фарстатæ Æгъуызаты Иуанейы алыварс

Æгъуызаты Иуанейы цард æмæ сфæлдыстад стыр цымыдис кæй æвзæрын кæныц, уый дызæрдыггаг нæу, уымæн æмæ сæ иу дæр æмæ сæ иннæ дæр сты хъуыдыйаг æмæ фæлгъауинаг.

Абон Æгъуызаты Иуанейы алыварс цы фарстытæ æвзæры, уыдонæй сæ иууыл ахсджиагдæр баст у Алгъуызы кадæгимæ. Хъуыддаг уый мидæг ис, æмæ абоны онг куыд æнхъæлдтам, ома Алгъуызы кадæджы автор йæхæдæг у, уый дæр ссис дызæрдыггаг. Ома, ацы фарсты алыварс ис дыууæгъуызон хъуыдыйы. Иутæ дзурынц, зæгъгæ, Алгъуызы кадæджы автор у Сослан Цæразон, Стайы цармдарæджы автор, æмæ дыууæ уацмысы фыст сты иу æрмдзæфæй. Аннæтæ та поэмæйы авторыл нымайынц Гæбæраты Иуанейы. Фыццаг хъуыдыйы фарс хæцы Ирыстоны фысджыты цæдисы æмсæрдар Хъазиты Мелитон. Уый йæ ныхас загъта йæ чиныг «Сослан Цæразон. Алгъуызы кадæг»-ы. Чиныджы цы хъуыды æвæрд ис, уый фарс рахæцыд  филологон зонæдты кандидат, доцент Биазырты Аллæ дæр. Раст зæгъгæйæ, мæхимæ дæр растдæр кæсы Хъазийы фырты хъуыды, фæлæ мæхицæй куы зæгъон, уæд мæм поэтикон æнкъарынадæй уæлдай ницы факттæ ис, ома, дыууæ уацмысы иу къухæй æмæ уæлтæмæ-надæй фыст сты, уый мæ уды рæбын æнкъа-рын, зæгъгæ, уый зонадон хатдзæг саразынæн ницы фаг у.

Хъазиты Мелитоны ацы хъуыдыйыл йе ‘нæразыдзинад равдыста РХИ-йы зонæдты сгуыхт архайæг, профессор Гаглойты Юри йæ уацы «Об одном переводе «Алгъузиани» или как создаются исторические мифы и фальшивки». Дыууæ хъуыды дæр æнцой кæнынц бæстон бындуртыл æмæ сæ дыууæдæр сты цæрæццаг. Кæй зæгъын æй хъæуы, фарсты алыварс полемикæ кæй æвзæры, уый фауддзаг хъуыддаг нæу. Уый фыссæгмæ дæр æмæ уацмысмæ дæр æвзæрын кæны уæлдай цымыдис. Ацы дыууæ хъуыдыйæ алкæмæн дæр ис ноджы æндæр фарсхæцджытæ. Зæгъæм, историон зонæдты доктор, профессор Цыбырты Людвиг дæр хæцы, Æгъуызаты Иуанейы авторады фарс. Мæнæ куыд равдыста йæ хъуыды Хъазиты Мелитонæн, цы чиныджы кой ракодтам, уый презентацийы рæстæджы: «Мелитон цы загъта, уыдон иууылдæр хорз сты, фæлæ уый тыххæй хъæуы документалон æгъдауæй бафидаргонд факттæ (…). Мæргъиты Алекси та мын афтæ радзырдта, зæгъгæ, дам, Иерусалиммæ ныццыдысты æмæ, зæгъ, æй уым базыдтой, зæгъгæ, Давид Сосланы фыст кæй у, уый, фæлæ, дам, æй  мачи схъæр кæнæт, нырма, зæгъ, æй сбæлвырд хъæуы. Сослан, дам, Багратионтæй уыдис æмæ, зæгъ, æй уый фæстæ рахъæр кæндзыстæм Сосланы фыст кæй  у, уый.  Фæлæ мæнмæ гæсгæ нырма иу фактон документ дæр нæй. Æгъуызаты Иунейы фыст у, зæгъгæ, афтæ чи дзуры, уыцы адæм фылдæр сты.»  Цыбырты Людвиг ацы хъуыды фидар кæны æндæр амæлттæй дæр. Зæгъæм, йæ уац «К вопросу об идентичности Агузата и Агузарта»-йы уый лæмбынæг æрныхас кодта ацы фарсты тыххæй. Уыцы ран уый дзуры ноджы æндæр дзырддаг фарсты фæдыл дæр. Цæвиттон Æгъуызаты Иуане йæхæдæг Хуссар Иры райгуырд æви Цæгат Иры, уый дæр кæд разынди дзырддаг! Цæгаттагыл æй нымайы техникон зонæдты кандидат Æгъуызарты Тамерлан, фæлæ Цыбырты Людвиг лæмбынæг фæлгъауы ацы фарст, æмæ фидарæй зæгъы: «… Агузата контролировали бассейн реки Большая Лиахва (от Джавы до с. Сба), Заккинское ущелье, Нарскую котловину, Трусовское ущелье. Во всех вариантах народных преданий к Агузата относятся исключительно югоосетинские фамилии: Гаглоевы, Санакоевы, Габараевы, Галавановы, Томаевы, Тотоевы, Дзиццоевы, Гусаловы, Ванеевы, Абаевы. Как видно при всех вариациях фамилий, происшедших от Агузата, Габараевы неизменно присутствуют, но ни в одном варианте не встречаются Агузаровы. Габараевы переселились в свое родовое селение Залда из Мзиугома (бассейн реки Большая Лиахва).». Уымæй дарддæр ма æрхæссы Абайты Васойы хъуыды дæр ацы фарсты фæдыл: “К Агузовым причисляли себя Абаевы, Томаевы, Плиевы, Габараевы, Савлоховы”. Дарддæр уый пайда кæны Гаглойты Юрийы уацæй ист скъуыддзæгтæй, æмæ уымæй бæрæг у, иу-мæйаг хъуыдыйыл хæст кæй сты Æгъуызаты Иуанейы авторады сæраппонд. Ацы хъуыдыйы пайдайæн сты Джусойты Нафийы ныхæстæ дæр:  «Иван Ялгузидзе родился в 1775 году. В 1802 году он уже участвует в событиях присоединения осетин к России и становится «русским губернским секретарем». К этому времени для него идеал феодальных форм национальной жизни, видимо, был уже пройденным этапом. И это должно было сказаться на содержании поэмы…Во всяком случае, бесспорно одно: Ялгузидзе-автор поэмы «Алгузиани» и Ялгузидзе общественный деятель и просветитель Осетии начала 19 века, далеко не совпадают в своих позициях».

Афтæмæй Æгъуызаты Иуанейы цард æмæ сфæлдыстады алыварс цы бирæ фарстытæ æвзæрди адæймагмæ, уыдон къаддæр нæ фесты, фæлæ-фылдæр, уымæн æмæ ахæм фарстытыл цас фылдæр хъуыды кæны адæймаг, уыйбæрц сæ къаддæр æмбары. Уымæ ма бафтау, поэмæ ‘ххæст кæй не ‘рхæццæ ис махмæ, æмæ ма уый фæстæ диссагæн фесæфт йæ оригинал дæр. Ныртæккæ ма дзы ахуыргæндты къухы ис дæлрæнхъон тæлмац æмæ поэтикон тæлмацтæ.

Уæдæ ацы фарстытæй иуы фæдыл дæр нæй нæ зонадон кусджыты æхсæн иумæйаг хъуыды. Кæй зæгъын æй хъæуы, уыдонæй алчидæр фидарæй æууæнды йæхи хъуыдыйыл, æмæ уымæн æнæуæвгæ нæй, фæлæ мах та, хуымæтæджы чиныгкæсджытæ, цы бакæнæм? Растыл дзы кæцы банымайæм?

Дыууæ азы размæ, Хъазиты Мелитоны чиныг «Сослан Цæразон. Алгъуызы кадæг»-ы презентацийы хайад иста уæды президент Тыбылты Леонид. Уый иттæг цымыдис кодта ацы уацмысы хъысмæт æмæ загъта: «Хицауад йæхимæ хæс исы Иерусалиммæ 2-3 адæймаджы арвитыны тыххæй. Мелитон ацы чиныгæй уæндон къахдзæф сарæзта. Фæлæ ис æндæр хъуыдытæ дæр. Ахæм темæ у æмæ йыл хъæуы хорз бакусын, цæмæй дызæрдыггаг ма уа».

Хъыгагæн уыцы хъуыддаджы фæдыл ныртæккæ исты куыст цæуы æви нæ, уый ничи зоны, фæлæ йыл зонадон æхсæнады дзырдæуы æдзухæйдæр. Хорз уаид, хицауад дæр ацы фарстмæ йæ хъус куы æрдарид, æмæ дыууæ азы размæйы ныфсæвæрд куы сæцæг уаид, уæд уый бæлвырд бандавид нæ адæмы культурон размæцыдыл æмæ нæ историон зонадыл.

Годжыцаты Нелли