Уанеты Захары номыл Хуссар Ирыстоны зонад-иртасæн институты презентаци уыд Цæгат æмæ Хуссар Ирыстоны аивæдты сгуыхт архайæг, историон зонæдты доктор, профессор Дзаттиаты Русланы чиныг «Царциаты калак»-æн.
Мадзалы райдиан иу минут æдзæмæй алæугæйæ, ссардтой Стыр Фыдыбæстæйон хæсты ветеран, зынгæ археолог, историон зонæдты доктор, ирон адæмы стыр хæлар Владимир Александры фырт Кузнецовы рухс ном, кæцы фæзиан æрæджы 97 аздзыдæй.
Зонад-иртасæн институты директор Гаглойты Роберт радзырдта, йæ дæлбар уагдон абоны бон цы проблемæтыл æмбæлы, уый тыххæй.
«Махмæ бирæ цыртдзæвæнтæ ис, фæлæ сæ цæмæй сахуыр кæнæм, раиртасæм сæ, уый тыххæй та нын фадæттæ æмæ фæрæзтæ нæй. Уымæй дарддæр никæй цымыдис кæны нæ куыст дæр. Ивгъуыд аз Мæскуыйаг микрорайоны коммуникацион куыстыты рæстæджы, æнæнхъæлæджы ссардæуыд антикон дугæй цыртдзæвæн. Ацы бынаты археологон къахæнты рæстæджы æрбакодтам телеуынынады кусджыты æмæ йæ уыдон руаджы нæ адæмæн фехъусын кодтам, фæлæ нæ адæмæй дæр æмæ республикæйы разамынадæй дæр æппындæр никæй бацымыдис кодта нæ куыст. Нæ национ историйы бындур та уыцы къахæггæгтæ сты, уыдонæй бæрæг кæнæм нæ фыдæлты истори дæр», – банысан кодта Гаглойты Роберт.
Гаглойы фырт радзырдта Дзаттиаты Русланы зонадон æнтыстыты тыххæй дæр, зæгъгæ, уый зындгонд у æрмæст Хуссар æмæ Цæгат Ирыстоны нæ, фæлæ æнæхъæн постсоветон тыгъдады дæр. Банысан кодта Дзаттиайы фырты археологон куысты ахсджиагдзинад æмæ чиныг «Царциаты калак»-ы стыр нысаниуæг.
РХИ-йы Президенты паддзахадон уынаффæгæнæг, æхсæнадон архайæг Коцты Константин Карлены фырт дæр банысан кодта, Дзаттиаты Русланы стыр зонадон куыст Хуссар Ирыстоны ахсджиаг историон дуг раиртасыны хъуыддаджы. Лæмбынæг радзырдта Туалгомæй эристауты фыдæлтæ – æфсымæртæ Ростом æмæ Бибилайы рацыды истори.
Чиныг «Царциаты калак» мыхуыры кæй рацыд, уый тыххæй историон зонæдты кандидат Джиоты Мурат раарфæ кодта канд йæ автор Дзаттиаты Русланæн нæ, фæлæ зонад-иртасæн институты æппæт кусджытæн дæр, уымæн æмæ, йæ ныхæстæм гæсгæ, бæстæзонынады хъуыддаджы алы куыстæн дæр стыр нысаниуæг ис, цыфæнды куыст дæр у зонадон кусджыты цæсгом.
«Нæ алкæцы куыст дæр нæ институты цæсгом æвдисæг у. Мах нæ куыстæй материалон хъæздыгдзинæдтæ нæ аразæм, фæлæ нæ хайбавæрд хæссæм зонады рæзтмæ, иронзонынады рæзтмæ», – загъта Джиоты Мурат æмæ банысан кодта чиныджы ахадындзинад, зæгъгæ, йе ‘ддаг бакастæй дæр йæхимæ æлвасы, адæймаджы бафæнды тагъддæр æй бакæсын.
«Дзаттиаты Русланы археологон куыстæн тынг стыр нысаниуæг ис, нæ бæстæзонæн историйы ахадæн бынат ахсы, йе ссарæггаг алы æрмæг дæр свæййы ахсджиаг историон документ. Уымæн æвдисæн у йæ чиныг «Царциаты калак». Чиныджы цы хъæздыг археологон æрмæджытæ ис, уыдон бæлвырд кæнынц аланты социалон-политикон историйы тынг ахсджиаг фарстатæ.
Дзаттиаты Руслан стыр куыст бакодта, эристауты историйы хроникæ конкретон æр-мæгимæ кæй бабаста, уымæй. Уый руаджы ахуыргонд ахсджиаг фарст сбæлвырд кодта, эристауты фыдæлтæ – æфсымæртæ Ростом æмæ Бибила цавæрдæр политикон хъаугъайы тыххæй Аланийæ Туалгоммæ кæй рацыдысты», – банысан кодта Мурат.
Чиныджы тыххæй йæ хъуыдытæ загъта Мæргъиты Ирбег дæр. Уый дæр банысан кодта чиныджы актуалондзинад.
«Дзаттиаты Руслан раргом кодта Царциаты калачы сусæгдзинæдтæ æмæ сæ нæ размæ рахаста. Чиныджы æрмæджытæм гæсгæ бæрæг цæуы, ирон адæм Кавказы хохы хуссарварс рагзамантæй фæстæмæ кæй цардысты. Царциаты калакæн та бындур æвæрд æрцыд VI – VII æнусты. Уæды дуджы уыд зындгонд мæсыгамады дыууæ хуызы – гуылдзыг æмæ цыппаркъуымон мæсгуытæ. Ахæм мæсгуытæ уыд Царциаты калачы дæр. Чысаны эристауты дæлбар кæмтты дæр фембæлæн ис гуылдзыг мæсгуыты цыртдзæвæнтыл», – загъта Ирбег.
Дунейы бæстæты аланты фæды тыххæй радзырдта филологон зонæдты кандидат Цхуырбаты Мира дæр.
Йæ чиныджы Дзадтиайы фырт дзуры Эдысы хъæуы цур Царциаты калачы иртасæнты историйы, алайнаг рагастæуккаг æнусы уæлмæрдты (могильник), астæуккаг æнусы цыртдзæвæнты тыххæй, йæ экспедицийы рæстæджы ссарæггæгты типологи æмæ классификацийы тыххæй. Уымæй дарддæр чиныджы ис чысайнаг эристауты хроникæ – «Цитлосани», эристауты цыртдзæвæнтæм гæсгæ сидамонты истори, афтæ ма калачы ссаргæ æлыгæй конд царвцæгъдæнты цъæл хæйттæм гæсгæ банысан кодта, æхсыргуыст ирæттæм, сæ генетикон фыдæлтæ – скъифтæ æмæ сæрмæттæ-алантæй фæстæмæ бæрзонд æмвæзадыл кæй у, уый дæр.
Археологон ссарæггæгты бындурыл автор йæ чиныджы дзурыХуссар Ирыстоны аланты фæзынды рæстæг æмæ аххосаджы тыххæй, афтæ ма абон дæр куыд Хуссары, афтæ Цæгат Ирыстоны фольклоры дæр æмæ топонимикæйы дæр кæй ном баззад, уыцы легендарон царциаты адæмы тыххæй.
Чиныг хъæуæг у специалисттæн, студенттæ-историктæн æмæ ма ирон адæмы рагистори кæй цымыдис кæны, уыдонæн.
Экспедицийы рæстæджы ссарæггаг æрмæджытæ æвæрд сты Хуссар Ирыстоны бæстæзонæн музейы.
Дзаттиаты Руслан йæ чиныгæй ссардта зындгонд историк Гаглойты Юрийы рухс ном.
ОСИАТЫ Индирæ
