Хæсты хъæдгæмттæ æмæ психологон æххуыс

Мæскуыйæ ацы бонты Цхинвалмæ кусæгон балцы æрцыдысты психологты къорд, кæцытæ семинартæ-тренингтæ уадзынц æртæ боны дæргъы сæ хуссарирыстойнаг коллегæтæн сæ квалификаци фæбæрзонддæр кæныны нысанæн. Мæскуыйаг специалистты æрхуыдтой нæ республикæйы Æнæниздзинад хъахъхъæныны æмæ социалон рæзты министрад æмæ сын се ‘рцыды хъуыддагæн развæлгъау сарæзтой æппæт уавæртæ дæр. Семинартæ-тренингтæ райдыдтой уадзын 5-æм декабры РХИ-йы Æнæниздзинад хъахъхъæныны министрады бæстыхайы. Психологтæ сты Константин Седов, Ольга Сноз æмæ Татьяна Кузнецова.

Тренингты фыццаг бон РХИ-йы Æнæниздзинад хъахъхъæныны æмæ социалон рæзты министр Тотчиты Георги йæ раныхасы банысан кодта, уæрæсейаг специалистты фæлтæрддзинад æмæ зонындзинæдтæ кæй фæахъаз уыдзысты алкæцы бынæттон специалистæн дæр йæ куысты. «Уæрæсейаг специалистты фæхуынд Хуссар Ирыстонмæ нæ къухты бафтыд Сырх Дзуары комитеты руаджы. Ацы специалистты æрцыд у, куыд реалон æххуыс, кæцыйæ дарддæр спайда кæндзысты нæ республикæйы цæрджытæн æххуысы рæстæджы. Уымæ гæсгæ ахæм практикæ хъуамæ дарддæр цæуа», – загъта министр. Уазджытæн ма бузныг æмæ арфæйы ныхæстæ загъта Тотчиты Георгийы хæдивæг Сиукъаты Наирæ æмæ банысан кодта, ацы хъуыддаг психологон реабилитацийы центры сырæзты фыццаг этап кæй у æмæ сын йæ цæст бауарзта сæ иумиаг куысты хорз фæстиуджытæ.

Семинартæ-тренингты фæдыл нын йæ хъуыдытæ загъта Тыбылты Алыксандры номыл Хуссар Ирыстоны паддзахадон университеты педагогикæ æмæ психологийы кафедрæйы ахуыргæнæг Гæбулты Индирæ. Уый куыд банысан кодта, афтæмæй, Мæскуыйæ чи æрцыдысты, уыцы психологтæ сæрмагондæй сты экстремалон уавæртæ æмæ травмæтæ райсыны фæстæ адæмимæ бакусыны фæдыл специалисттæ, кæцытæ тынг æнæмæнгхъæуæг сты хуссарирыстойнаг æмбæстæгтæн, хæсты фæстæ ситуацийæн, ома, бынæттон адæмæн нырæй фæстæмæ цæмæй цæуа психологон æххуыс. «Ацы семинарты-тренингты хайад исынц нæ республикæйы канд психологтæ нæ, фæлæ ма æнæниздзинады къабазы социалон кусджытæ, практикæйы чи цæуы, уыцы фидæны психологтæ, нæ университеты ахуыргæнджытæ РХИ-йы Мидхъуыддæгты министрады профилон специалисттæ. Банысан кæнын мæ фæнды уый, æмæ абон Хуссар Ирыстоны Уæлвæткон уавæрты министрадæн, стыр хъыгагæн, кæй нæй психолог æмæ ахæм куыстуаты та экстремалон æххуыс чи хъуамæ кæна, уыцы специалисттæ сты æнæмæнгхъæуæг. Сусæггаг нæу, абон махмæ кæй сарæх сты психикон уавæры фæдыл суицидон цаутæ æмæ æндæр ахæмтæ, кæцытæн сæ аххосаг у, 20 азы дæргъы нæ адæм кæй цардысты хæстон уавæрты æмæ ма 2008-æм азы хæсты бонты рæстæджы травмæтæ райсыны хъуыддаг.

Мæскуыйаг психологтæ куыд банысан кодтой, афтæмæй уыдонмæ та сарæх сывæллæтты суицид, кæцытæ фылдæр сæхи раппарынц рудзгуытæй. Уымæ гæсгæ мах, психологты, хъæуы кусын ууыл, цæмæй уыцы цаутæ ма цæуой. Кусын хъæуы сæ фæстиуджытимæ нæ, фæлæ ма медицинон æмæ психологон-профилактикон куысты руаджы бахизын хъæуы адæмы уыцы æнамонд цаутæй. Ацы мадзæлттæ уадзыны хъуыддаг ахъаз у сомбоны реабилитацион центр бакæнынæн дæр. Стæй не ‘хсæнады дæр йæ бакæныны сæр æнæмæнгхъæуæг у. Сымах, æвæццæгæн, арæх не ‘хсæнадон царды вæййут æвдисæн, адæймаг æнкъард, æрхæндæг зæрдæйы уагимæ куы вæййы, кæнæ вæййы депрессийы, стрессон уавæры, йæ зæрдæ ницæмæ фæрайы æмæ афтæ дарддæр, уыдон иууылдæр сты психологон травмæты фæстиуджытæ», – зæгъы психолог. Уый ма куыд банысан кодта, афтæмæй семинартæм чи байхъусой æмæ дзы цы зонындзинæдтæ райсой, уыцы базæимæ бынæттон специалисттæн кæй уыдзæн сæ бон кусын хуссарирыстойнаг æмбæстæгтимæ. «Нæ психологтæн ис базæ, уы-дон дарддæр дæр сæхиуыл кусдзысты. Ныридæгæн ис хорз фæстиуджытæ сæ куысты. Мæскуыйаг специалисттæ хуынд æрцыдысты нæ республикæмæ «Россотрудничество»-йы руаджы æмæ кæй æрæрвыстой, уыдон сты тынг хорз специалисттæ, кусынц Ломоносовы номыл Мæскуыйы паддзахадон университеты. Уыдон ма кусынц Экстренон медицинæйы фæдыл организацийы дæр, кæцы нысанмæздæхтæй кусы, алыгъуызон ситуациты травмæтæ чи райста, уыцы фæдыздæхты, уыдоны нымæцы – фæсконфликтон æфсæддон хъуыддаджы, стихийон, суициды травмæты рæстæджы. Ацы специалисттæн ис бакуыстгонд методикæтæ. Уыдон конкретонæй æвдисынц, куыд хъæуы кусын, архайын, адæймаджы куыд ракæнын хъæуы иу кæнæ иннæ æнамонд ситуацийæ. Психологтæн ис сæ куысты стыр фæлтæрддзинад. Уыдон куыстой Донбасс, Алтай, Индонези, Китай æмæ æндæр рæтты дæр. Мæнæн тынг æхсызгон у, ацы специалистты нæм кæй æрæрвыстой, уый. Мах хъæуы сæрмагондæй ахæм специалистты сæр. 2008-æм азы хæсты фæстæ махмæ системон æгъдауæй психологты куыст нæ цыдис. Травмæ та баззадис æмæ æппæрццагæй бандæвта не ‘мбæстæгтыл, сарæх сты, зæгъæм, онкологион низтæ, суицидтæ. Уымæ гæсгæ хъæуы кусын цæрджытимæ, цæмæй мыггагмæ низтæ ма хæссой. Арæх сты онкологийæ рынчын сывæллæттæ гуыбынмæ, психологон рынчынтæ ис студентты ‘хсæн дæр, уымæн æмæ сыл хæст бандæвта. Кæй зæгъын æй хъæуы, нæ уазджытæ тынг хорз специалисттæ сты, фæлæ абон мах хъæуы нæхи хорз специалисттæ, цæмæй сæ бахъуыды рæстæджы алы хатт ма агурæм кæмдæрты», – банысан кодта Гæбулты Индирæ.

Тренингты баконды официалон хайы фæстæ уæрæсейаг специалисттæ радзырдтой, сæ куысты цавæр ситуацитимæ æмбæлдысты куыд Уæрæсейы, афтæ фæсарæнты дæр. Татьяна Кузнецова нын куыд радзырдта, уымæ гæсгæ раздæр дæр цымыдис кодтой Хуссар Ирыстоны уæвæг проблемæтæм. «Мах фæнды, цæмæй баххуыс кæнæм проблемæтимæ адæмæн, кæцытæ æрвылбон дæр сæ профессионалон архайды сæмбæлынц цавæрдæр ныхдуртимæ, психикон травмæтимæ, æмæ сæ сахуыр кæнæм, куыд архайын сæ хъæуы цавæрдæр конкретон ситуациты, ууыл. Ацы цалдæр боны нын уыдзæнис теори æмæ практикæйы сахаттæ, уыдзæнис нын, конкретонæй цæуыл дзурæм, уый», – банысан кодта психолог.

Йæ ныхæстæм гæсгæ, мæскуыйаг специалисттæ фæндон бахастой, цæмæй хуссарирыстойнаг психологтæ сæ квалификаци фæбæрзонддæр кæной ахуыры системæйы нырыккон домæнтæм гæсгæ дистанцион æгъдауæй.

Адæймагæн йæ удæй зынаргъдæр ницы ис, æмæ куы фæцуды йе ‘нæниздзинад, уæд фæагуры æххуыс дæсны специалисттæй. Ахæм специалисттæ та сты нæ республикæйы æнæмæнгхъæуæг æмæ сæ фæрсынц цæрджытæ дæр.

Цхуырбаты Ларисæ