Цæгат Ирыстоны уæгъдибар хъæбысхæстæй Советон Цæдисы фыццаг спорты сгуыхт дæсны, номдзыд богал Хъуылаты Барисы райгуырдыл сæххæст 95 азы.
Хъуылаты Барис (Бази) райгуырд 1929 азы 18-æм июлы горæт Æрыдоны. Йæ спортивон карьерæ райдыдта æхсæнад «Колхозник»-ы республикон спартакиадæйæ, цыран уый ссис дыууæ хатты чемпион уæгъдибар хъæбысхæстæй æмæ уæззау атлетикæйæ. Фæстæдæр хайад иста Уæрæсейы Советон Федеративон Республикæйы, Советон Цæдисы чемпионатты æмæ дунеон æмвæзады алыгъуызон ерысты. Дæс азы уыд уæгъдибар хъæбысхæстæй ацы республикæйы æмбырдгонд командæйы капитан. Советон Цæдисы цыппар хатты чемпион (1955, 1956, 1959, 1960). Советон Цæдисы чемпионаты æвзист призер (1952, 1954, 1957). 1954 азы ссис æппæтдунеон студентон хъæзтыты уæлахиздзау. 1955 азы та ссис фæсивæды æппæтдунеон фестивалы уæлахиздзау. 1956 азы Мельбурны 16-æм Сæрдыгон Олимпион хъæзтыты æмæ Стамбулы дунейы кубокы та рамбылдта æвзист майдан. Хъуылайы фырт гауызыл акодта 140 æхсæнадæмон фембæлды æмæ сын сæ фылдæры рамбылдта. Зынгæ богалы уарзта æнæхъæн Ирыстон æрмæст йе ‘нтыстыты тыххæй нæ, фæлæ йæ адæймагон миниуджыты тыххæй дæр.
Йæ бинонтæ, хæлæрттæ æмæ йæ спортуарзджытæ уарзæгойæ хуыдтой Бази. Фыццаг серьезон ерысты фæстæ уый ссис уæгъдибар хъæбысхæсты легендæ. Уый баст нæ уыд стыр спорты дунеимæ, куыста шофырæй, фæлæ хъысмæт æвиппайды аскъуыддзаг кодта, афтæ ма хъуамæ уа, зæгъгæ. Гауызыл тренировкæтæм куы æрæвнæлдта, уæд ыл цыд 20 азæй фылдæр. Иу хатт машинæ куы цалцæг кодта, уæд æй федта зынгæ Дзгойты Асланбег. Уый загъта, зæгъгæ, «ацы лæппуйы хъæуы басгарын».
УФ-йы сгуыхт тренер Багаты Вячеслав куыд банысан кодта, афтæмæй Хъуылайы фыртæн тынг кад кодта фыццаг Олимпион чемпион Андиаты Сослан. Кæм фæнды ма куыстаид, алыран дæр ныууагъта хорз фæд.
1959 азы каст фæцис Цæгат Ирыстоны паддзахадон университеты физикон хъомылады æмæ спорты факультет. Куыста республикон стадион «Спартак»-ы директорæй æмæ уый фæстæ та спортивон комплекс «Манеж»-ы разамонæгæй. Уый ссис фыццаг спортсмен, кæцыйы портрет сныв кодта Цæгат Ирыстоны автономон республикæйы сгуыхт нывгæнæг Калманты Батыр. Ацы куыст бирæ рæстæджы æвæрд уыд Тугъанты Махарбеджы номыл музейы æмæ ссис æхсæнады исбон.
2008 азы сентябры Мæскуыйы цардæй ахицæн зынгæ ирон скульптор Гадаты Лазарь. Уымæн тынг кад кодтой Уæрæсейы æмæ йæ амæлæты фæстæ журнал «Коммерсантъ-Власть»-ы рацыд уац «Потеря», зæгъгæ. Уацы фыст уыд: «Ирыстоны фæстаг цаутæ йын фæтагъддæр кодтой йæ мæлæт йæ радтæг адæмы зынгзæрдæ патриотæн». Ома, Хуссар Ирыстоны адæмы ныхмæ Гуырдзыстоны августы агресси тынг бандæвдта Гадайы фырты æнæниздзинадыл.
Гадаты Лазарь иунæг нæ уыд, афтæ æввахс йæ зæрдæмæ чи айста йе ‘мтуг ирон адæмы рис. Цхинвалы алыгъуызон хæцæнгæрзтæй кæй æхстой, уыцы кадртæм кæсгæйæ, нæ бафæрæзтой Ирыстоны хуыздæр фыртты зæрдæтæ. 79-аздзыд Хъуылаты Барис дæр 2008 азы августы уæззау бонты уд æмæ зæрдæйæ уыд Хуссар Ирыстоны æмæ уыцы иурæстæджы Пекины Олимпиадæйы дæр. Тынг æй фæндыд, цæмæй Хуссар Ирыстонæй тагъддæр фæсырдтаиккой гуырдзиаг тыхæйисджыты, афтæ ма йæ фæндыд, цæмæй æвзонг ирон лæппутæ фæуæлахиз уыдаиккой Олимпиадæйы. 2008 азы 12-æм августы Хъуылайы фыртæн, йæ радтæг адæмы æцæг патриотæн йæ зæрдæ нал бафæрæзта æмæ йын цæрæнбонтæм йæ кусынæй æрлæууыд. Символикон у уый дæр, æмæ цардæй кæй ахицæн гуырдзиаг агрессорты æххæстæй Хуссар Ирыстонæй куы фæсырдтой, уыцы бон – 2008 азы 12-æм августы.
Йæ ном сыгъзæрин дамгъæтæй фыст æрцыд фыдыбæстæйон спорты историйы.
Нæ уацх.
