28 июлы Венесуэлайы адӕм ногӕй се ‘ууӕнк бафтыдтой ныры президент Николас Мадуройыл – райста 51,2 проценты бӕрц хъæлæстæ. Оппозицион кандидат Эдмундо Гонсалес та райста 44,2 проценты. Ӕгасӕй ӕвзӕрстыты хайад райстой ӕмбӕстӕгты 59 проценты. Ӕвзарӕн комитеты сӕрдар фехъусын кодта, ӕвзӕрстытӕ кӕй ацыдысты законы фӕлгӕтты, ӕмӕ Мадуройы официалонӕй рахуыдта бӕстӕйы президент 6 азы ӕмгъуыдмӕ, ома, 2031 азмӕ. Мадуро 2013 азӕй фӕстӕмӕ лӕууы паддзахады сӕргъ, ныр ӕртыккаг хатт рамбылдта президентон ӕвзӕрстыты.
Венесуэла хӕдбар политикӕ рагӕй уадзы ӕмӕ йӕм уый тыххӕй АИШ знаджы цӕстӕй кӕсы. Рахаста йын санкцитӕ, йӕ фӕндӕгтӕ йын ӕхгӕны, йӕ экономикӕйыл ын ӕппынӕдзух ӕндавы, фӕнды сӕ паддзахадон фӕфӕлдӕхт саразын. Сӕ раздӕры президент Уго Чавесмӕ ӕппынӕдзух ӕртхъирӕнтӕ кодтой, хуыдтой йӕ диктатор, цалдӕр хатты йӕ хъавыдысты амарынмӕ дӕр. Фӕлӕ сын нӕ бантыст. Ӕниу фӕстӕдӕр апарахат ахӕм информаци, ома, Чавесы америкӕйаг спецслужбӕтӕ фӕхъӕстӕ кодтой химикон буарадтӕй ӕмӕ радиацийӕ, ӕмӕ, ома, уый фӕстиуӕгӕн æм фæзынд онкологион низ.
Ацы информаци ӕнӕбындур нӕу – 2010-2011 азты Парагвай, Бразили, Аргентинӕ, Колумби ӕмӕ Венесуэлайы лидертӕ уыцы иурӕстӕджы фӕрынчын сты ракы низӕй. Ацы бӕстӕты разамынад уыдысты АИШ-ы политикӕйы ныхмӕ ӕмӕ сӕ фӕндыд сӕ адӕмы ахӕм ӕнаккаг паддзахады ӕндӕвдадӕй бахизын. Сӕ лидертӕ 2010 азы Мексикӕйы саммиты рӕстӕджы бадзырдтой Латинаг Америкӕ ӕмӕ Карибаг бассейны бӕстӕты ‘хсӕн ӕмбалад саразыныл. Ахӕм уавӕрты АИШ-ӕн ацы регионы йӕ азмӕлӕнтӕ бӕрӕг фӕкъуындӕгдӕр уыдаиккой. Ис информаци, зӕгъгӕ, америкӕйаг спецслужбӕтӕ ацы бӕстӕты лидерты ракы низӕй фӕрынчын кӕныныл бахардз кодтой милуангай доллартӕ. 2013 азы Чавес уӕззау низимӕ тох кӕныны фӕстиуӕгӕн амард. Иннӕтӕ нырма дӕр тох кӕнынц карз низимӕ.
Уго Чавесы фӕстӕ президентӕй равзӕрстой Николас Мадуройы ӕмӕ АИШ-ы маст аскъуыд. Уыдон ӕнхъӕлдтой, ома, дзы ныр «нӕхи» адӕймаджы сӕвӕрдзыстӕм. Фӕлӕ Мадуро та уыд Чавесы командӕйӕ, йӕ идеятыл хӕст политик æмæ адарддæр кодта Чавесы æнæбакондгонд хъуыддæгтæ. 2019 азы президентон æвзæрстыты рӕстӕджы хъавыдысты паддзахадон фæфæлдæхт саразынмæ – марианеткайæн равзæрстой парламенты спикер Хуан Гуаидойы æмæ йæ цыбыр рæстæгмæ АИШ рахуыдтой «адæмы æвзæрст» президент. Йӕ хӕдфӕстӕ йӕ 50 бӕстӕйӕ фылдӕр банымадтой закъонон президентыл. Фæлæ сæ фæндтæ сæ хъуыры фæбадтысты, адæм радон хатт нæ баууæндыдысты фæлывд митыл.
Протестон акцитæ
Æвзæрстыты фæуды, цыма æмдзырд бакодтой, уыйау мингай адæймæгтæ ракалдысты уынгтæм æмæ сидтысты æппæт цæрджытæм, цæмæй растой æмæ Мадуройы фæсурой. Ахæм план развæлгъау хъуыдыгонд уыд АИШ-ы спецслужбæтæн, сæхи йæм рагæй цæттæ кодтой. Æвзæрстыты агъоммæ ауагътой социалон æрфарстытæ æмæ уыдонмæ Эдмундо Гонсалесæн уыд фылдæр проценттæ Мадуройæ. Æгæрыстæмæй, Мадуройæн 30% дæр нæ лæвæрдтой. Банысан кæнын хъæуы уый æмæ социалон æрфарстытæ чи уагъта, уыцы компанитæ кӕй уыдысты ныгуылæнæй, ома, америкӕйаг ЦРУ-йы дӕлбар. Æрмæстдæр иу хæдбар компанийы æрфарстмæ гæсгæ Мадуройыл се ‘ууæнк æфтыдтой 54 проценты бæрц, фæлæ уыдоны уайтагъд критикæйы бын фæкодтой ныгуылæн политологтæ, ома, сайгæ кæнут. Афтæмæй та мæнг бæрæггæнæнтæ сæхæдæг дæттой.
Ныгуылæн развæлгъау йæхи цæттæ кодта паддзахадон фæфæлдæхт саразынмæ æмæ æвзæрстыты агъоммæ дæр дезинформаци уымæн парахат кодта. Адæмæн æй уырнын кодта, ома, Мадуро популярон лидер нæу, фæлæ фальсификацийы фæстиуæгæн гæнæн ис, æмæ рамбула. Ныфс сæ уыд, зæгъгæ нын адæм нæ гӕды ныхæстыл баууæнддзысты æмæ растдзысты «рæстдзинад» агурæг. Активисттæн комкоммæ хæсгонд уыд, цæмæй цæрджыты разæнгард кæной растадмæ.
Протестгæнджытæ уынгты цыдысты пырхгæнгæ, фæндæгтыл æртытæ кодтой, лæбурдтой барадхъахъхъæнæг органты кусджытæм. Иудзырдæй, арæзтой провокацитæ, цæмæй туг ныккæла, адæм сызнæт уой æмæ рахизой уынгтæм. Змæстыты фæстиуæгæн дзы фæмардысты 11 адæймаджы, 84 дзы райстой алыгъуызон цæфтæ, 29 адæймаджы та давгæ акодтой. Провокатортæй æрцахстой 800 фылдæр. Фæстæдæр конд æрцæудзысты бæрндзинадмæ терроризм, æнæуынондзинад парахат кæнын æмæ æндæр ахæм карз уголовон статьятӕм гæсгæ.
Венесуэлайы хъахъхъæнынады министр Владимир Лопес официалонæй фехъусын кодта, паддзахадон фæфæлдæхт саразынмæ кæй хъавынц оппозицион тыхтæ фашистон æмæ экстремистон къордтимæ иумæ АИШ-ы æххуысæй. Протестон акциты активисттæ сæ цæсгæмттæ капюшонты бын бамбæхстой, цæмæй сын давынæн, пырх кæнынæн, сæрибарæй фадат уыдаид. Ныридæгæн дзы кæй æрцахстой, уыдоны бæрæг хайæн раздæр закъонимæ проблемæтæ уыд. Бирæтæм дзы разынд æхсæнгæрзтæ ӕмӕ наркотиктæ дæр. Сæ фылдæр та уыдысты наркотикон æмæ æндæр психотропон препаратты æндæвдады бын. Куыд ма рабæрæг, афтæмæй протестгæнджытæн сæ координатортæ бафыстой фæйнæ 150 доллары æмæ сын ныфс бавæрдтой, æрвылбон дæр сын афтæ кæй фиддзысты.
АИШ-ы гарзджын тыхты раздæры дæлбулкъон Эрл Расмуссен радзырдта, зæгъгæ Венесуэлайы оппозицийæн æхцайы, фæрæзтæ комкоммæ æрвитынц АИШ-æй æмæ протестон акцитæ дæр сорганизаци кодтой америкæйаг сæрмагонд службæтæ.
УФ-йы Паддзахадон Думæйы депутат Алексей Волоцков уыд цæстдарæн къамисы уæнг Венесуэлайы æвзæрстыты æмæ фидарӕй загъта, оппозицийæн сæ къухты кæй ницы бафтдзæн. Йæ ныхæстæм гæсгæ, Венесуэлайы, Уæрæсейы æмæ ма æндæр бæстæты дæр æнхъæлмæ кастысты ахæм хуызы змæстытæм:
«Протестгæнджытæ уынгтæм рахызтысты цæттæйæ – уыдис сӕм æфсæйнæгты гæппæлтæ, дубинкæтæ, æхсæнгæрзтæ. Развæлгъау сын уыд инструкци, ома, агитацигæнгæ уынгты цæут, пырх кæнут, судзут, провокацитæ аразут. Фæлæ адæм сæ фæдыл нæ ацыдысты. Никæй бафæндыд æнæзакъонон акцийы æмархайæг уӕвын. Цæрджытæ сæ хæдзæртты сæхиуыл дуæрттæ сæхгæдтой æмæ æнхъæлмæ кæсынц æрсабырмæ».
Æппæтдунеон реакци æвзæрстытæм
Уӕрӕсе банымадта президентон ӕвзӕрстытӕ, рахуыдта сӕ хорз организацигонд, ӕмӕ арфӕйы фыстӕг арвыста Мадуромӕ. РХИ-йы Президент дæр уайтагъд Николас Мадуромæ арвыста арфæйы тел. Раарфӕ ма йын кодтой Куба, Никарагуа, Боливи ӕмӕ ӕндӕр ахӕм ӕцӕгӕй хӕдбар бӕстӕтӕты лидертӕ. Кӕй зӕгъын ӕй хъӕуы, АИШ ӕвзӕрстытӕ рахуыдта ӕнӕдемократон, Мадуро, зӕгъгӕ, рамбылдта фальсификацийы фӕрцы. Йӕ хъуыдыйыл лӕуд сты, Латинаг Америкӕйы ӕмӕ Европӕйы йӕ дӕлбар бӕстӕтӕ: Аргентина, Чили, Перу, Коста-Рика, Эквадор, Гватемала, Панама, Парагвай, Уругвай ӕмӕ ма ӕндӕр ахӕмтæ. Аргентинайы сæрхъипп президент Хавьер Милей, ӕгӕрыстӕмӕй, ӕрсидт Венесуэлайы гарзджын тыхтӕм, цӕмӕй растой сӕ президенты ныхмӕ.
Латинаг Америкӕйы вассалон бӕстӕтӕ АИШ-ы фӕндонӕй критикӕйы бын фӕкодтой Венесуэлайы разамынады ӕмӕ уый фӕстиуӕгӕн Мадуро авд бӕстӕйы минӕвӕртты арвыста сӕхимӕ ӕмӕ семӕ рӕстӕгмӕ аскъуыдта дипломатон бастдзинӕдтӕ. Венесуэлайы цӕрджытӕ ахуыр сты ахӕм змӕстытыл, ныр дӕр сӕхи бахиздзысты ӕнӕсӕрфат митӕй ӕмӕ сӕм сабырдзинад ныллӕудзӕн.
Цы сæ хъæуы Венесуэлайæ?
Ацы бæстæйы ис дзӕвгар нефть ӕмӕ йын йӕ фылдӕр хай ӕлхӕны АИШ. Америкӕйаг политиктӕ та рагӕй фӕстӕмӕ фидын ахуыр не сты – алцыдӕр тыхӕй исынц. Уымӕ гӕсгӕ сӕ фӕнды «коммӕгӕс» разамынад сӕвӕрын Венесуэлайы, цӕмӕй сын сӕ нефть ӕмӕ ӕндӕр хъӕздыгдзинӕдтӕ ӕнӕаргъӕй сӕхимӕ ссивой. Стӕй ма Венесуэла у Уӕрӕсейы ӕмцӕдисон дӕр, алыварсон ӕххуыс кӕны Кубайӕн, Никарагуайӕн. Растдӕр уый тыххӕй тырны АИШ Венесуэлайы социалон-политикон режим фӕивынмӕ.
Венесуэла нымад у мӕгуыр бӕстӕйыл – фарон сӕм инфляци ахызт 234 процентæй. 2012 азы социологтӕ куыд сбӕрӕг кодтой, афтӕмӕй цӕрджыты 65 проценты сты мӕгуыр ӕмӕ гӕвзыкк. Цы хӕрзцъус хъӕздыджытӕ сӕм ис, уыдоны та, бынӕттон барӕнтӕм гӕсгӕ, рахонӕн ис миллиардертӕ. Сӕ ӕфтиӕгтӕ астӕуккаг нымадӕй сты 70 хатты фылдӕр хуымӕтӕг цӕрджытӕм абаргӕйӕ.
Ӕрмӕст Венесуэла нӕ судзы АИШ-ы азарӕй. 2019 азы Боливийы дӕр хъавыдысты паддзахадон фӕфӕлдӕхт саразынмӕ, растын кодтой бӕстӕйы гарзджын тыхты сӕ президент Ево Моралесы ныхмӕ. Фӕлӕ сӕ фӕндиӕгтӕ сӕ къухты нӕ бафтыдысты. 2018 азы та АИШ-ы комкоммӕ архайдӕй змӕстытӕ райдыдтой Никарагуайы. Фӕлӕ та уым дӕр сӕ фӕндтӕ фӕсыкк сты.
АИШ-ы ныхасыл чи нӕ фӕразы кӕны, уыцы бӕстӕты разамынад свӕййынц йе знӕгтӕ, райдайынц сӕ дискредитаци кӕнын, рахӕссынц сын ӕнӕзакъонон экономикон санкцитӕ, дипломатон бастдзинӕдтӕ семӕ аскъуынынц, ӕртхъирӕнтӕ сӕм фӕкӕнынц скуынӕг кӕнынӕй. Ӕмӕ ӕрмӕст Латинаг Америкӕйы регион нӕй ахӕм уавӕры. Ӕгас дуне йӕхиуыл ӕнкъары йӕ маргӕйдзаг ӕндӕвдад.
ДЖИОТЫ Алыксандр
