Æрвылаз 14 июлы Хуссар Ирыстон нысан кæны йæ ног историйы ахсджиаг бæрæгбонтæй сæ иу – Фида-уынгæнæджы бон. Ацы бон стыр бон у нæ бæстæйæн, уымæн æмæ уыдон уыдысты нæ зæххыл сабырад æмæ фидыдад биноныггæнджытæ.
1992 азы 14 июлы гуырдзиаг-ирон хъаугъа æрбæстон кæныны сæйраг принципты бындурыл сразыдзинадыл сæ къухтæ бафыстой Уæрæсе, Гуырдзыстон, Цæгат æмæ Хуссар Ирыстоны разамонджытæ 1992 азы 24 июны. Уый фæстæ Хуссар Ирыстоны хæстæфхæрд зæхмæ æрцыдысты æртæфарсон – цæгатирыстойнаг, уæрæсейаг, гуырдзиаг Æмхæццæ фидауынгæнæг тыхтæ. Уыдон æрлæууыдысты ныхмæлæууæг фæрсты æхсæн æмæ сæ руаджы бантыст хæстон архæйдтытæ æруромын. Уымæй бирæ адæмы цард хъахъхъæд æрцыд. Уымæн æмæ фидауынгæнæг тыхтæ хъаугъайы зонæйы уыдысты æдасдзинады сæйраг гарант.
Рæстæг куыд фенын кодта, афтæмæй Хуссар Ирыстоны фидауынгæнæг тыхты операци уыд уникалон, йæ æнтыстджындзинад æмæ йæ службæгæнджытæй тынг цъус кæй фесæфтам, уымæ гæсгæ.
1992 азæй суанг 2009 азмæ Ирыстоны хуссар хайы адæм стыр кад æмæ аргъ кæнынц, Æмхæццæ фидауынгæнæг тыхты рæнхъыты чи службæ кодта, æмæ уæззау рæстæджытæ бавзарыны фæстæ сабырад биноныг кодтай нæ зæххыл, уыдонæн. Ахсджиаг уыд сæ куыст, уымæн æмæ фæлмæцыд уыдыстæм лæбурæг знаджы бабырсæн хæцæнгæрзты мæлæтхæссæг æхст æмæ хъæрæй. Иу адæймаг дæр нæ гуырысхо кæны, фидауынгæнæг тыхтæ Хуссар Ирыстоны зæхмæ сабырад кæй æрхастой æмæ йæ бирæ азты сæрыстырæй кæй хъахъхъæдтой.
Ацы операцийы стыр хайбавæрд ис уæрæсейаг фидауынгæнæг тыхты службæгæнджытæн дæр. Уымæ гæсгæ ацы бæрæгбон æрмæст ирон батальоны нæу уый у нæ иумæйаг бæрæгбон.
16 азы дæргъы фидауынгæнджытæ сæ мисси æххæстгæнгæйæ, службæ кодтой Хуссар Ирыстоны территорийыл æмæ хъаугъайы зонæйы биноныг кодтой сабырад. Фæлæ 2008 азы 8 августы Гуырдзыстоны æфсад фехæлдтой бадзырдтытæ æмæ гæрзифтонгæй æрбафсæрстой нæ республикæмæ. Ныппырх кодтой социалон, культурон æмæ æндæр нысаниуæгджын объекттæ, цæрæн хæдзæрттæ æмæ сæйраг та – фæмард сты сæдæгай сабыр цæрджытæ. Уыцы рæстæджы Хуссар Ирыстоны цæрджыты бахъахъхъæдта Уæрæсейы Федераци – гуырдзиаг хотыхджын æфсады ахизын кодта нæ Ирыстоны территорийæ. Гуырдзыстоны сабырадмæ æркæныны операцийы рæстæджы фæхъуыдысты уæрæсейаг æфсæддон службæгæнджытæ, уыцы нымæцы фидауынгæнæг тыхты службæгæнджытæ дæр.
Фидауынгæнæг тыхты хæрзиуæгон хъуыддаг ныртæккæ дарддæр кæнынц 2008 азы 17 сентябры Хæлардзинад, æмгуыстад æмæ кæрæдзийæн æххуысы тыххæй цы бадзырд конд æрцыд, уымæ гæсгæ æмæ 2009 азы 30 апрелы Паддзахадон арæнтæ хъахъхъæныны иумиаг хъаруты фæдыл цы сразыдзинад конд æрцыд, уыдон бындурыл уæрæсейаг 4-æм æфсæддон базæ æмæ Уæрæсейы Федералон æдасдзинады служ-бæйы Арæнхъахъхъæнæг управленийы службæгæнджытæ.
Архайы фонд
2009 азæй фæстæмæ фидауынгæнæг тыхты мисси урæд æрцыд нæ зæххыл, фæлæ нæ республикæйы сабырдзинад æмæ хæдбардзинадмæ се стыр хайбавæрд цæмæй рох ма уа, уый тыххæй уæд арæзт æрцыд æхсæнадон фонд «Миротворец». Йæ сæргъ та лæууы Уæлвæткон уавæрты министры хæдивæг, фидауынгæнæг тыхты кадджын ветеран Гæбæраты Таймураз. Штабы уæнгтæ сты фидауынгæнæг тыхты раздæры службæгæнджытæ-ветерантæ.
Хуссарирыстойнаг фидауынгæнæг тыхты батальон пырх куы æрцыд, уæд сæвзæрд идейæ, цæмæй кæрæдзиимæ æмбæлой раздæры службæгæнджытæ, кæрæдзи фæрсой æмæ хъуыды кæной, уый тыххæй арæзт æрцыд ацы æхсæнадон фонд. 2009 азæй фæстæмæ фонд архайы йæ фадæттæ æмæ уавæртæм гæсгæ, сæ къух сæ куыд амоны, афтæ æххуыс кæнынц ветерантæн, кæмæн йе ‘нæниздзинад, кæмæн йæ цардуагон проблемæтæ бæстон кæныны хъуыддаджы. Æмбаргæ ахаст сæм дары бæстæйы къухдариуæгад дæр, уымæн æмæ бирæ ветерантæн фæцудыдта се ‘нæниздзинад æмæ сæ тыхы нæй, иуæй-иу сæвзæргæ проблемæтæ бæстон кæнын. Фонды ‘рдыгæй ахæмтæм лæмбынæг хъусдард ис. Ветерантæм бахатынц бирæ фарстаты фæдыл. Фонды уæнгтæ сæм кæддæриддæр æркæсынц æмæ сæ бон цæмæдæриддæр у, уымæй сын баххуыс кæнынц.
Сæ уæлдай кады бон æрæмбырд вæййынц æмæ бабæрæг кæнынц, фидауын-гæнæг тыхты рæнхъытæй чи фæхъуыд, уыдоны ингæнтæ, ссарынц сын сæ рухс нæмттæ.
Фидауынгæнæг тыхты номыл 2017 азы фидар æрцыд майдан «За ратный труд во имя мира». Уыцы майдантæй хорзæхджын æрцæуынц ветерантæ, суанг ма хъыгагæн, не ‘хсæн чи нал ис, ахæмтæ дæр.
Куыстбонтæ банымайыны хъуыддаг
Фидауынгæнæг тыхты батальон пырх куы æрцыд, уæд йæ рæнхъыты службæгæнджытæ дарддæр службæ кæнынмæ бацыдысты республикæйы алыгъуызон структурæтæм. Уыдонæй пенсийы кары службæгæнджытæ, уæлдайдæр та Мидхъуыддæгты органты службæгæнджытæ, абоны онг дæр æмбæлынц, фидауынгæнæг тыхты рæнхъыты службæ кæныны рæстæг банымайыны проблемæйыл. Уымæн æмæ Мидхъуыддæгты æмæ æндæр министрадты службæгæнджытæн пенси нысан цæуы Уæрæсейы Федерациимæ сæрмагонд бадзырды бындурыл. Республикæйы æндæр тыхон структурæтимæ уыцы хъуыддаг бæстон æрцыд, уымæн æмæ уыдонæн пенси нысан цæуы бынаты. Уымæ гæсгæ фидауынгæнæг тыхты раздæры службæгæнджыты службæйы рæстæг банымайыны фæдыл цæуы егъау куыст æмæ бирæ ветерантæ ифтонг æцыдысты пенситæй.
Ном арынæн мадзæлттæ
Номарынæн дидинджытæ æмæ веноктæ æрвылаз æвæрд æрцæуы фидауынгæнæг тыхты номыл цыртыты раз – фидауынгæнæг тыхты номыл уынджы стеллæйы æмæ Шанхайы сыгъд казармæйы раз.
Сæ кадджын мисси цæмæй рох ма уа, уый нысанæн горæт Цхинвалы уынгтæй, сæ иу хæссы сæ ном.
Фидауынгæнæг тыхты мисси йæ архайды æнцойад кодта Æмхæццæ контролон къамисы куыстыл. Къамисы уæнгтæ æнувыдæй куыстой, æдзух бадзырдтытæ уагътой, дойнаг дурæй хъауджы ныхас кæмæ нæ хъардта, гуырдзиаг фарсы сæ уыцы коллегæтимæ. Уыцы бадзырдтытæ иу хатт аххæсыдысты райсомы 4 сахаты онг, цæмæн æвдисæн уыдыстæм мах дæр, информацион фæрæзты минæвæрттæ.
Къæбулты Марина
