фӕлӕ Дуров не сразы ӕмӕ йыл уӕд бакодтой уголовон хъуыддаг. Фӕстӕдӕр 2017 азы Санкт-Петербургы хъавыдысты теракт саразынмӕ, фӕлӕ сын нӕ бантыст. Теракт хъуамӕ сарӕзтаиккой Telegram-ы ӕххуысӕй ӕмӕ та Дуровмӕ бахатыдысты, цӕмӕй сын террористты фӕдыл информаци радтаид. Фӕлӕ та сын не сразы. Ӕвӕццӕгӕн ӕм йӕ митӕ иууыл раст нӕ фӕкастысты ӕмӕ фӕстӕдӕр уӕрӕсейаг спецслужбӕтӕн цалдӕр хатты баххуыс кодта террористты сбӕлвырд кӕныны хъуыддаджы. Зӕгъӕм, «Крокус Сити»-йы теракты фӕстӕ баххуыс кодта уӕрӕсейаг барадхъахъхъӕнӕг органтӕн террористты хӕрзгӕнджыты раргом кӕнынӕн. Фӕлӕ уый хӕрзцъус уыд.

Ӕрыгон генимӕ тынг фӕхъыг кастысты уӕрӕсейаг спецслужбӕты домӕнтӕ, ауӕй кодта йӕ акцитӕ «ВКонтакте»-йы ӕмӕ алыгъд фӕсарӕнтӕм. Уырдыгӕй дзырдта, зӕгъгӕ цалынмӕ Уӕрӕсейы демократон реформӕтӕ ӕрцӕуа, уӕдмӕ нал ӕрӕздӕхдзӕн.

Йӕ рӕстӕджы Дуровы сӕрыл растадысты ныгуылӕйнаг бӕстӕтӕ, сӕ алыгъуызон «демократон» организацитӕ, ӕмӕ сидтысты Уӕрӕсейы разамынадмӕ, цӕмӕй ма къуылымпы кӕной Telegram-ы куыст ӕмӕ ма хъыгдарой Дуровы. Уӕрӕсейы Фӕсарӕйнаг хъуыддӕгты министрады минӕвар Мария Захарова ӕрымысыд, зӕгъгӕ дӕс азы размӕ ныгуылӕн бӕстӕты профилон структурӕтӕ, ӕгӕрыстӕмӕй, коллективон фыстӕджытӕ дӕр фыстой Путинмӕ, цӕмӕй Дуровы ма ӕрцахсын кӕна. Фӕлӕ абон уыцы структурӕты ӕмӕ организациты хъӕр никуыцӕйуал хъуысы, Дуровы сӕрыл сӕ иу ныхас дӕр ничи срӕдыд.

Цы домдтой Уæрæсейы барадхъахъхъæнæг органтæ?

Уӕрӕсейы федералон ӕдасдзинады службӕйы кусджытӕ Дуровӕн бамбарын кодтой, ома дӕ социалон хызӕджы фӕрцы тынг бирӕ фыдгӕнджытӕ ӕмӕ террористтӕ ӕдасӕй архайынц, паддзахады ӕмӕ хуымӕтӕг цӕрджыты ӕдасдзинадыл ӕндавынц, ӕмӕ сын сӕ персоналон ӕвдисӕйнӕгтӕ раргом кӕнын хъӕуы. Фæлæ уый не сразы ис æмæ йæм тынг смæсты сты Уæрæсейы разамынад.

Ӕрӕджы Путин кусӕгон балцы куы уыд Азербайджаны, уӕд ӕм уырдӕм сӕрмагондӕй ныццыд Дуров. Фӕндыд ӕй Путинимӕ фембӕлын, ӕвӕццӕгӕн ӕй ныгуылӕны спецслужбӕтӕ ӕгӕр стыхсын кодтой ӕмӕ йе намонды бон базыдта. Фӕлӕ Путин йемӕ фембӕлыныл не сразы. Путин арӕх фӕдзуры йӕ интервьюты, ома бирӕ цыдӕртӕ у мӕ бон ныббарын, фӕлӕ гадзрахатдзинад нӕ хатыр кӕнын.

Ӕгӕрыстӕмӕй, Дуровы хуызӕн зондджын ӕмӕ гениалон адӕймагмӕ дӕр афтӕ каст, ома ныгуылӕн бӕстӕты ӕцӕгӕй демократи ис. Уӕрӕсейы разамынады ӕппынӕдзух критикӕ кодта, ома йе мбӕстӕгты егъау хъалонты бын фӕкодта, сӕ хӕдбардзинад сын интернеты тыгъдады дӕр байста. Йӕхи та хуыдта интернетон цагъайрады ныхмӕ тохгӕнӕг ӕмӕ сидтис адӕмтӕм, цӕмӕй хъахъхъӕной сӕ персоналон информаци, ма разы кӕной йӕ дӕттыныл.

Фӕсарӕнты Дуров иу ран дӕр нӕ фидар кодта, рахау-бахау кодта иу бӕстӕйӕ иннӕмӕ, йӕхи хуыдта «ӕгас дунейы ӕмбӕстаг». 2021 азы йӕ гӕххӕттытӕ бадӕтта Францы ӕмбӕстагдзинад райсынмӕ ӕмӕ бынтон уӕлӕнгай процедурӕтӕ рацӕугӕйӕ баис ног паспорты хицау ног номимӕ. Ныр ӕй Францы зонынц Пол дю Ровӕй. Уыцы аз ма йын Арабаг иугонд эмираттӕ дӕр радтой ӕмбӕстагдзинад.

Цæмæ йыл рахæтыдысты ныгуылæны?

Дуров бирӕ азты дӕргъы нӕ разы кодта спецслужбӕтимӕ ӕмгуыст кӕныныл, критикӕ сын кодта сӕ архайд. Америкӕйаг ЦРУ контроль кӕны интернеты тыгъдады фылдӕр хай ӕмӕ Telegram-ӕй миллиард адӕймагӕй фылдӕр кӕй райдыдтой пайда кӕнын, уымӕ гӕсгӕ сӕ фӕнды ис Дуровы сразы кӕнын сӕ домӕнтыл.

АИШ-ы исчи мессенджер ӕрбакӕнынмӕ куы ӕрхъава, уӕд ӕнӕмӕнг йӕ системӕйы хъуамӕ бавӕра сӕрмагонд «бэкдортӕ», кӕцыты фӕрцы спецслужбӕтӕн бахизӕн уыдзӕн клиентты сӕрмагонд информацимӕ.

Павел Дуров йӕхицӕй тынг буц уыд ӕмӕ-иу ӕппӕлыны хуызы дзырдта, зӕгъгӕ нырма иунӕг хицауад ӕмӕ спецслужбӕ дӕр махӕй информаци нӕ райста ӕмӕ дарддӕр дӕр уыдзӕн афтӕ. Фӕлӕ дӕ «хӕдбардзинад» хъомысджын гоймӕгты интерестыл куы ӕндава, уӕд ӕвыдӕй нӕ баззайдзынӕ.

Цахæм реакци уыд дунейы?

Такер Карлсон банысан кодта, зӕгъгӕ Дуровы ӕрцахсыны фӕстӕ хъуамӕ алкӕцы социалон кӕнӕ информацион платформӕйы хицау дӕр тӕрса цензурӕйӕ. «Мах ӕвдисӕн стӕм, ныгуылӕн демократон бӕстӕ кӕй ӕрцахста адӕймаджы ӕрмӕстдӕр уый тыххӕй ӕмӕ семӕ ӕмгуыст кӕныныл не сразы. Уый та нысан кӕны – хӕдбардзинад нӕм нал ис, нӕ хъуыдытӕ сӕрибарӕй зӕгъыны бар нын нал ис».

Австрийаг зынгӕ политик ӕмӕ дипломат Карин Кнайслы хъуыдымӕ гӕсгӕ Париж иунӕгӕй нӕ архайы ӕмӕ Telegram-ӕн санкцитӕ рахӕссынмӕ дӕр йӕ ныфс нӕ бахӕсдзӕн. «Йӕ фарсмӕ ӕнӕмӕнг балӕудзысты Еврокъамис Урсула фон дер Ляйены сӕргълӕудӕй. Афтӕ зӕгъӕн нӕй ӕмӕ Дуров ӕдасдзинады органтӕн не ххуыс кодта, кӕнӕ фыдгӕнджыты къух арӕзта, барадхъахъхъӕнӕг органтӕй сӕ ӕмбӕхста. Закъоны фӕлгӕтты йӕ нӕ фӕаххосджын кӕндзысты, фӕлӕ йын ӕнӕмӕнг истытӕ ӕрымысдзысты. Ныгуылӕн бӕстӕты чиновниктӕн хӕдбар информацион фӕрӕзтӕ сты сӕ цыфыддӕр знӕгтӕ ӕмӕ нӕ быхсдзысты дарддӕр Telegram-ы, Twitter-ы ӕмӕ Tik-Tok-ы сӕрибар архайд. АИШ-ы ӕмӕ Европӕйы цӕрджытӕн хӕдбардзинад никуы уыд ӕмӕ нӕдӕр уыдзӕн фидӕны. Ӕз мӕхиуыл бавзӕрстон ныгуылӕн демократийы маргдзинад ӕмӕ фӕлыгътӕн Уӕрӕсемӕ цӕрынмӕ. Уымӕн ӕмӕ дзы адӕймаг йӕхи сӕрибар нӕ хаты, нӕ дзы кусынц закъӕттӕ».

Дмитрий Медведев куыд ӕмбарын кӕны, афтӕмӕй ныгуылӕнӕн уӕрӕсейӕгтӕ иууылдӕр се знӕгтӕ сты, ома сӕ тугӕй не сты. «Павел Дуров ӕнхъӕлдта, зӕгъгӕ мын Уӕрӕсейы бирӕ проблемӕтӕ аразынц ӕмӕ фӕлыгъд йӕ райгуырӕн бӕстӕйӕ. Фӕлӕ фыдӕнхъӕл фӕцис. Райста цалдӕр бӕстӕйы ӕмбӕстагдзинад ӕмӕ хуыз арӕзта, ома ӕнӕ Фыдыбӕстӕйӕ дӕр хорз цӕрын. Фӕндыд ӕй баззайын историйы «дунейы гениалон гоймагӕй». Иухатт ӕй раджы бафарстон, зӕгъын барадхъахъхъӕнӕг органтӕн цӕмӕннӕ ӕххуыс кӕныс уӕззау фыдракӕндтӕ раргом кӕныны хъуыддаджы. Ӕмӕ мын дзуапп радта, ома уый мӕ принципиалон позици у. Ӕз ӕй уӕд бафӕдзӕхстон, егъау проблемӕтӕ йын кӕй уыдзӕн кӕцыфӕнды паддзахады дӕр. Дуровӕн бынтондӕр ничи фӕтӕригъӕд кӕн­дзӕнис. АИШ сӕхи ӕгоммӕгӕс програмистты дӕр бафхӕрдтой. Бакӕсӕм ма Илон Маскмӕ, кӕнӕ Цукербергмӕ, – сӕ домӕнтыл сӕ сразы кодтой, кӕд ыл Маск ӕргомӕй нӕ сӕтты, уӕддӕр. Дуров ӕй абоны онг нӕ бамбӕрста Фыдыбӕстӕ кӕй нӕ февзарынц».

2018 азы Жириновский сидт Дуровмӕ, цӕмӕй ӕрӕздӕхтаид йӕ райгуырӕн бӕстӕмӕ. «Дӕ саразгӕ социалон хызӕгтӕй дын пайда кӕнынц ӕгас дуне. Фидарӕй дӕ схонӕн ис уӕрӕсейаг «Цукерберг». Фӕлӕ ма цас рахау-бахау кӕндзынӕ ӕцӕгӕлон бӕстӕты». Нӕ байхъуыста Дуров куырыхон политикмӕ.

Цы уыдзæн дарддæр?

АИШ-ы ӕфсӕддон ветеран Скотт Беннетты хъуыдмӕ гӕсгӕ Дуровы дардзысты ахӕстоны, фыдмитӕ йын кӕндзысты, хӕрд ӕмӕ йӕ донӕй цух уадздзысты, психологон методтӕй йын фыдӕбон кӕндзысты, цалынмӕ сӕ домӕнтимӕ не сразы уа, уӕдмӕ. «НАТО-ы бӕстӕтӕ рагӕй фӕстӕмӕ архайынц гестапойы методтӕй, никӕуыл ауӕрдынц. Чидӕриддӕр рӕстдзинад раргом кӕны, уый ӕнӕмӕнг бабын кӕнынц. Дуровмӕ Уӕрӕсейы хуызӕн лӕгъз ӕмӕ хъавгӕ ахаст ничи равдисдзӕн. Сӕ коммӕ нӕ бакӕсдзӕн ӕмӕ йӕ скуынӕг кӕндзысты. Ӕвӕццӕгӕн фӕстагмӕ сразы уыдзӕн семӕ ӕмгуыст кӕныныл. Хорз уаид, куы нӕ сын сразы уаид, фӕлӕ адӕймаг фыдмитӕн бирӕ нӕ фӕразы. Уымӕ гӕсгӕ Telegram-ы анонимондзинадӕн кӕрон ӕрцыд, раздӕры хуызӕн нал уыдзӕн. Иннӕ социалон платформӕтау ӕй контроль кӕндзысты америкӕйаг спецслужбӕтӕ».

Ныры сӕвзӕргӕ уавӕрты Дуровӕн йӕ иунӕг ныфс у Уӕрӕсе. Йӕ сӕйраг проблемӕ уый у ӕмӕ йын Францы ӕмбӕстагдзи­над ис ӕмӕ сӕ ныр цы бафӕнда, уый кӕндзысты йемӕ. Уӕрӕсейаг юристтӕ ӕмӕ политиктӕ архайынц баххуыс кӕныныл, йе ссӕрибар кӕныныл, нӕ йӕ ныууадздзысты рохуаты. Фӕлӕ уавӕр ӕгӕр мӕгуырау у.

ДЖИОТЫ Алыксандр

 

Добавить комментарий

Ваш адрес email не будет опубликован. Обязательные поля помечены *

Этот сайт использует Akismet для борьбы со спамом. Узнайте, как обрабатываются ваши данные комментариев.