Хуссар Ирыстоны Цыппурсы бæрæгбон ныр 26 азы æнæаскъуыйгæйæ баст у трагикон бонимæ. 1991 азы 6-æм январь у 1989-1992 азты Хуссар Ирыстоны адæмы ныхмæ Гуырдзыстоны хæстон агрессийы райдиан. Уыцы бонæй ныр кæд 26 азы рацыд, уæддæр хуссарирыстойнаг адæмæй, уыцы уæззау хъизæмæрттæ йæхиуыл чи бавзæрста,  уыдонæй никуы ферох уыдзæн, уыцы трагикон æмæ тугæрхæм бон. 26 азы размæ Гуырдзыстоны фашистон къухдариуæгад Цхинвалмæ бакодта милицийы, национ гвардийы дæлхæйтты, афтæ ма милицийы формæ кæуыл скодтой, уыцы гуырдзиаг боевикты æмæ Хуссар Ирыстоны бацахсыны тыххæй, уый размæ сæрмагондæй амнисти кæмæн расидтысты, уыцы ахæстты æмæ наркоманты. Æдæппæтæй сæ нымæц уыд 6 мин адæймаджы бæрц хæстон техникæимæ, кæцытæ марын райдыдтой ирæтты, кодтой сын алы фыдмитæ. Цхинвалы стабилондзинад хъахъхъæнæг Советон Цæдисы Мидхъуыддæгты министрады мидæггагон æфсæдтæ инæлар Малюшкины бардзырдмæ гæсгæ, систой сæ постытæ горæтмæ бацæуæнты æмæ ацыдысты казармæтæм, цæмæй Хуссар Ирыстоны сæйраг горæт Цхинвалмæ сæрибарæй æрбацыдаиккой гуырдзиаг неофашисттæ.

1991 азы райдиан… Хуссар Ирыстоны цæрджытæн кæд дуг зæрдæйы фæндиаг нæ уыд, гуырдзиаг абырджытæ сусæг-æргомæй алырдыгæй лæбурдтой Хуссар Ирыстонмæ, фыдмитæ кодтой бæлццæттæн, уæддæр адæм ног азы фæстæ сæхи цæттæ кодтой Цыппурсы бæрæгбонмæ, фæлæ сын ацы сыгъдæг бæрæгбон æнæад фæкодтой гуырдзиаг фыдгæнджытæ. 6-æм январы Цхинвалы цæрджытæ æхсæвы сæ тæккæ фынæйыл куы уыдысты, уæд гуырдзиаг дыкъахыг сырдтæ та Уæрæсейы мидæфсæдты дæлхайы командæгæнæг-уæйгæнæг, инæлар Малюшкины  гадзрахатон архайды ‘руаджы, маргджын кæлмытау æрбахылдысты Цхинвалмæ. Абон æй бæстон ничи зоны, Советон Цæдисы Мидхъуыддæгты министрады къухдариуæгад цæмæн æрбауагъта горæтмæ гуырдзиаг милицийы. Уый тыххæй бирæ факттæ загъдгонд æрцыд, сæ иу уыд ахæм, ома, сæ постытæ ныуагътой Пугойы уынаффæмæ гæсгæ. Кæй зæгъын æй хъæуы, Малюшкин ахæм уынаффæ йæхæдæг нæ райстаид, фæлæ уæддæр уый хæсджын уыд, цæмæй бафæдзæхстаид Хуссар Ирыстоны къухдариуæгады. Адæймагдзинад куы равдыстаид, уæд ын абон дæр цхинвайлæгтæ арфæ кæниккой Востриков, Лаптев, Баранкевичæн куыд арфæ кæнынц, афтæ. Фæлæ уæйгæнæг инæлары хуссарирыстойнаг цæрджытæ абоны онг дæр хъуыды кæнынц, куыд гадзрахатæй рацæуæг, афтæ. 6-æм январы боны фыццаг æмбисы адæм æнхъæлмæ кастысты компромисстæм дæр.  Афтæ сæм каст, цыма ныртæккæ Мæскуыйæ фæдзурдзысты Тбилисы къухдариуæгадмæ æмæ гуырдзиаг милици аконд æрцæудзæн горæтæй.  Кæд уый размæ, 1990 азы фæззæджы адæм бирæ æгъуыссæг æхсæвтæ арвыстой сæ горæт хъахъхъæнгæйæ, уæд сæ цыдæр ныфс бацыд, уæйгæнæг Малюшкины сидты фæстæ. Уый радиойы йæ сидты хуссарирыстойнаг адæмæн баныфс æвæрдта, зæгъгæ, сын гуырдзигæты ‘рдыгæй æппындæр ницы тас у. Æмæ адæм дæр ацыдысты сæ хæдзæрттæм æмæ æнцад-æнцойæ фынæй кодтой сæ хъарм уæтты.  Цæмæй йæ зыдтой, райсом раджы цы æвирхъау хабар фехъусдзысты æмæ цы ныв фендзысты, уый. Райсомæй адæм æнæхонгæ уазджыты хъæрахст æмæ куыйты рæйдмæ куы райхъал сты, уæд сæ цæстытыл нæ баууæндыдысты. Уынгтæ бæз-бæз кодтой æнæзонгæ, æнæдаст хотыхджынтæй, сæ уæлæ милицийы дарæс, кæуыл дзы уыд иу пъагон, кæуыл та  дыууæ, фæлæ æндæр æмæ æндæр цины нысæнттимæ. Семæ уыдысты сæхи хуызæн хъыхъхъаг куыйтæ. Фæтк æвæрынмæ, дам, æрбацыдыстæм… Бацахастой горæты уынгтæ æмæ ахизæнтæ нал уыд æдæрсгæйæ.

Бирæ хæттыты ссыдыстæм æнæхонгæ уазджыты размæ ТЭК-мæ, цæмæй сæ ма æрбауагътаиккам горæтмæ. Уæд цардтæн Исахъы уынджы 58-æм корпусы. Бирæ æхсæвтæ ныл сбон сты мæ сыхæгтимæ нæ корпусы раз уынджы. Уыцы уазал æхсæвты-иу арт скодтам æмæ-иу йæ алыварс æрæмбырд стæм, цæмæй нæ гуырдзиаг тыхæйисджытæ фынæйæ ма æрбаййæфтаиккой. Æнæ-хъæн æхсæвты-иу кæрæдзийæн нæ уæззау мидхъуыдытæ фæдзырдтам. Уæд цæмæй зыдтам, разæй нæм, дæргъвæтин ссæдз азы дæргъы цы хъизæмæрттæ æнхъæлмæ кастысты, уый. Никуы мæ ферох уыдзæн 1991 азы 6-æм январь. Райсомæй тынг раджы, бон нæма æрбацъæх, афтæмæй мæм телефоны фæдзырдта мæ раздæ-ры æмкусæг Гæджиты Нинæ æмæ мæ бафарста, зæгъгæ, дам, цы аразыс. Æз æй фыццаг нæ бамбæрстон, хъазынмæ йын айстон йæ ныхас æмæ йын сдзуапп кодтон, зæгъын, ацафон нормалон адæм фынæй фæкæнынц иууылдæр, фæлæ йæ хъæлæс тынг æндыгъд æмæ æнкъард кæй уыд, уымæ гæсгæ, мæ зæрдæ йæхи риуы къултыл бахоста. Нинæ мын афтæ, зæгъгæ, дам, горæты уынгты гуырдзиæгтæй азмæлæнтæ дæр нал ис æмæ, зæгъ, нырма сæ автобусты кæрон нæма аскъуыд, цæуынц æмæ, дам, цæуынц, зæгъгæ. Фырдиссагæй ма цы акодтаин, уый нал зыдтон, къуымты ма рауай-бауай кодтон дыууæрдæм. Фæдзырдтон мæ сыхаг Дыгъуызты Юлямæ æмæ куыддæр æрбабон, афтæ рацыдыстæм Хъайтарты уынджы ‘рдæм.

Æмæ уынæм, къахдзæфæй-къахдзæфмæ рæгърæгъы лæууынц гуырдзиаг лæгмартæ æд куыйтæ. Æз дзы иуæн афтæ бакодтон, зæгъын, цæмæ нæм æрбацыдыстут, цы уын баззад Хуссар Ирыстоны, чи уæ хуыдта. Уый нæм кæсгæйæ баззад æнæсдзургæйæ, фæлæ нæм, уый хыгъд, йæ къухæй цы куыдзыл хæцыд, уый ахæм къæпп фæкодта æмæ ма мах дæр цæуынмæ фестæм. Бамбæрстам æй, хъуыддаг хорз кæй нал у, уый. Æрбацыдыстæм фæстæмæ хæдзармæ, фæлæ зæрдæ кæм лæууы хæдзары бадын. Æмæ та дын фæстæмæ Хъайтарты уынджы ‘рдæм куы ацæуиккам. Уæдмæ, Хъайтарты æмæ Исахъы уынгтæ кæм иу кæнынц, уым æрæмбырд бирæ адæм, куыд нæлгоймæгтæ, афтæ сылгоймæгтæ æмæ сывæллæттæ дæр æмæ гуырдзиæгтимæ кæрæдзимæ дзырдæппарæнтæ кодтой.  Сывæллæттæ дæр иу ран нæ лæууыдысты, куыд дзырдтой, уымæ гæсгæ уыдон гæдытæ æппæрстой гуырдзиаг милицийы постытæм æмæ-иу сæ куыйтæ сызнæт сты гæдыты уындæй. Октябры уынджы æрцахстой æмæ автобусы бакодтой сывæллæтты. Фыртыхстæй йæ нæ бахъуыды кодтон, цас рæстæг рацыд, уый, фæлæ уæдмæ куы райхъуысиккой автоматон æхстытæ. Адæмæй йæ бынатæй ничи фезмæлыд, сæ сæрмæ нæ бахастой алидзын, кæнæ та йæ, æвæццæгæн, æххæстæй нæма æмбæрстам, уый стыр хæсты райдиан кæй уыд, уый. Мах дæр Дыгъуызонимæ нæ сæрмæ лидзын не схастам, фæлæ сындæггай рацыдыстæм, уым æввахс цы магазин ис, уый цурмæ. Уæдмæ лæгтæй чидæр нæ цурты хъæргæнгæ ралыгъд, зæгъгæ, хæст райдыдта æмæ мах дæр рахæссæм нæ хæцæнгæрзтæ. Уыцы тыхст хъæртæ абон дæр мæ хъусты зæлынц. Æмæ сæм хæцæнгæрзтæ та цы уыд, æгæрыстæмæй, милицийы кусджытæн дæр уый размæ æруыгътой, цы æнæбары табелон хæцæнгæрзтæ сæм уыд, уыдоны.

6-æм январы уыцы æхстыты фæмард Цхинвалы мидхъуыддæгты хайады старшинæ Коцты Гриша, уый йæ риуæй бамбæрзта сывæллæтты. Дыккаг бон, 7-æм январы та фæмард Габойты Мурат, уый фæстæ – Бæгъиаты Станислав æмæ 8-æм январы та хъæбатырæй фæмард Тасойты Инал (Коммунист). 6-æм январы ма Исахъы æмæ Хъайтарты уынгтæ кæм иу кæнынц, уым уæззау цæф фæцис Тедеты Илык æмæ цалынмæ Тагъд æххуысы машинæ цыд, уæдмæ уал æй баскъæфтой, уым цы цыппаруæладзыгон корпус ис, уый бахизæнмæ. Тынг хорз æй хъуыды кæнын, нæ газеты редакци уыцы æндыгъд рæстæджы иу бон дæр йæ куыст кæй нæ ныууагъта, уый, кæд редакцийы бæстыхайы знæгтæ кæцæйдæр æхстой, уæддæр. Редакцийы бæстыхай æппынæдзух кæй æхстой, уымæ гæсгæ нæ хъæбатыр лæппутæй  иу – Джиджджойты Джетæ (хъæбатырæй фæмард 2008 азы августы хæсты) йæ цардæн тæссаг уавæрты цалдæр хатты схызт редакцийы уæлхæдзармæ æмæ-иу уым дæр агуырдта знæгты, кæд-иу æй нæ уагътам схизын, уæддæр. Мæ зæрдыл тынг хорз лæууы уый дæр, æмæ нæ мыхуыргæнджытæй кæцыдæр куысты кæй нæ уыд, уымæ гæсгæ ацы цыппар æвзонг нæлгоймæгты некрологтæ мыхуыр кодтон мæхæдæг, мæ цæстысыг нæ урæдтон, афтæмæй. Цыппары дæр сæ фæстаг фæндагыл фæндараст кодтой, æвæццæгæн, горæты цæрджытæ иууылдæр. Цхинвалы 5-æм астæуккаг скъолайы кæрты уыйбæрц адæм æрæмбырд æмæ сæ кæуынмæ къæдзæхтæ дæр рызтысты. Уым сын сарæзтой митинг æмæ сæ афтæмæй сæмбæлын кодтой сæ сыджыты хайыл. Уæдæй фæстæмæ гуырдзиаг лæгмарты къухæй, цал ирон адæймаджы фæмард, уыдон номгай чи фæнымайдзæн. Мæ сыхаг Дыгъуызты Юляимæ нын иу зиан дæр нæ баззад, мах йæ фæстаг фæндагыл кæй нæ афæндæраст кодтам æмæ нæ цæстысыгæй кæмæн нæ балæггад кодтам, ахæм. Цæрæнбонтæм бахъуыды кодтон Цхинвалы 5-æм астæуккаг скъолайы ирон æвзаг æмæ литературæйы ахуыргæнæг Бибылты Оляйы фæсусгомау хъæлæс. Уый-иу ахæм зæрдæмæхъаргæ ныхæстæ загъта фæмардуæвджыты номыл æмæ-иу адæмы кæуынтыл фæкодта. Æвæццæгæн, иу фыдохы митинг дæр ахæм нæ уыд, цыран нæ раныхас кодтой Джиоты Аллæ æмæ Уалыты Розæ. Гуырдзиаг лæгмартæн нæ бантыст сæ сау фæнд сæххæст кæнын, Цхинвалы уынгты иудзæвгар агæппытæ кæныны фæстæ тарды баййæфтой, сæ худинаг сæ фæстæ ныууагътой, афтæмæй.

Уæдæ кæд 1991 азы тугæйдзаг Цыппурсæй 26 азы рацыд, уæддæр хуссарирыстойнаг цæрджытæй макуы хъуамæ ферох уа, уыцы бон. Науæд абон æвзонг фæсивæд 20-æм азты гуырдзиаг тыхæйисджыты фыдмиты тыххæй рæстмæ  куы нæ уал  зонынц, афтæ сомбоны фидæны фæлтæртæ дæр нал зондзысты, кæддæр сæ ныййарджытæ, сæ дадатæ æмæ нанатæ гуырдзыйы аххосæй цы уæззау бонтæ фервыстой, уыдоны тыххæй. Хъæугæ та æнæмæнгæй кæны, уымæн æмæ йæ ивгъуыд чи ферох кæны, уымæн йæ сомбон хорз никуы вæййы…

ДЖИОТЫ Екатеринæ

Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.