ФЫЦЦАГ ИРОН СЫЛГОЙМАГ ДОХТЫР

Тургиты мыггаг фесгуыхт 19-æм æнусы Кавказы хæсты тохты, уырыссаг-туркаг хæсты, Балканы хæсты 1877-1878-æм азты, уырыссаг-япойнаг хæсты 1904-1905-æм азты, афтæ ма Фыццаг дунеон хæсты. Тургиты мыггаджы уыд дыууæ инæлары – Зауыр Дзамболаты фырт æмæ Бейболат Абысалы фырт, æртæ булкъоны, 20 афицеры бæрц. Афтæ ма ацы мыггагæй уыд фæллойыл хæст адæймæгтæ – педагогтæ æмæ дохтыртæ, хоргуыстгæнджытæ, инженертæ… Уыдонæй алчи дæр йæ куысты уыд цæсгомджын æмæ фыдыбæстæйы раз æххæст кодтой сæ хæс.

Тургиты Али 1810 азы йе ‘мхъæуккæгтимæ иумæ, кæсгон кънйæзтæй æмбæхсгæйæ, æрбахауд Мæздæджы быдыртæм. Ацы бынаты æрлидзæг ирæттæй сырæзт дыууæ хъæуы – Черноярск æмæ Новоосетинский, иронау та сæ схуыдтой Дзарастæ æмæ Мускау. Ацы хъæутæн 1824 азы лæвæрд æрцыд стыр ном: уыдон систы Терчы хъазахъаг æфсады сконды æмæ сын сæ ном раивтой станицæйæ. Тургиты Али æмæ иннæ ног æрлидзгæ ирæттæ сæ службæ æххæст кодтой Хæххон хъазахъаг полчы. Али йæхæдæг æмæ йæ цыппар фырты – Абысал, Тох, Дзамболат æмæ Хъасболат активон хайад истой Кавказаг хæсты, фесгуыхтысты тохты Шамилы æфсады ныхмæ æмæ хорзæхджын æрцыдысты Уæрæсейы майдантæ æмæ ордентæй, райстой афицеры нæмттæ, систы дворянтæ. Зæгъын хъæуы, Али æмæ йæ фырттæм кæй нæ уыд ахуырдзинад, фæлæ æппæт хорзæхтæ, æфсæддон нæмттæ Тургиты мыггаг уыцы азты райстой се ‘хсарджын тохты руаджы, Уæрæсейыл се ‘нувыддзинад æмæ æфсæддон ардбахæрдыл иузæрдиондзинады фæрцы. Алийы хъæбулы хъæбултæ æмæ уыдоны хъæбултæ хайад истой Райгуырæн бæстæйы сæраппонд фыццаг дунеон хæсты азты, æмбæстагон хæсты, Стыр Фыдыбæстæйон хæсты уæлахизы тохты. Йæ хъæбулы хъæбул Тургиты Ко-серхан та ссис фыццаг ирон сылгоймаг-дохтыр. Уый райгуырд 1885 азы Новоосетинскаяйы станицæйы.

1898 азы йæ бинонтæ æрцардысты Пятигорскы, цыран 1905 азы каст фæци сылгоймæгты гимназ, 1906 азы та ацыд Петербургмæ æмæ ахуыр кæнын райдыдта сылгоймæгты медицинон институты. Революцион архайдтыты тыххæй йæ рацух кодтой институтæй æмæ уæлдæр медицинон ахуырад каст фæци 1914 азы. Мединститут каст фæуыны фæстæ Косерхан æрыздæхт Пятигорскмæ æмæ кусын райдыдта Константиновскы слободкæйы хосгæнæн пункты сæргълæууæгæй. 1914 азы октябры фыццаг бонæй, ома, Фыццаг дунеон хæсты рæстæджы кусын райдыдта Пятигорскы Æппæтуæрæсейон лазареты. 1920 азы Тургиты чызг куыста Новоосетинскæйы станицæйы дохтырæй, 1923 азы уыд Дзæуджыхъæуы горæтон рынчындоны гинекологион хайады ординатор æмæ 1925 азы та сси Беслæны районон рынчындоны акушер-гинеколог. 1926 азы Косерхан æрыздæхт Дзæуджыхъæумæ æмæ нысан æрцыд фыццаг æмæ æртыккаг амбулаторийы гинекологæй. 1939 азы марты мæйæ та йæ фæллойадон архайд райдыдта горæтон рынчындоны акушерон-гинекологион хайады ординаторæй, фæстæдæр та сси йæ сæргълæууæг. 1939 азы та йæ раивтой Дзæуджыхъæуы сылгоймæгты æртыккаг консультацийы хистæры бынатмæ.

Стыр Фыдыбæстæйон хæсты азты Косерхан 1941 азы августы мæйы мобилизаци æрцыд æмæ йæ снысан кодтой Мæздæджы районы хъахъхъæнæн арæзтæдты медико-санитарон хайады сæргълæууæгæй. Цыбыр рæстæгмæ Терчы рахис донбылгæрон сырæзт фидар хъахъхъæнæн хахх æмæ стыр ахъаз фæци 1942 азы Цæгат Ирыстоны территорийыл немыцаг æфсæдты ныддæрæн кæныны хъуыддаджы. Немыцаг оккупанттæй Цæгат Ирыстоны АССР ссæрибар кæныны Тургиты Косерхан активон хайад райста медицинон хызæгтæ сæндидзын кæныны, госпиталтæ æмæ лазареттæ сорганизаци кæныны. 1941-42-æм азты хъахъхъæнæн арæзтадтæ æмæ госпиталтæ сорганизаци кæныны тыххæй Косерхан хорзæхджын æрцыд «Кавказ бахъахъхъæнын», «Хæстон сгуыхтдзинæдты тых-хæй» æмæ æндæр   майдантæй. 1945 азы Косерхан райста бузныджы гæххæтт Цæгат Ирыстоны АССР æнæниздзинад хъахъхъæ-ныны адæмон комиссариатæй хæстон уавæр-ты астæуккаг медицинон персонал бацæттæ кæныны тыххæй. Лæвæрд ын æрцыд «Æнæ-низдзинад хъахъхъæныны иттæг хорз кусæджы» риуылдарæн нысан, хорзæхджын ма æрцыд Цæгат Ирыстоны Сæйраг Советы Президиумы Кады грамотæйæ. Йæ бирæазон æнæзæрдæхудт куысты тыххæй йын лæвæрд æрцыд Цæгат Ирыстоны АССР сгуыхт дохтыр»-ы кадджын ном. Тургиты Косерхан цардæй ахицæн 1976 азы.

Фыццаг ирон сылгоймаг-дохтыр Тургиты Ко-серхан медицинæйы къабазы бафæллой кодта 60 азæй фылдæр, уый цæсгомджынæй радта йе ‘ппæт зонындзинæдтæ æмæ фæл-тæрддзинад æмбæстæгты æнæниздзинадæн, куыста адæмы царды тыххæй. Стыр Уæрæсе æмæ уарзон Ирыстоны æцæг патриоты рухс ном æнустæм мысинагæй баззайдзæн йæ рад-тæг адæмы зæрдæты.

                       Æрмæг бацæттæ кодта

                             ХУЫБИАТЫ Никъала